Gweld cod am Sawdi Arabia

Nid oes gennych ganiatâd i olygu'r dudalen hon, am y rheswm canlynol:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Jon Kolbert‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .
Start of block: 05:39, 21 Chwefror 2024
Expiry of block: 05:39, 21 Chwefror 2029
Your current IP address is 52.90.95.106. The blocked range is 52.90.0.0/16.
Cofiwch gynnwys yr holl fanylion uchod mewn unrhyw ymholiadau a wnewch. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Cewch weld a chopïo côd y dudalen:
{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| math = gwlad image1 sir
| enw_brodorol = <big>'''''Teyrnas Sawdi Arabia (KSA)'''''<br /><small>''المملكة العربية السعودية'' ([[Arabeg]])<br />Ynganiad:
al-Mamlaka al-ʿArabiyya as-Suʿūdiyya</small></big>
| suppressfields= image1 gwlad
| map lleoliad = [[Delwedd:LocationSaudiArabia.svg|270px]]
| sefydlwyd = 1727 (Emiradau Diriyah)
| banergwlad = [[Delwedd:Flag of Saudi Arabia.svg|170px]]
}}

[[Gwlad]] fawr ar orynys [[Arabia]] yn ne-orllewin [[Asia]] yw '''Teyrnas Sawdi Arabia''' neu '''Sawdi Arabia''' (hefyd: ''Saudi Arabia'''; {{lang-ar|المملك�� العربية السعودية}}; sef {{lang|ar-Latn|Al Mamlaka al ʻArabiyya as Suʻūdiyya}}). Hi yw'r wlad Arabaidd fwyaf yng [[De-orllewin Asia|Ngorllewin Asia]] gydag oddeutu {{convert|2150000|km2|sqmi|abbr=on}} a'r ail wlad Arabaidd fwyaf, yn dilyn [[Algeria]]. Y gwledydd cyfagos yw [[Irac]] a [[Ciwait]] i'r gogledd-ddwyrain, [[Gwlad Iorddonen]] i'r gogledd-orllewin, [[Oman]], [[Qatar]] a'r [[Emiradau Arabaidd Unedig]] i'r dwyrain a [[Iemen]] i'r de-orllewin. Mae gan Sawdi arfordir ar lan [[Y Môr Coch]] i'r gorllewin a [[Gwlff Persia]] i'r dwyrain. [[Anialwch]] yw'r rhan fwyaf o ganolbarth y wlad. [[Riyadh]] yw'r brifddinas. Mae ei phoblogaeth oddeutu 28.7 million, gyda 8 miliwn o'r rheiny o'r tu allan i'r wlad.<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |title=Gwefan Saesneg CIA World Factbook |access-date=2011-06-04 |archive-date=2019-01-06 |archive-url=https://www.webcitation.org/75DFkCF8p?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.bbc.com/news/world-middle-east-14703476 Saudi Arabia profile]</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://gulfbusiness.com/2014/03/saudi-arabia-launches-new-housing-scheme-ease-shortage/#.U7vqcPmSxfA|title=Saudi Arabia Launches New Housing Scheme To Ease Shortage}}</ref><ref name=demo>{{cite web|url=http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/GulfReligionGeneral_lg.png|title=Demography of Religion in the Gulf|publisher=[[Mehrdad Izady]]|year=2013}}</ref>

Cyn i [[Ibn Saud]] uno'r wlad yn 1932 roedd pedair ardal: [[Hejaz]], [[Najd]] a rhannau o Ddwyrain Arabia ([[Al-Hasa]]) a [[De Arabia]] (ardal 'Asir).<ref>{{cite book|author=[[Madawi Al-Rasheed]]|title=''A Most Masculine State: Gender, Politics and Religion in Saudi Arabia''|url=http://books.google.fr/books?id=JmafWmVNJAAC&pg=PA65&dq|year=2013|page=65}}</ref> Llwyddodd i wneud hyn drwy gyfres o ymosodiadau milwrol gan gychwyn yn 1902 pan gymerodd [[Riyadh]] drwy rym milwrol; Riyadh oedd hen ddinas ei hynafiaid - sef y teulu'r Saud. Brenhiniaeth absoliwt yw'r wlad ers hynny, wedi'i llywodraethu gydag [[Islamiaeth]] yn ganllaw gadarn a dylanwad y [[Wahhabi]].<ref>Focus on Islamic Issues&nbsp;– Tud 23, Cofie D. Malbouisson&nbsp;– 2007</ref> Gelwir Sawdi Arabia weithiau'n "Wlad y Ddau Fosg", sef [[Al-Masjid al-Haram]] (yn [[Mecca]]), a [[Al-Masjid an-Nabawi]] (ym [[Medina]]), y ddau le mwyaf cysegredig yn Islam.

