Sterrepatroon

In sterrekunde is ’n sterrepatroon, asterisme of gesternte ’n groep sterre wat saam ’n prentjie vorm wat van die Aarde af gesien kan word. Dit kan deel wees van ’n amptelike sterrebeeld of bestaan uit sterre van verskillende sterrebeelde. Nes sterrebeelde word sterrepatrone gevorm deur sterre wat, hoewel hulle ’n prentjie vorm, nie noodwendig naby mekaar of ewe ver van die Aarde af is nie.

Selfs voor die aanbreek van die beskawing was dit algemeen om sterre in die hemelruim saam te groepeer. Die groepering van sterre in sterrebeelde is taamlik willekeurig en verskillende kulture het verskillende sterrebeelde.

Die huidige lys sterrebeelde is gebaseer op dié van die sterrekundige Claudius Ptolemeus van Alexandrië (omstreeks 90 tot omstreeks 168 n.C.). Sy lys van 48 konstellasies is 1 800 jaar lank aanvaar as die norm. Omdat konstellasies net beskou is as die sterre wat die beeld vorm, was daar talle "orige" sterre om te kon gebruik vir die maak van nuwe prentjies. Twee sterrekundiges wat Ptolemeus se lys van sterrebeelde uitgebrei het, was Johann Bayer (1572–1625) en Nicolas-Louis de Lacaille (1713–1762). Bayer het dosyne figure gelys wat sedert Ptolemeus se tyd voorgestel is en Lacaille het nuwe groepe geskep veral in die suidelike hemelruim, wat nie deur die antieke sterrekundiges verken is nie.

Baie van hul voorstelle is aanvaar, die ander het sterrepatrone gebly wat nou meestal nie meer erken word nie. ’n Stelsel was nodig om te bepaal watter sterrepatrone sterrebeelde is en watter nie, en in 1930 het die Internasionale Astronomiese Unie (IAU) die lugruim verdeel in 88 moderne sterrebeelde met presiese grense. Enige ander vorm van sterre is ’n nie-amptelike sterrepatroon.

Die sterre wat asterismes uitmaak, is helder en vorm eenvoudige geometriese patrone.

• Die Groot Diamant bestaan uit Arcturus, Spica, Denebola en Cor Caroli.^[1] ’n Oos-wes-lyn van Arcturus na Denebola vorm ’n gelyksydige driehoek met Cor Caroli in die noorde, en nog een met Spica in die suide. Arcturus, Regulus en Spica word soms die "Herfsdriehoek" genoem (in die Noordelike Halfrond die "Lentedriehoek").^[2] Saam vorm hierdie twee driehoeke die Groot Diamant. Die sterre daarvan lê in die sterrebeelde Veewagter, Maagd, Leeu en Jaghonde.
• Die Winterdriehoek (in die noorde die "Somerdriehoek"), Deneb, Altair en Vega – α Cygni, α Aquilae en α Lyrae in die sterrebeelde Swaan, Arend en Lier – is almal van die eerste magnitude en dus omtrent ewe helder.^[3] Die sterre is in die band van die Melkweg wat die galaktiese ewenaar aandui en is in die rigting van die galaktiese sentrum.
• Die Groot vierkant van Pegasus (Vlieënde Perd) is die vierkant wat gevorm word deur die sterre Markab, Scheat, Algenib en Alpheratz, wat die liggaam van die gevlerkte perd vorm.^[4]
• Die Somerseshoek (in die noorde die "Winterseshoek") sluit in ’n derde van die sterre van die eerste magnitude in die lug (sewe van 21 sterre), met Capella, Aldebaran, Rigel, Sirius, Procyon en Pollux, asook Castor van die tweede magnitude aan die rand en Betelgeuse swak gesentreer.^[3]
• Die Somerdriehoek (in die noorde die "Winterdriehoek") bestaan uit die eerstemagnitudesterre Procyon, Betelgeuse en Sirius.

• ’n Bekende asterisme is die Groot Wa (in Engels die Big Dipper of Plough genoem), wat bestaan uit die sewe helderste sterre in die Groot Beer.^[5] Dié sterre vorm die Beer se agterste deel en lang stert; die "sleepstang" vorm die boonste lyn van die Beer se kop en nek. Met sy langer stert lyk die Klein Beer glad nie meer soos ’n beer nie en word dit die Klein Wa genoem.
• Die Suiderkruis is eintlik ’n asterisme, maar vorm ’n sterrebeeld, wat ook as "Crux" bekend is. Die hoofsterre is Alpha, Beta, Gamma, Delta en dalk ook Epsilon Crucis. Vroeër is die Suiderkruis deur Johann Bayer as ’n asterisme beskou toe hy dit in sy Uranometria (1603) geskep het uit die sterre wat die agterpote van die Sentour gevorm het; dit het die sterrebeeld Sentour kleiner gemaak. Dieselfde sterre is waarskynlik deur Plinius die ouere in sy Naturalis Historia geïdentifiseer as die asterisme "Thronos Caesaris".^[6]
• Die Noorderkruis in die Swaan is veral in die noorde te sien, maar kom in die wintermaande laag aan die horsion en onderstebo in die Suidelike Halfrond voor.^[3] Dit word gevorm deur ’n lyn van Deneb (α Cygni) in die Swaan se stert tot by Albireo (β Cygni) in die bek te trek, en deur ε Cygni in een vlerk tot by δ Cygni in die ander vlerk. Dit is baie groter as die Suiderkruis.
• Die Vishoek is die tradisionele Hawaise naam vir die Skerpioen. Die beeld sal duideliker wees as lyne van Antares (α Sco) tot by Beta Scorpii (β Sco) getrek word en Pi Scorpii (π Sco) vervang word deur ’n lyn van Beta deur Delta Scorpii (δ Sco) tot by Pi Sco om ’n groot "J" te vorm.
• Deur die byvoeging van vertikale lyne om die ledemate aan die linker- en regterkant van die hoofdiagram van Hercules te verbind, sal die patroon van die Skoenlapper gevorm word.^[7]
• Die sterre van die sterrebeeld Kassiopeia vorm ’n W.^[8]

Sommige sterrepatrone vorm ook deel van ’n sterrebeeld. Voorbeelde is:

• Die Jagter se gordel, ook genoem die Drie Konings.
• Die Y in die Waterdraer.

Daar is talle ander sterrrpatrone buiten dié wat hier genoem word.^[5]

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

1. ↑ AstronomyOnline: Image of Big Dipper, Diamond of Virgo, The Sail, Sickle, and Asses and the Manger, Astronomyonline.org
2. ↑ Spring triangle by Space.com, besoek in Maart 2011
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} "Warren Rupp Observatory: Table of Asterisms". Wro.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 November 2017. Besoek op 10 Maart 2019.
4. ↑ AstronomyOnline: Image of Cassiopeia, Square of Pegasus, The Circlet, and Y of Aquarius, Astronomyonline.org
5. ↑ ^{5,0 5,1} "Asterisms". 14 Februarie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Februarie 2010. Besoek op 10 Maart 2019.
6. ↑ Allen, Richard H. (1899). Star Names: Their Lore and Meaning. Dover Publication. p. 11, p. 184–185. ISBN 978-0-486-21079-7.
7. ↑ Space.com: Hercules: See the Celestial Strongman Geargiveer 23 Mei 2009 op Wayback Machine
8. ↑ "Astronomy Online - View Images Template". Astronomyonline.org. Besoek op 11 Januarie 2021.