A Odisea

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Odisea
Prencipio d'a Odisea
Información cheneral
Autor	Homero
Chenero literario	Epica
Subchenero	Epopeya
Versión orichinal en griego antigo
Títol orichinal	Ὀδύσσεια, Ódýsseia
País	Antiga Grecia

A Odisea (en griego Ὀδύσσεια, Odusseia) ye un poema epico griego compuesto por 24 cantos, atribuita a lo poeta griego Homero. Se creye que fue escrito en o sieglo IX aC, en os asentamientos que Grecia teneba en a costa oeste d'Asia la Chica (actual Turquía). Seguntes atros autors, A Odisea fue completata en o sieglo VII aC a partir de poemas que solament describiban partis d'a obra actual. Fue escrita orichinalment escrita en o que s'ha clamato dialecto homerico. Conta a tornata ta suya casa d'Ulises (Odiseu) dimpués d'a Guerra de Troya.

A obra tiene de 24 cantos. Igual que muitos poemas epicos antigos, prencipia in media res, o cual significa que empecipia en metat d'a historia, contando os feitos anteriors a pur de memorias u narracions d'o propio Odiseu. O poema ye dividiu en tres partes. En a Telemaquia (cantos d'o I a o IV) se describe a situación de Itaca con l'ausencia d'o suyo rei, o sufrimiento de Telemaco y Penelope a causa d'os pretendients, y cómo o choven emprende un viache en busca de su pai. En a tornada d'Odiseu (cantos d'o V a o XII) Odiseu plega en a corte d'o rei Alcínoo y narra todas as suyas aventuras dende que salió de Troya. A la fin, en a venganza d'Odiseu (cantos d'o XIII a o XXIV), se describe a tornada ta la isla, cómo lo reconoixen belún d'os suyos esclaus y su fillo, y cómo Odiseu se venga d'os pretendients matando-los a toz. Dimpués d'ixo, Odiseu ye reconoixiu por a suya esposa Penelope y recupera o suyo reino. Finalment, se sinya a paz entre toz os itacenses.

Concilio d'os dioses. Exhortación d'Atena a Telemaco. Homero prencipia a Odisea invocando a la Musa ta que conte lo succediu a Odiseu dimpués de destruir Troya. En una asamblea d'os dioses griegos, Atena quier que o heroi torne ta casa suya, ya que leva muitos anyos en a isla d'a ninfa Calipso. A mesma Atena, prenendo a figura de Mentor, rei d'os tafios, aconsella a Telemaco que viache en busca de noticias d'o suyo pai.

Telemaco reune en asamblea a o lugar de Itaca. O palacio d'Odiseu se troba invadiu por decenas de pretendients que buscan a man d'a suya muller Penelope, creyendo que aquel ha muerto. Gracias a l'aduya d'Atena, que amaneixe agora en forma de Mentor, o choven convoca una asamblea en l'agora ta fer fuera de casa suya a os soberbios pretendients. A la fin, Telemaco aconsigue una nau y emprende o viache enta Pilos en busca de noticias sobre su pai.

Telemaco viachea ta Pilos ta informar-se sobre su pai. A l'atro maitín, Telemaco y Mentor plegan en Pilos y, convidaus por Néstor, participan en una hecatombe ta Poseidón. O rei Néstor les relata a tornada d'atros herois dende Troya y a muerte d'Agamenón, pero no tiene información especifica d'Odiseu. Les suchiere que vaigan a Esparta a charrar con Menalau, qui acaba de tornar de largos viaches. Atena se desapareixe miraglosament. Impresionau que un choven sía escoltau por una diosa, Néstor fa por que o suyo fillo Pisístrato acompanye a Telemaco ta Esparta.

Telemaco viachea ta Esparta ta informar-se sobre o suyo pai. Contina o viache dica Esparta, an le reciben Menalau y Helena. Iste le conta sobre a suya conversación con Proteu, qui le informó sobre a suerte que heba corriu Odiseu, trobando-se en una isla reteniu por Calipso. Entremistanto, os pretendients, sabendo d'o viache d'o choven, le preparan una emboscada a la suya tornada.