Domineiddir y byd olew gan Sawdi Arabia, fel cynhyrchydd a gwerthwr olew ac yno mae'r ail ffynhonnell fwyaf o olew drwy'r byd.<ref name=demo/> Oherwydd yr arian a ddaw o'r diwydiant olew, ystyrir y wlad yn wlad gyfoethog iawn a'r economi'n 'incwm uchel'. Hon yw'r unig wlad Arabaidd sy'n aelod o'r grŵp G-20 a rhestrir hi'n 4ydd safle o ran gwariant y wlad ar [[arf]]au.<ref>[http://www.iiss.org/en/about%20us/press%20room/press%20releases/press%20releases/archive/2014-dd03/february-0abc/military-balance-2014-press-statement-52d7 ''The Military Balance 2014: Top 15 Defence Budgets 2013''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924033509/http://www.iiss.org/en/about%20us/press%20room/press%20releases/press%20releases/archive/2014-dd03/february-0abc/military-balance-2014-press-statement-52d7 |date=2015-09-24 }} (IISS)</ref><ref name="SIPRI">{{cite web |url = http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=476 |title = ''The 15 countries with the highest military expenditure in 2013 (table)'' |publisher = Stockholm International Peace Research Institute |format = PDF |accessdate = 14 Ebrill 2014 |archive-date = 2015-01-04 |archive-url = https://web.archive.org/web/20150104033821/http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=476 |url-status = dead }}</ref> Mae'n aelod o Gyngor Gweithredol y Gwlff, Mudiad Cydweithio islamaidd ac [[OPEC]].<ref>{{cite web |author= |url=http://www.middleeastmonitor.com/articles/middle-east/8207-the-erosion-of-saudi-arabias-image-among-its-neighbours |title=''The erosion of Saudi Arabia's image among its neighbours'' |publisher=Middleeastmonitor.com |date=2013-11-07 |accessdate=2014-04-04 |archive-date=2013-11-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109115032/https://www.middleeastmonitor.com/articles/middle-east/8207-the-erosion-of-saudi-arabias-image-among-its-neighbours |url-status=dead }}</ref>

Fodd bynnag, mae'r wladwriaeth wedi denu beirniadaeth am amryw o resymau, gan gynnwys ei rôl yn Rhyfel Cartref Yemeni, [[Terfysgaeth a noddir gan wladwriaethau|nawdd honedig i derfysgaeth Islamaidd]] a'i record hawliau dynol gwael, sy'n cynnwys defnydd gormodol a rhagfarnllyd o'r gosb eithaf, methu mabwysiadu mesurau digonol yn erbyn masnachu pobl, gwahaniaethu yn erbyn lleiafrifoedd ac anffyddwyr crefyddol, a gwrthsemitiaeth, a'i ddehongliad caeth o gyfraith Shari'a.<ref>{{Cite web|title=The death penalty in Saudi Arabia: Facts and Figure|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/08/the-death-penalty-in-saudi-arabia-facts-and-figures/|website=Amnesty International|date=25 Awst 2015|access-date=4 Ionawr 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.hrw.org/news/2017/09/26/saudi-arabia-official-hate-speech-targets-minorities|title=Saudi Arabia: Official Hate Speech Targets Minorities|date=26 Medi 2017|website=Human Rights Watch|access-date=31 Mawrth 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.secularism.org.uk/news/2018/10/saudi-arabia-is-worst-country-to-be-an-atheist-report-says|title=Saudi Arabia is worst country to be an atheist, report says|date=29 Hydref 2018|website=National Secular Society|access-date=31 Mawrth 2019}}</ref>

Mae Sawdi Arabia yn cael ei ystyried yn bŵer rhanbarthol a chanolig.<ref name="The United States and the Great Powers">{{Cite book|first=Barry|last=Buzan|title=The United States and the Great Powers|url=https://archive.org/details/unitedstatesgrea0000buza|publisher=Polity Press|year=2004|location=Cambridge|page=[https://archive.org/details/unitedstatesgrea0000buza/page/71 71]|isbn=978-0-7456-3375-6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.middleeastmonitor.com/articles/middle-east/8207-the-erosion-of-saudi-arabias-image-among-its-neighbours|title=The erosion of Saudi Arabia's image among its neighbours|publisher=Middleeastmonitor.com|date=7 Tachwedd 2013|archivedate=9 Tachwedd 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109115032/https://www.middleeastmonitor.com/articles/middle-east/8207-the-erosion-of-saudi-arabias-image-among-its-neighbours}}</ref> Economi Sawdi yw'r fwyaf yn y Dwyrain Canol a'r ddeunawfed fwyaf yn y byd.<ref>{{Cite web|title=United Nations Statistics Division - National Accounts|url=https://unstats.un.org/unsd/snaama/Basic}}</ref> Mae gan y wlad hefyd un o boblogaethau ieuengaf y byd, gyda thua 50% o'i phoblogaeth o 34.2 miliwn o dan 25 oed.<ref>{{Cite web|url=http://investsaudi.sa/en/node-1140/|title=Why Saudi Arabia|website=Invest Saudi|access-date=17 Chwefror 2019|archive-date=2020-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200213113722/http://investsaudi.sa/en/node-1140/|url-status=dead}}</ref> Yn ogystal â bod yn aelod o Gyngor Cydweithrediad y Gwlff, mae Saudi Arabia yn aelod gweithgar a sefydlol o'r [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]], [[Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd|Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd]], [[Y Cynghrair Arabaidd|Cynghrair Arabaidd]], ac [[OPEC]].

