Puerto Rico

Ang Puerto Rico nga ang opisyal nga ngalan sa Kinatsila Estado Libre Asociado de Puerto Rico, ug sa Iningles Commonwealth of Puerto Rico, mao ang usa ka komonwelt sa EU, nahimutang sa Dagat Caribbean. Ang Dakbayan sa San Juan maoy ang ulohan sa komunwelt.

Ang Puerto Rico (Kinatsila para sa "mga dato nga pantalan") sakop, apil ang usa ka arkipelago nga naglakip sa mga nag-unang isla sa Purtoriko, ug ang usa ka gidaghanon sa mas gamay nga isla, ang kinadak-ang isla mao ang Vieques, Culebra, ug ang Mona. Ang nag-unang isla sa Purtoriko mao ang kinagamyan sa yuta dapit sa Greater Antilles. Kini han-ay diha sa ikatulo nga populasyon sa taliwala niana nga grupo sa upat ka mga isla, nga naglakip sa Cuba, Hispaniola (Dominican Republic ug sa Haiti), ug Italya. Tungod sa iyang okasyon, ang Puerto Rico adunay tropikal nga klima ug makasinati kini ug mga bagyo, huricane. Ang opisyal nga lingwahe sa isla mao ang espanyol, ingles, ang espanyol an kasagarang gigamit nga inistoryahan.

Ang mga naunang mga tawo diri sulod sa gatusan na ka mag katuigan mao ang mga Tainos, ang isla giangkon ni Christopher Culumbus para sa Espanya sa panahon sa iyahang ikaduhang pagbiyahe sa Amerika kaniadtong Nobyembre 19, 1493. Sa ilalom sa gahom sa Espanya, ang isla ay gihimong kolonya ug ang mga lumad nga katawhan gipugos ngadto sa pagkaulipon, ug ang uban gipadala sa laing lugar ug uban pang mga kabtangan, kay gikahadlokan sa mga taga Uropa nga makatakod nga mga sakit. Gisakop ug gipanag-iya sa Espanya ang Puerto Rico sa 400 ka mga tuig, bisan sa mga pagsulay sa pag-agaw ng mga Pranses, Dutch ug mga Briton. Kaniadtong 1898, gihatag sa Espanya ang katungod sa arkipelago, apil na ang Pilipinas ngadto sa Tinipong Bansa, resulta sa pagkapildi sa gubat nila sa Tinipong Bansa, ubos sa Treaty sa Paris kaniadtong 1898. Ug niadtong 1917, gihatagan ug katungod ang mga taga Puerto Rico nga mahimong lumulupyo sa Tinipong Bansa, ug gikan niadtong 1948 mipili sila ug ilang kaugalingong gobernador. Ug niadtong 1952 ang batakang balaod sa Purtoriko gisagop ug gipakusog sa ilahang mga taga pili.

Ang usa ka napili nga bicameral legislature ay anaa sa kongreso sa Tinipong Bansa aron sa pag legislates sa daghang kaayong sukaranan kabahin sa kinabuhing kabahin sa mga taga Puerto Rico. Tungod kay ang Puerto Rico dili usa ka estado ang mga lumuupyp dinhi dili mahimong moapil sa pagpili sa pagka presidente sa Tinipong Bansa. Ang kasamtangang kahimtang politikal sa isla, lakip na ang posibilidad nga kahimtang sa pagka estado ug kagawasan, kaylap ug gidebatehan sa Purtoriko. Niadtong Nobyembre 2012, usa ka non-binding reperendum nga mirisulta ug 54 porsyento sa mga respondent nga miuyon aron supakon ang kasamtangang kahimtang ubos sa batakang balaod sa Tinipong Bansa mahitungod sa territorial clause.Lakip sa mga mitubag sa usa sa ikaduhang pangutana mahitungod sa mga alternatibo, 61 porsyento ang mibotar nga gusto ga mahimong usa ka estado para sa kasamtangang kahimtang sa teritoryo.Apan tungod sa mga saway sa prosesong reperendum, si Presidente Barack Obama nagkanayon niadtong miaging Abril 2013 nga siya mangita ug $2.5 milyon aron makahimo pa ug laing pagbotar, ninini nga higayon mao ang primero sa mga taga Puerto Rico nga gigastuhan sa gobyernong Federal sa Tinipong Bansa.

Niadtong Mayo 2022, ang mga Miyembro sa Kongreso nga nag-sponsor sa nag-indigay nga mga balaodnon kung giunsa pagsulbad ang kahimtang sa teritoryo sa Puerto Rico ug ang relasyon niini sa U.S. naghiusa aron ipakilala ang bag-ong balaod nga naghiusa sa duha. Ang gisugyot nga lehislasyon naghiusa sa mga elemento sa pro-statehood bill nga gipaila ni Rep. Darren Soto, D-Fla., ug Rep. Jenniffer Gonzalez, ang Puerto Rico nga nonvoting member sa Kongreso ug Republican, kauban ang Puerto Rico Self-Determination Act gikan ni Rep. Alexandria Ocasio-Cortez ug Nydia Velázquez, parehong New York Democrats. Ang draft nga lehislasyon nag-ingon nga ang usa ka plebisito aron masulbad ang kahimtang sa politika sa Puerto Rico ipahigayon sa Nobyembre 5, 2023.