Odiseu plega en Esqueria d'os feacios. En una nueva asamblea d'os dioses, Zeus toma a decisión de mandar a o mensachero Hermes ta la isla de Calipso ta que ista deixe marchar a Odiseu. A ninfa le promete a immortalidat si se queda, pero l'heroi prefiere salir d'a isla. Tarda cuatro días en construir-se una balsa y emprende o viache en o quinto día, pero ye fundiu por Poseidón, encarranyau con Odiseu dende que o griego encegó a o suyo fillo Polifemo. Odiseu ye aduyau por a nereida Ino, qui le da una manta con a cual ha de tapar-se o peito y nadar dica a isla d'os feacios.

Odiseu y Nausícaa. Atena visita, en un suenio, a la princesa Nausícaa, filla de Alcínoo, rei de Esqueria y a urche a tener as suyas responsabilidaz como muller en edat de casar-se. En dispertar, Nausícaa pide a su pai un carro con machos ta ir a lavar ropa ta o río. Mientres ella y as suyas esclavas se descansaban y atras chugaban a la pilota, Odiseu se dispertó, las veyió y pidió aduya a la princesa. Nausícaa, impresionada por a suya forma de charrar, aculle a l'heroi y le ofreix alimentos, le diz que la siga ent'a casa d'o rei y le indica cómo pedir-le hespitalidat a su mai, a reina. Le sinyala una selva consagrada a Atena a las afueras d'a ciudat an puede descansar. Odiseu aprofita a ocasión ta implorar a la diosa que lo reciban y l'aduyen a plegar en suya isla patria.

Odiseu en o palacio de Alcínoo. Odiseu ye recibiu en o palacio por Alcínoo, rei d'os feacios (a on fue guiau por Atena), y le convida a o banquete que se va a celebrar. Odiseu conta tot l'acayeixiu dica ixe momento, con o que o rei queda impresionau. Iste le ofreix a man d'a suya filla, pero Odiseu no accepta, por la cual cosa o rei cambea o suyo ofreiximiento por aduyar-lo a plegar en la suya isla.

Odiseu homenachiau por os feacios. Se celebra una fiesta en o palacio en honor d'Odiseu, que encara no s'ha presentau. Dimpués d'una competición d'atletismo, en a cual Odiseu asombra a o publico con un gran lanzamiento de disco, prencipia o banquete. l'aedo Demódoco canción sobre a guerra de Troya. En charrar d'o episodio d'o caballo de Troya, Odiseu preta a plorar, y o rei manda a l'aedo que deixe de cantar, y pregunta a Odiseu sobre a suya verdadera identidat.

Odiseu conta as suyas aventuras: os cicones, os lotofagos, os ciclopes. Odiseu se presenta, y prencipia a relatar a suya historia dende que salió de Troya. En primeras destruyoron a ciudat de Ísmaro (an yeran os cicones), an perdió a prous companyers. Dimpués plegoron en la isla d'os lotofagos. Allí, tres companyers minchoron o loto, y perdioron o deseyo de tornar, por lo cual habió de levar-los a la fuerza. Mas t'adebant, plegoron en la isla d'os ciclopes. En una espelunga se troboron con Polifemo, fillo de Poseidón, que se minchó a cuantos d'os suyos companyers. Yeran atrapaus en a cueva, pus yera zarrada con una enorme piedra que les impediba salir. Odiseu, con a suya estucia, dio vin a Polifemo y mandó esmolar un palo con o cual encegoron a o ciclope mientres iste adormiba. Aconsiguioron escapar amagando-se baixo pelellos de uella.

A isla d'Eolo. O palacio de Circe. Odiseu sigue narrando cómo viachoron dica a isla d'Eolo, qui miró d'aduyar-los a viachar dica Itaca. Eolo entregó a Odiseu una bolsa de piel que conteneba os aires de l'ueste. En amanar-se ta Itaca, os suyos hombres decidioron de veyer o que i heba en a bolsa, deixando salir a toz os aires y creyando una tronada que fació desapareixer a esperanza de tornada a o fogar. Dimpués de seis días de navegación, plegoron en la isla d'os Lestrigons, chigants canibals que devororon a cuasi toz os companyers d'Odiseu. Fuyindo-ne plegoron en a isla de Circe, qui dició a l'heroi que ta tornar ta casa suya, antes habría de pasaar por o país d'os muertos. Igual que Calipso, Circe se i heba enamorau d'Odiseu. Pero denguna d'as dos se veyió correspondida.