== Geirdarddiad ==
Yn dilyn uno [[Teyrnas Hijaz|Teyrnas Hejaz]] a [[Najd|Nejd]], enwyd y wladwriaeth newydd yn ''al-Mamlakah al-ʿArabīyah fel-Saʿūdīyah'' (trawslythreniad o {{Lang|ar|المملكة العربية السعودية}} mewn [[Arabeg]]) trwy archddyfarniad brenhinol ar 23 Medi 1932 gan ei sylfaenydd, [[Ibn Saud, brenin Sawdi Arabia|Abdulaziz bin Sawd]]. Er bod hyn fel arfer yn cael ei gyfieithu fel "Teyrnas Sawdi Arabia",<ref name="US State Dept Saudi Arabia">{{Cite web|url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3584.htm|title=Background Note: Saudi Arabia|publisher=U.S. State Department}}</ref> mae'n golygu'n llythrennol "y deyrnas Sawdi Arabaidd" ("''the Saudi Arab kingdom''") ,<ref>{{Cite book|title=The Crisis of Islam|first=Bernard|last=Lewis|year=2003|isbn=978-0-679-64281-7|pages=[https://archive.org/details/crisisofislamhol00lewi/page/23 xx]|url=https://archive.org/details/crisisofislamhol00lewi}}</ref> neu "Teyrnas Arabaidd Sawdi".<ref name="Safran1988">{{Cite book|first=Nadav|last=Safran|title=Saudi Arabia: The Ceaseless Quest for Security|url=https://books.google.com/books?id=zSkIi_1T1FsC&pg=PA55|year=1988|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0-8014-9484-0|page=55}}</ref>

Mae'r gair "Sawdi" yn deillio o'r elfen ''as-Saʿūdīyah'' yn [[Arabeg|enw Arabeg]] y wlad, sy'n fath o ansoddair o'r enw nisba, a ffurfiwyd o enw dynastig teulu brenhinol Sawdi, yr [[Llinach Saud|Al Sawd]] ({{Lang-ar|آل سعود}} ). Mae ei gynnwys yn cadarnhau'r farn fod y wlad yn eiddo personol i'r teulu brenhinol.<ref>{{Cite book|title=Saudi Arabia: the coming storm|last=Wilson, Peter W.|last2=Graham, Douglas|year=1994|isbn=978-1-56324-394-3|page=46|url=https://books.google.com/books?id=K_c9FOeeuewC&pg=PA46}}</ref> Yr enw Arabeg yw ''Al Saud a'' ffurfiwyd trwy ychwanegu'r gair ''Al'', sy'n golygu "teulu..." neu "linach..."<ref>{{Cite book|title=A Brief History of Saudi Arabia|first=James|last=Wynbrandt|first2=Fawaz A.|last2=Gerges|year=2010|isbn=978-0-8160-7876-9|page=xvii|url=https://archive.org/details/briefhistoryofsa0000wynb}}</ref> (fel yn y Gymraeg "llinach Aberffro" neu "Deulu'r Tuduriaid"). Yn achos yr Al Saud, dyma Saud ibn Muhammad ibn Muqrin, tad sylfaenydd y llinach o'r [[18g]], Muhammad bin Saud.<ref>{{Cite book|title=The heritage of the Kingdom of Saudi Arabia|first=Wahbi|last=Hariri-Rifai|first2=Mokhless|last2=Hariri-Rifai|year=1990|isbn=978-0-9624483-0-0|page=26}}</ref>

