Czym jest europejski semestr?
Europejski semestr to coroczny proces, w ramach którego koordynuje się unijną politykę gospodarczą i społeczną. W trakcie tego procesu państwa członkowskie UE dostosowują swoje polityki budżetowe i gospodarcze do celów i zasad uzgodnionych na poziomie Unii.
Ściślejsza koordynacja gospodarcza i społeczna ma zapewnić zrównoważony wzrost gospodarczy, nowe miejsca pracy, stabilność makroekonomiczną i zdrowe finanse publiczne w całej Unii.
Semestr ma charakter cykliczny: rozpoczyna się jesienią danego roku od przedstawienia przez Komisję Europejską priorytetów gospodarczych i społecznych, a kończy się w październiku kolejnego roku, kiedy państwa członkowskie przedkładają projekty swoich planów budżetowych. Potem rozpoczyna się kolejny cykl.
Ramy europejskiego semestru
Europejski semestr ustanowiono w 2010 r., aby zaspokoić potrzebę silniejszego zarządzania społeczno-gospodarczego w Unii i lepszej koordynacji krajowych polityk gospodarczych i budżetowych. Potrzeba ta ujawniła się w następstwie kryzysu finansowego, który miał miejsce w 2008 r. Państwa członkowskie rozpoczęły zatem szeroko zakrojoną reformę unijnych polityk, w wyniku której:
- wprowadzono nowe narzędzia wykorzystywane w odniesieniu do państw członkowskich znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, m.in. Europejski Mechanizm Stabilności
- wzmocniono nadzór fiskalny nad budżetami krajowymi dzięki zreformowanemu paktowi stabilności i wzrostu
- ustanowiono nowe instrumenty mające na celu zapobieganie ryzykownym zmianom makroekonomicznym i korygowanie takich zmian przy pomocy procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej
- wprowadzono ściślejszą koordynację polityki zatrudnienia, polityki społecznej i polityki wzrostu
- ustanowiono europejski semestr – cykl planowania rocznego umożliwiający synchronizację poszczególnych procedur koordynacji.
W ramach europejskiego semestru krajowe polityki gospodarcze, społeczne i budżetowe analizuje się i ocenia razem, podczas gdy wcześniej analizowano je oddzielnie. Odbywa się to w określonym cyklu jednorocznym. W jego pierwszej fazie państwa członkowskie omawiają swoje plany gospodarcze i budżetowe oraz uzgadniają kluczowe priorytety. W jego drugiej fazie, zwanej „krajowym semestrem”, państwa członkowskie mają dostosować swoje polityki krajowe – w szczególności swoje budżety na kolejny rok. Ważna rola w trakcie tego procesu przypada Komisji Europejskiej: to właśnie ona ocenia projekty budżetów krajowych i udziela wskazówek państwom członkowskim.
Pierwszy cykl europejskiego semestru rozpoczął się w styczniu 2011 r. wraz z opublikowaniem przez Komisję rocznej analizy wzrostu gospodarczego i wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu. Nowsze cykle semestru rozpoczynają się w listopadzie każdego roku, a „krajowy semestr” trwa od czerwca do października.
W porównaniu z poprzednimi rozwiązaniami w zakresie koordynacji europejski semestr umożliwia:
- bardziej regularne monitorowanie
- lepszą koordynację działań w obliczu wspólnych wyzwań
- szybszą reakcję w przypadku problemów
- większą przejrzystość między państwami członkowskimi
- większe zaangażowanie Parlamentu Europejskiego i krajowych organów ustawodawczych, partnerów społecznych i innych zainteresowanych podmiotów reprezentujących wszystkie szczeble.
Harmonogram europejskiego semestru
Semestr przebiega według określonego harmonogramu. Komisja Europejska nie tylko realizuje formalne zadania opisane poniżej, prowadzi też przez cały rok regularny dialog z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami.
- ListopadEuropejski semestr – pakiet jesienny
Cykl europejskiego semestru rozpoczyna się w listopadzie, kiedy to Komisja Europejska przedstawia szereg dokumentów składających się na tzw. jesienny pakiet europejskiego semestru. W pakiecie tym wskazuje się ogólne priorytety społeczne i gospodarcze oraz przedstawia się państwom członkowskim wytyczne polityczne na nadchodzący okres.
Pakiet jesienny obejmuje zasadniczo:
- roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego, określającą ogólne priorytety polityki gospodarczej, polityki zatrudnienia i polityki społecznej Unii Europejskiej na najbliższe 12–18 miesięcy, zgodnie z oceną Komisji Europejskiej,
- opinie w sprawie projektów planów budżetowych państw członkowskich strefy euro, zawierające ocenę Komisji na temat tego, w jakim stopniu projekty budżetów krajowych na nadchodzący rok są zgodne z unijnymi zasadami gospodarczymi i fiskalnymi; opiniom towarzyszy ogólny komunikat,
- wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro zawierający wskazówki dla należących do niej państw w odniesieniu do kwestii, które mają wpływ na funkcjonowanie całej strefy,
- sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania, który służy wykrywaniu i korygowaniu zakłóceń równowagi makroekonomicznej utrudniających prawidłowe funkcjonowanie gospodarek państw członkowskich, unii gospodarczej i walutowej lub całej Unii, oraz zapobieganiu takim zakłóceniom,
- sprawozdania z nadzoru po zakończeniu programu, w ramach których ocenia się zdolność do spłaty państw członkowskich, które skorzystały z programów pomocy finansowej,
- wniosek dotyczący wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu, w którym analizuje się najważniejsze zmiany w dziedzinie zatrudnienia i sytuacji społecznej w Unii oraz rozwiązania polityczne zaproponowane przez rządy krajowe.