'Descenso a os 'infiernos. Dimpués de plegar en o país d'os 'Cimerios y realizar o sacrificio de cuantas uellas, Odiseu visitó a casa d'Hades ta consultar con l'endevino Tiresias, qui le profetizó una dificil tornada ta Itaca. A la suya trobada salioron toz os espectros, que querioron beber a sangre d'os animals sacrificaus. Odiseu se la dio en primer puesto ta Tiresias, dimpués ta la suya mai Anticlea y tamién bebioron a sangre cuantas mullers destacadas y cualques combatients que heban muerto entre a guerra de Troya.

As sirenas. Scila y Caribdis. A Isla d'Helios. Ochichia. Unatra vegada, aconsiguioron escapar d'as Sirenas, que o suyo canto feba barrenar-se a qui las sentise. Ta ixo, seguindo os consellos de Circe, Odiseu ordenó a os suyos hombres de tapar-se as orellas con cera, fueras d'él, que se liga a o mástel. Escaporon tamién d'as periglosas Caribdis y Scila. Aconsiguioron plegar en Trinacria (nombre griego de Sicilia), a isla d'o Sol. Manimenos as alvertencias de no tocar o bestiar d'Helios, os companyers sacrificoron cuantas reses, lo cual provocó a ira d'o dios. En fer-se de nuevas a la mar, Zeus lanzó un rayo que destruyó y fundió a nau, sobrevivindo-ne nomás Odiseu. Finalment, plegó en a isla de Calipso (an que se troba a o prencipio d'a historia).

Os feacios despiden a Odiseu. Plegada a Itaca. Cuan l'heroi remata de contar o suyo viache, o rei ordena a suya tornada ta casa. Acompanyau por navegants feacios, plega a Itaca. Atena le esfraza de vagabundo ta privar que fuese reconoixiu. Por consello d'a diosa, va a pedir aduya a Eumeu.

Odiseu en a mallata d'Eumeu. Odiseu no revela a suya verdadera identidat a Eumeu, qui le recibe con bella cosa de minchar y manta. Se troba con a diosa Atena, y chuntos preparan a venganza contra os pretendients.

Telemaco torna ta Itaca. Atena consella a o choven Telemaco de salir d'Esparta y tornar ta casa. Entremistanto, Eumeu relata a suya vida y os suyos orichens a o mendigo, y de cómo plegó a estar a o servicio d'Odiseu.

Telemaco reconoixe a Odiseu. Gracias a la aduya d'a diosa, o choven aconsigue eslampar d'a trampa que os pretendients le heban preparau a la dentrada d'a isla. Una vez en tierra, s'endreza por consello d'a diosa ta la casa d'Eumeu, an conoixe a o suposau mendigo. Cuan Eumeu marcha a casa de Penelope pa dar-le a noticia d'a tornada d'o suyo fillo, Odiseu revela a suya identidat a Telemaco, asegurando-le que en verdat ye o suyo pai, a qui no veye dende fa vinte anyos. Dimpués d'un fuerte abrazo, planeyan a venganza, con la aduya de Zeus y Atena.

Odiseu mendiga entre os pretendients. 'A l'atro día, Odiseu, de nuevo como 'mendigo, s'endreza enta o suyo palacio. Nomás ye reconoixiu por o suyo can Argos que, ya viello, muere debant d'o suyo amo. En demandar bella cosa de minchar a os pretendients, ye rebaixau y mesmo estrucaciau por istos.

Os pretendients inchurian a Odiseu. Amaneixe un mendigo real, clamau Iro, qui gosaba pasar-se por o palacio. Iste, se'n ride d'Odiseu y le reta a una batalla. Os pretendients acceptan que o ganador se chunte a minchar con éls. Le dan 2 trozos de pan a Odiseu, que, dimpués de sacar a suya manta y deixar veyer os suyas musclos, gana facilment a o mendigo. Manimenos a victoria, ha de seguir endurando as inchurias d'os orgullosos pretendients.

A esclava Euriclea reconoixe a Odiseu. Odiseu, amagando a suya verdadera identidat, mantiene una larga conversación con Penelope, qui ordena a la suya criada Euriclea que lo fique en augua. Ista, qui estió nodriza d'o heroi cuan yera nino, reconoixe una cicatriz que a Odiseu, en a suya choventut, le fació un chabalín cuan se trobaba cazando en o mont Parnaso. A esclava, pues, reconoixe a o suyo amo, qui le fa guardar silencio ta no fer periglar os suyas plans de venganza.