== Hanes ==

=== Cynhanes ===
[[Delwedd:Pergamon-Museum_-_Anthropomorphe_Stele_2.jpg|bawd|284x284px| Stela anthropomorffig (4ydd mileniwm CC), tywodfaen, 57x27 cm, o El-Maakir-Qaryat al-Kaafa ( Amgueddfa Genedlaethol Sawdi Arabia, [[Riyadh]] )]]
Ceir tystiolaeth bod pobl yn byw ym Mhenrhyn Arabia tua 125,000 o flynyddoedd yn ôl.<ref>{{Cite journal|url=http://www.nature.com/news/2011/110127/full/news.2011.55.html|title=Early human migration written in stone tools : Nature News|journal=Nature|date=27 Ionawr 2011|doi=10.1038/news.2011.55|last=Callaway|first=Ewen}}</ref> Canfu astudiaeth yn 2011 fod y bodau dynol modern cyntaf i ymledu i'r dwyrain ar draws Asia wedi gadael Affrica tua 75,000 o flynyddoedd yn ôl ar draws y [[Bab al Mandab|Bab-el-Mandeb sy'n]] cysylltu Corn Affrica ac Arabia.<ref>{{Cite journal|title=Hints Of Earlier Human Exit From Africa|last2=Jasim|last6=Uerpmann|first5=V. I.|last5=Usik|first4=A. G.|last4=Parker|first3=A. E.|last3=Marks|first2=S. A.|first=S. J.|journal=Science|last=Armitage|year=2011|publisher=Science News|pmid=21273486|doi=10.1126/science.1199113|pages=453–456|issue=6016|volume=331|first6=H.-P.}}</ref> Mae penrhyn Arabia'n cael ei ystyried yn ganolog i'n dealltwriaeth o [[esblygiad]] a gwasgariad yr [[hominini]]. Cafodd Arabia amrywiad amgylcheddol eithafol yn y [[Cwaternaidd]] a arweiniodd at newidiadau esblygiadol a demograffig dwys. Mae gan Arabia gofnod cyfoethog o'r [[Hen Oes y Cerrig Isaf]], ac mae nifer y safleoedd tebyg i [[Oldowan]] yn y rhanbarth yn nodi'r rôl sylweddol yr oedd Arabia wedi'i chwarae yn meddiannu Ewrasia.<ref>''Out of Africa I: The First Hominin Colonization of Eurasia''.</ref>

Yn y [[Oes Newydd y Cerrig|cyfnod Neolithig]], ffynnodd diwylliannau amlwg fel [[Al-Magar]], yr oedd eu canolfan yn gorwedd yn Najd de-orllewinol yr oes fodern. Gellid ystyried Al-Magar yn "Chwyldro Neolithig" mewn gwybodaeth ddynol a sgiliau gwaith llaw.<ref>{{Cite web|url=http://paleolithic-neolithic.com/overview/al-magar//|title=Al Magar – Paleolithic & Neolithic History|website=paleolithic-neolithic.com|access-date=2021-10-15|archive-date=2019-08-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20190817112321/http://paleolithic-neolithic.com/overview/al-magar/|url-status=dead}}</ref> Nodweddir y diwylliant fel un o'r cyntaf yn y byd i gynnwys [[Amaethyddiaeth|dofi anifeiliaid]] yn eang, yn enwedig y [[ceffyl]], yn ystod y cyfnod Neolithig.<ref><span data-segmentid="2490" class="cx-segment">{{Cite news|last=Sylvia|first=Smith|title=Desert finds challenge horse taming ideas|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-21538969|access-date=13 Tachwedd 2016|publisher=BCC|date=26 Chwefror 2013}}</span><cite class="citation news cs1" id="CITEREFSylvia2013"><span class="cx-segment" data-segmentid="2491">[https://www.bbc.com/news/science-environment-21538969 "Desert finds challenge horse taming ideas"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="2492">BCC<span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="2493"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">13 November</span> 2016</span>.</span></cite></ref> Ar wahân i geffylau, darganfuwyd anifeiliaid fel defaid, geifr, cŵn, yn enwedig [[Salwci|brîd]] [[Salwci]], estrys, hebogau a physgod ar ffurf cerfluniau cerrig ac engrafiadau creigiau. Gwnaed cerfluniau Al-Magar o garreg leol, ac mae'n ymddangos bod y cerfluniau wedi'u gosod mewn adeilad canolog a allai fod wedi chwarae rhan sylweddol ym mywyd cymdeithasol a chrefyddol y trigolion. 

Ym mis Tachwedd 2017, darganfuwyd golygfeydd hela yn dangos delweddau o'r cŵn [[Ci Canaan|dof mwyaf tebygol, yn debyg i'r ci Canaan]], mewn lle o'r enw Shuwaymis, rhanbarth bryniog yng ngogledd-orllewin Saudi Arabia. Mae'r engrafiadau creigiau hyn yn dyddio'n ôl dros 8,000 o flynyddoedd, gan eu gwneud y darluniau cynharaf o gŵn yn y byd.<ref>{{Cite web|url=http://www.sciencemag.org/news/2017/11/these-may-be-world-s-first-images-dogs-and-they-re-wearing-leashes|title=These Mai be the world's first images of dogsand they're wearing leashes|first=David|last=Grimm|date=16 Tachwedd 2017|access-date=18 Mehefin 2018}}</ref>

Ar ddiwedd y 4edd mileniwm CC, aeth Arabia i'r [[Oes yr Efydd]] ar ôl bod yn dyst i drawsnewidiadau syfrdanol; defnyddiwyd metelau yn helaeth, a nodweddwyd y cyfnod gan fannau claddu 2 m a ddilynwyd ar yr un pryd gan nifer o demlau, a oedd yn cynnwys llawer o gerfluniau annibynnol a baentiwyd yn wreiddiol yn goch.<ref>طرق التجارة القديمة، روائع آثار المملكة العربية السعودية pp. 156–157</ref> Gellir cymharu dyfodiad Oes yr Efydd yma gyda Chymru - a ddechreuodd tua 2200 CC ac a ddaeth i ben tua 700 CC.