- Styczeń – marzecRada przyjmuje konkluzje i wytyczne
Dokumenty ujęte w pakiecie jesiennym zostają przesłane do Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej.
W okresie od stycznia do lutego Rada omawia roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego i sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania oraz przyjmuje odnośne konkluzje. Zatwierdza też, wraz z ewentualnymi zmianami, projekt swojego zalecenia dla strefy euro. Zalecenie to przedkłada się następnie Radzie Europejskiej.
W marcu Rada przyjmuje wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu zawierające konkluzje. Rada Europejska zatwierdza projekt zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro. Na tej podstawie unijni przywódcy przedstawiają wspólne wytyczne dotyczące średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych, które państwa członkowskie powinny złożyć w kwietniu. Aby pomóc w przygotowaniu tych planów, dodatkowych wskazówek w zakresie polityki budżetowej udziela również Komisja.
Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego omawiana jest również na forum Parlamentu Europejskiego, który może przedstawić sprawozdanie z własnej inicjatywy.
- KwiecieńPaństwa członkowskie przedkładają swoje plany w zakresie polityki do oceny
Do końca kwietnia państwa członkowskie przedkładają Komisji do oceny swoje średniookresowe plany budżetowo-strukturalne lub związane z nimi roczne sprawozdania z postępów. W dokumentach tych przedstawia się wieloletnią ścieżkę wydatków netto, mającą na celu zmniejszenie długu publicznego lub utrzymanie go na ostrożnym poziomie. Plany strukturalne zawierają również szczegółowy opis reform i inwestycji publicznych, które państwa zamierzają przyjąć w celu wsparcia zrównoważonego rozwoju i przyspieszenia wzrostu oraz z myślą o stawieniu czoła wyzwaniom określonym w kontekście europejskiego semestru.
Począwszy od 2024 r. średniookresowe plany budżetowo-strukturalne zastąpiły poprzednie krajowe programy reform oraz programy stabilności lub konwergencji w ramach przeglądu zarządzania gospodarczego. Plany te obejmują okres co najmniej czterech lat, w zależności od długości kadencji ustawodawcy krajowego.
Podczas opracowywania planów politycznych lub sprawozdań z postępu prac państwa członkowskie powinny uwzględnić wytyczne wydane w ramach zaleceń dla poszczególnych krajów (czerwiec – lipiec), zalecenie Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro oraz dodatkowe wskazówki dotyczące polityki budżetowej przedstawione przez Komisję (styczeń – marzec).
- MajEuropejski semestr – pakiet wiosenny
Komisja przedstawia wiosenny pakiet europejskiego semestru, który zawiera wytyczne w zakresie polityki gospodarczej i budżetowej dla państw członkowskich, sformułowane w następstwie oceny średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych lub związanych z nimi sprawozdań z postępów.
Pakiet wiosenny obejmuje zasadniczo:
- komunikat podsumowujący główne elementy pakietu,
- sprawozdania krajowe przygotowane dla wszystkich państw członkowskich i zawierające podsumowanie ich sytuacji gospodarczej i społecznej,
- zalecenia dla poszczególnych krajów w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich zawierające wytyczne, jak odpowiednio reagować na nowe i istniejące wyzwania oraz realizować najważniejsze cele polityki,
- sprawozdania z nadzoru po zakończeniu programu, w ramach których ocenia się zdolność do spłaty państw członkowskich, które skorzystały z programów pomocy finansowej,
- wniosek w sprawie wytycznych dotyczących zatrudnienia, w którym przedstawia się wspólne priorytety w zakresie krajowych polityk zatrudnienia.
- Czerwiec – lipiecRada omawia i przyjmuje zalecenia dla poszczególnych krajów
W czerwcu Rada omawia wnioski w sprawie zaleceń dla poszczególnych krajów i uzgadnia ich ostateczne brzmienie. Na tym etapie państwa członkowskie mogą przedstawić uwagi na temat swoich średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych. Po zatwierdzeniu przez Radę Europejską Rada oficjalnie przyjmuje zalecenia w lipcu.
- Sierpień – październikRealizacja zaleceń dla poszczególnych krajów
Państwa członkowskie zachęca się do wdrożenia skierowanych do nich zaleceń i uwzględnienia ich w reformach, inwestycjach publicznych i krajowych planach budżetowych na kolejny rok. Do połowy października, w oczekiwaniu na kolejny pakiet jesienny, państwa członkowskie strefy euro przedkładają Komisji projekty swoich planów budżetowych. Komisja ocenia te plany pod kątem wymogów paktu stabilności i wzrostu, uzgodnionej ścieżki wydatków netto oraz zaleceń dla poszczególnych krajów.
Pod koniec roku państwa członkowskie finalizują swoje budżety krajowe, uwzględniając opinie Komisji w sprawie projektów planów budżetowych z nowego jesiennego pakietu.
Na tym kończy się pełen cykl europejskiego semestru, po którym rozpoczyna się kolejny.