A zaguera cena d'os pretendients. A l'atro diya, Odiseu demanda un sinyal, y Zeus lanza un trueno en meyo d'o ciel azul. Iste cenyo ye entendiu por un d'os suyos sirvients como un sinyal de victoria contra os pretendients. Odiseu aprofita ta veyer quí ye fidel a o desapareixiu rei, y librar-se asinas d'a venganza. Un profeta, amigo de Telemaco, alvierte a os pretendients que luego os muros se tacarán con a suya sangre. Tot y que beluns d'éls creyen en a profecía y fuyen, gran parte d'éls se'n ride d'a endivinación

O certamen d'o arco. Amaneixe Penelope con un arco que Odiseu deixó en casa a la suya marcha a Troya. Promete a os pretendients que se casará con aquel que aconsiga fer pasar a flecha por os uellos de doce estrals aliniadas. Un dimpués d'unatro, os pretendients lo intentan, pero ni sisquiera son capaces de tensar o arco. Odiseu pide participar en a preba, debant d'a negativa d'os de demás. Dimpués d'a insistencia de Telemaco, le ye permitiu intentar-lo. Con suma facilidat, Odiseu tensa o arco y aconsigue fer pasar a sayeta por os uellos d'as estrals, debant d'o asombro d'os presents. A o sinyal d'o suyo pai, Telemaco s'arma, preparando-se ta la luita final.

A venganza. Antinoo, chefe d'os pretendients, se troba bebendo cuan Odiseu le traviesa a garganchón con una lanza, dando-le muerte. Debant d'as queixas d'os de demás, Odiseu responde con menazadoras parolas, y os pretendients temen por as suyas vidas. S'encieta a feroz luita, con os numerosos pretendients por un costau y Odiseu, o suyo fillo y os suyos dos fidels criaus por l'atro. Melantio, infidel crabero d'Odiseu, aconsigue armas, pero gracias a la aduya d'Atena, toz aquels que traicionoron a Odiseu van morindo un por un. Os esclaus son penchaus d'o cuello en o patio d'o palacio, mientres que Melantio ye tallau en trozos ta que se lo minchen os cans. Odiseu manda a Euriclea que faiga fuego y limpie o patio con ixufre. A esclava grita a las mullers que estioron fidels a o heroi, que abrazan a o suyo amo.

Penelope reconoixe a Odiseu. Dimpués que Odiseu matase a os pretendients, Odiseu manda a os presents que vistan os suyos millors traches y bailen, ta que os vecins no sospeiten de l'ocorriu. Con l'aduya de Euriclea, l'heroi se presenta a Penelope, pero ella no le reconoixe ya que ella yera convencida que él yera muerto y l'aspecto que teneba en ixe momento no yera o mesmo que cuan marchó ta la guerra. Alavez, Odiseu describe o leito conchugal d'o matrimonio, y cómo lo fació él mesmo d'una olivera. Penelope, convencida ya, abraza a o suyo esposo, que le reconta as suyas aventuras, como por eixemplo o enfrentamiento que tenió con Polifemo, o monstruo de Scila, cuan Circe tornó en animals a toz os suyos mariners y asinas asinas. Finalment le conta que encara habrá de fer unatro viache, antes de rematar a suya vida en una tranquila viellera.

O pacto. As almas d'os muertos viachean ta l'Hades, an contan l'ocurriu a Agamenón y Aquiles, companyers d'o heroi en a expedición d'os aqueus a Troya. Odiseu marcha ta casa de su pai, Laertes, qui se troba treballando en l'hortal. L'hombre se troba avielliu por a larga ausencia de su fillo. Ta estar reconoixiu, Odiseu le amuestra a cicatriz y recuerda os arbols que en a suya infancia le regaló o suyo pai.

Entremistanto, os familiars d'os pretendients se chuntan en asamblea, y demandan venganza por a muerte d'os suyos. Odiseu, su fillo y su pai, que se troban en a casa d'iste, acceptan o reuto, y da comienzo la luita. Laertes dispara una lanza que mata a o pai de Antinoo. Pero en ixe inte cesa la luita. Interviene a diosa Atena, que anima a os itacenses a plegar a un pacto, ta que chuntos vivan en paz entre os anyos veniders.

• A Iliada.
• A Eneida.