Ym mis Mai 2021, cyhoeddodd archeolegwyr y gallai safle Acheulean 350,000 o flynyddoedd oed o'r enw An Nasim yn rhanbarth Hail fod y safle preswylio dynol hynaf yng ngogledd Sawdi Arabia. Darganfuwyd y safle gyntaf yn 2015 gan ddefnyddio synhwyro o bell a modelu palaeohydrolegol. Mae'n cynnwys dyddodion hen lynnoedd sy'n gysylltiedig â deunyddiau y [[Pleistosen|Pleistosen Canol.]] Cafwyd hyd i 354 o arteffactau, bwyeill llaw ac offer carreg, a naddion gan ymchwilwyr yn darparu gwybodaeth am draddodiadau gwneud offer y dyn cynharaf a oedd yn byw yn Ne-orllewin Asia. Mae'r [[Hen Oes y Cerrig|arteffactau Paleolithig]] yn debyg i olion deunydd a ddaeth i'r wyneb ar safleoedd Acheulean yn Anialwch Nefud.<ref>{{Cite journal|last=Scerri|last9=White|bibcode=2021NatSR..1110111S|pmc=8115331|pmid=33980918|doi=10.1038/s41598-021-89489-6|pages=10111|issue=1|volume=11|language=en|journal=Scientific Reports|title=The expansion of Acheulean hominins into the Nefud Desert of Arabia|date=2021-05-12|first9=Tom S.|first8=Ash|first=Eleanor M. L.|last8=Parton|first7=Nick|last7=Drake|first6=Huw S.|last6=Groucutt|first5=Ian|last5=Candy|first4=Simon J.|last4=Armitage|first3=Paul S.|last3=Breeze|first2=Marine|last2=Frouin|issn=2045-2322}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-05-12|title=Saudi Arabia discovers new archaeological site dating back to 350,000 years|url=http://saudigazette.com.sa/article/606576|access-date=2021-05-17|website=Saudigazette|language=English}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-05-13|title=Saudi Arabia discovers a 350,000-year-old archaeological site in Hail|url=https://www.thenationalnews.com/gulf/saudi-arabia/saudi-arabia-discovers-a-350-000-year-old-archaeological-site-in-hail-1.1221864|access-date=2021-05-17|website=The National|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ancient site in Nefud Desert offers glimpse of early human activity in Saudi Arabia|url=https://www.arabnews.com/node/1858031/amp|access-date=2021-05-17|website=Arab News|language=en}}</ref>

=== Cyn-Islamaidd ===
[[Delwedd:Statue_at_National_Museum_of_Korea.jpg|bawd|Cerflun y "Gwas yn Addoli" (2500 CC), ychydig dros 1 fetr o uchedr (3 tr 3 modf) - llawer talach nag unrhyw fodel Mesopotamaidd neu Harappan. Llun trwy garedigrwydd Amgueddfa Genedlaethol Korea.<ref name="Roads of Arabia p. 180">Roads of Arabia p. 180</ref>]]

Erbyn diwedd Oes yr Efydd, roedd pobl a thir y Midian a'r Midianiaid yn rhan ogledd-orllewinol Sawdi Arabia;  codnodir hyn yn y Beibl. Wedi'i ganoli yn Tabouk, roedd eu tiroedd yn ymestyn o Wadi Arabah yn y gogledd i ardal al-Wejh yn y de.<ref>Koenig 1971; Payne 1983: Briggs 2009</ref> Prifddinas Midiaid oedd Qurayyah,<ref name="ArnoldStrawn2016">''[https://books.google.com/books?id=e9xrDQAAQBAJ&pg=PT462 The World around the Old Testament: The People and Places of the Ancient Near East]''.</ref> a oedd yn cynnwys tref gaerog mawr 35 hectar ac oddi tano anheddiad gydag amddiffyniad ar ffurf wal, o 15 hectar. Cynhaliodd y ddinas gymaint â 10 i 12 mil o drigolion.<ref name="Coogan2001">Michael D. Coogan.</ref> Darlunir y Midianiaid mewn dau ddigwyddiad mawr yn y Beibl sy'n adrodd am ddau ryfel rhwng Israel â Midian, tua'r 11g CC. Yn wleidyddol, roedd gan y Midianiaid strwythur datganoledig dan arweiniad pum brenin (Evi, Rekem, Tsur, Hur, a Reba), ac ymddengys bod yr enwau yn enwau mawr ar aneddiadau Midianaidd pwysig.<ref>Knauf, 1988</ref><ref name="Midian p. 163">Midian, Moab and Edom: The History and Archaeology of Late Bronze and Iron Age Jordan and North-West Arabia p. 163.</ref> Roedd y Midianiaid crwydrol yn un o ecsbloetwyr cynharaf dofi camelod a'u galluogodd i lywio trwy diroedd sych a garw'r rhanbarth.<ref name="Midian p. 163" />

Ar ddiwedd y [[7 CC|7g CC]], ymddangosodd teyrnas a ddaeth i'r yn bwer canolog yng ngogledd-orllewin Arabia. Dechreuodd fel sieciaeth (''sheikdom'') Dedan, a ddatblygodd i fod yn deyrnas llwyth Lihyan.<ref name="Lihyan p. 192">The State of Lihyan: A New Perspective – p. 192</ref> Yng nghanol y [[6g CC]] roedd yr ardystiad cynharaf o gyfundrefn y wladwriaeth, Brenin Lihyan.<ref>J. Schiettecatte: [https://www.academia.edu/29477825/2016_-_The_political_map_of_Arabia_and_the_Middle_East_in_the_third_century_AD_revealed_by_a_Sabaean_inscription._Arabian_Archaeology_and_Epigraphy_27.2_176-196/ The political map of Arabia and the Middle East in the third century AD revealed by a Sabaean inscription] – p. 183</ref> Yn ail gam y deyrnas gwelwyd trawsnewidiad Dedan yn deyrnas sy'n cwmpasu parth llawer ehangach a oedd yn nodi pinacl gwareiddiad Lihyan.<ref name="Lihyan p. 192" /> Digwyddodd y drydedd wladwriaeth yn gynnar yn y [[3g CC]] gyda gweithgaredd economaidd llewyrchus rhwng y de a'r gogledd a barodd i Lihyan gael dylanwad enfawr.<ref>The State of Lihyan: A New Perspective</ref>

Syrthiodd y Lihyaniaid i ddwylo'r Nabataeiaid tua 65 CC ar ôl atafaelu Hegra ac yna gorymdeithio i Tayma, ac i'w prifddinas Dedan yn [[9 CC]]. Rheolodd y Nabataeiaid diriogaethau mawr o ogledd Arabia nes bod eu parth wedi'i atodi gan yr [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Ymerodraeth Rufeinig]], a'i ailenwyd yn [[Arabia Petraea]], ac a oresgynwyd  dan lywodraeth y Rhufeiniaid tan 630.<ref>{{Cite book|last=Taylor|first=Jane|title=Petra|url=https://archive.org/details/petra0000tayl|publisher=Aurum Press Ltd|year=2005|isbn=9957-451-04-9|location=London|pages=[https://archive.org/details/petra0000tayl/page/25 25]–31}}</ref>

=== Oesoedd Canol a dyfodiad Islam ===
[[Delwedd:Umayyad750ADloc.png|chwith|bawd| Ar ei raddau mwyaf, roedd yr Califfiaeth Umayyad (661-750) yn gorchuddio 11,100,000 km<ref>{{Cite journal|first=Rein|last=Taagepera|author-link=Rein Taagepera|date=September 1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|journal=[[International Studies Quarterly]]|volume=41|issue=3|pages=475–504|doi=10.1111/0020-8833.00053|jstor=2600793|url=http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807}}</ref> gyda 62 miliwn o bobl (29% o boblogaeth y byd),<ref name="Blankinship">{{Citation|last=Blankinship|first=Khalid Yahya|title=The End of the Jihad State, the Reign of Hisham Ibn 'Abd-al Malik and the collapse of the Umayyads|page=37|year=1994|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-1827-7}}</ref> gan ei gwneud yn un o'r ymerodraethau mwyaf mewn hanes. Roedd hefyd yn fwy nag unrhyw ymerodraeth flaenorol mewn hanes.]]
Ychydig cyn dyfodiad [[Islam]], ar wahân i aneddiadau masnachu trefol (fel [[Mecca]] a [[Medina]]), poblogwyd llawer o'r hyn a oedd i ddod yn Sawdi Arabia gan gymdeithasau llwythol bugeiliol crwydrol.<ref>{{Cite book|title=The Rise of Islam|url=https://archive.org/details/riseofislam0000gord|first=Matthew|last=Gordon|year=2005|isbn=978-0-313-32522-9|page=[https://archive.org/details/riseofislam0000gord/page/4 4]}}</ref> Ganwyd y proffwyd Islamaidd [[Muhammad]] ym Mecca tua 571 CE. Yn gynnar yn y [[7g]], unodd Muhammad wahanol lwythau’r penrhyn a chreu un grwp crefyddol Islamaidd.<ref name="James E. Lindsay 2005 33">{{Cite book|title=Daily Life in the Medieval Islamic World|first=James E.|last=Lindsay|year=2005|isbn=978-0-313-32270-9|page=[https://archive.org/details/dailylifeinmedie00lind/page/33 33]|url=https://archive.org/details/dailylifeinmedie00lind/page/33|publisher=Greenwood Press}}</ref> Yn dilyn ei farwolaeth yn 632, ehangodd ei ddilynwyr y diriogaeth yn gyflym o dan lywodraeth Fwslimaidd y tu hwnt i Arabia, gan orchfygu rhannau helaeth o diriogaeth (o Benrhyn Iberia yn y gorllewin i Bacistan heddiw yn y dwyrain) mewn mater o ddegawdau. Yn fuan daeth Arabia yn rhanbarth mwy ymylol yn wleidyddol yn y byd Mwslemaidd wrth i'r ffocws symud i'r tiroedd helaeth a oedd newydd eu gorchfygu.<ref name="James E. Lindsay 2005 33" />

Sefydlodd [[Arabiaid]] sy'n tarddu o Sawdi Arabia heddiw, yr [[Hijaz]] yn benodol, y Califfiaeth Rashidun (632–661), [[Caliphate Umayyad|Umayyad]] (661-750), [[Abassiaid]] (750–1517) a'r [[Fatimid Caliphate|Califfiaeth Fatimid]] (909–1171).

O'r 10g i ddechrau'r 20g, roedd Mecca a Medina o dan reolaeth Arabaidd lleol o'r enw Sharif o Fecca, ond ar adegau roedd y Sharif yn deyrngar i lywodraethwr un o'r ymerodraethau Islamaidd mawr yn Baghdad, Cairo neu Istanbul. Dychwelodd y rhan fwyaf o weddill yr hyn a ddaeth yn Sawdi Arabia i reolaeth lwythol, draddodiadol.<ref>{{Cite book|title=The changing map of Asia|last=William Gordon East|year=1971|isbn=978-0-416-16850-1|pages=[https://archive.org/details/changingmapofasi0000east/page/75 75–76]|url=https://archive.org/details/changingmapofasi0000east/page/75}}</ref>

=== Sylfaen llinach Saud ===
[[Delwedd:Arabia,_Egypt,_Nubia_and_Abyssinia_1883_map.jpg|bawd|Map o Arabia a'r rhanbarth ehangach ym1883]]
Dechreuodd yr hyn a oedd i ddod yn 'deulu brenhinol Sawdi', a elwir yr Al Sawd, yn [[Najd]] yng nghanol Arabia ym 1744, pan ymunodd [[Muhammad bin Saud]], sylfaenydd y llinach, â'r arweinydd crefyddol [[Muhammad ibn Abd al-Wahhab]],<ref>[[Saudi Arabia#Bowen|Bowen]], pp. 69–70</ref> sylfaenydd y mudiad Wahhabi, ffurf biwritanaidd lem o [[Sunni|Sunni Islam]].<ref>{{Cite book|title=Contemporary Religions: A World Guide|url=https://archive.org/details/isbn_9780582086951|first=Ian|last=Harris|first2=Stuart|last2=Mews|first3=Paul|last3=Morris|first4=John|last4=Shepherd|year=1992|isbn=978-0-582-08695-1|page=[https://archive.org/details/isbn_9780582086951/page/369 369]}}</ref> Rhoddodd y gynghrair hon, a ffurfiwyd yn y 18g, ysgogiad ideolegol i ehangu Sawdi ac mae'n parhau i fod yn sail i reolaeth ddynastig o Sawdi Arabia heddiw.<ref>{{Cite book|title=The Future of Islam in the Middle East|first=Mahmud A.|last=Faksh|year=1997|isbn=978-0-275-95128-3|pages=[https://archive.org/details/futureofislaminm0000faks/page/89 89–90]|url=https://archive.org/details/futureofislaminm0000faks/page/89}}</ref>

Ehangodd y "wladwriaeth Saudi" gyntaf a sefydlwyd ym 1744 yn yr ardal o amgylch Riyadh, gan reoli'r rhan fwyaf o diriogaeth Sawdi Arabia.<ref>D. Gold (6 April 2003) [http://www.jcpa.org/art/nypost-dg6apr03.htm "Reining in Riyadh"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190210050256/http://www.jcpa.org/art/nypost-dg6apr03.htm |date=2019-02-10 }}.</ref> Ymosododd ar Karbala ym 1802 a chipio Mecca ym 1803, ond fe'i dinistriwyd erbyn 1818 gan ficeroy Otomanaidd yr Aifft, Mohammed Ali Pasha.<ref>"[http://countrystudies.us/saudi-arabia/7.htm The Saud Family and Wahhabi Islam]".</ref> Sefydlwyd ail "wladwriaeth Saudi" lawer llai, a leolwyd yn bennaf yn Nejd, ym 1824. Trwy gydol gweddill y [[19g]], bu'r Al Sawd yn cystadlu yn erbyn rheolaeth ar y tu mewn i'r hyn a oedd i ddod yn Sawdi Arabia gyda theulu Arabaidd arall, yr Al Rashid, a oedd yn rheoli Emiradau Jabal Shammar. Erbyn 1891, roedd yr Al Rashid yn fuddugol a gyrrwyd yr Al Sawd ar ffo i [[Coweit]]. 
[[Delwedd:Ibn_Saud_(kuwait_1910).jpg|bawd| [[Ibn Saud, brenin Sawdi Arabia|Abdulaziz Ibn Saud]], sefydlydd a brenin cyntaf Saudi Arabia]]
Ar ddechrau'r 20g, [[Yr Ymerodraeth Otomanaidd|parhaodd yr Ymerodraeth Otomanaidd]] i reoli neu gael goruchafiaeth dros y rhan fwyaf o'r penrhyn. Yn ddarostyngedig i'r oruchafiaeth hon, rheolwyd Arabia gan glytwaith o lywodraethwyr llwythol,<ref name="Murphy">{{Cite book|title=The Arab Revolt 1916–18: Lawrence Sets Arabia Ablaze|url=https://archive.org/details/arabrevolt1916180000murp|first=David|last=Murphy|year=2008|isbn=978-1-84603-339-1|pages=[https://archive.org/details/arabrevolt1916180000murp/page/5 5]–8}}</ref><ref>{{Cite book|title=Politics in an Arabian Oasis: The Rashidis of Saudi Arabia|last=Madawi Al Rasheed|year=1997|isbn=978-1-86064-193-0|page=81}}</ref> gyda [[Sharif o Mecca|Sharif Mecca yn]] flaenllaw ac yn rheoli'r Hejaz.<ref>{{Cite book|title=The Middle East: Geography and Geopolitics|first=Ewan W.|last=Anderson|last2=William Bayne Fisher|year=2000|isbn=978-0-415-07667-8|page=106}}</ref> Ym 1902, llwyddodd mab Abdul Rahman, Abdul Aziz - a elwid yn [[Ibn Saud, brenin Sawdi Arabia|Ibn Saud yn ddiweddarach]] - i reoli Riyadh gan ddod â'r Al Saud yn ôl i Nejd, gan greu'r drydedd "wladwriaeth Saudi". Enillodd Ibn Saud gefnogaeth yr Ikhwan, byddin lwythol a ysbrydolwyd gan Wahhabiaeth ac a arweiniwyd gan Faisal Al-Dawish, ac a oedd wedi tyfu'n gyflym ar ôl ei sefydlu ym 1912.<ref>{{Cite book|title=Islam in Revolution: Fundamentalism in the Arab World|last=R. Hrair Dekmejian|year=1994|isbn=978-0-8156-2635-0|page=[https://archive.org/details/islaminrevolutio00dekm/page/131 131]|url=https://archive.org/details/islaminrevolutio00dekm/page/131}}</ref> Gyda chymorth yr Ikhwan, cipiodd Ibn Saud Al-Ahsa oddi wrth yr Otomaniaid ym 1913.

Yn 1916, gydag anogaeth a chefnogaeth Prydain (a oedd yn ymladd yn erbyn yr Otomaniaid yn [[y Rhyfel Byd Cyntaf]] ), arweiniodd Sharif Mecca, [[Hussein bin Ali, Sharif Mecca|Hussein bin Ali]][[Y Gwrthryfel Arabaidd|, wrthryfel pan-Arabaidd yn]] erbyn yr Ymerodraeth Otomanaidd i greu gwladwriaeth Arabaidd unedig.<ref>{{Cite book|title=The Encyclopedia of World War I|first=Spencer|last=Tucker|last2=Priscilla Mary Roberts|year=205|isbn=978-1-85109-420-2|page=565}}</ref> Er i Wrthryfel Arabaidd 1916 i 1918 fethu yn ei amcan, arweiniodd buddugoliaeth y Cynghreiriaid yn y Rhyfel Byd Cyntaf at ddiwedd goruchafiaeth a rheolaeth Otomanaidd yn Arabia a daeth Hussein bin Ali yn [[Teyrnas Hijaz|Frenin Hejaz]].<ref>{{Cite book|title=A History of the Arab Peoples|first=Albert|last=Hourani|year=2005|isbn=978-0-571-22664-1|pages=315–319}}</ref>

=== Milwrol ===
Mae gan Sawdi Arabia un o'r canrannau uchaf o wariant milwrol yn y byd, gan wario tua 8% o'i CMC yn ei byddin, yn ôl amcangyfrif 2020 SIPRI.<ref>{{Cite book|url=https://www.sipri.org/sites/default/files/Data%20for%20all%20countries%20from%201988%E2%80%932019%20as%20a%20share%20of%20GDP.pdf|title=Military expenditure by country as a percentage of gross domestic product, 1988–2019 © SIPRI 2020|publisher=SIPRI.ORG|year=2020|pages=14}}</ref> Mae byddin Sawdi'n cynnwys Lluoedd Tir Brenhinol Sawdi, Llu Awyr Brenhinol Sawdi, Llynges Frenhinol Sawdi, Amddiffyn Awyr Brenhinol Sawdi, Gwarchodlu Cenedlaethol Sawdi Arabia (SANG, llu milwrol annibynnol), a lluoedd parafilwrol, sy'n gyfanswm o bron i 200,000. Yn 2005 roedd gan y lluoedd arfog y personél canlynol: y fyddin, 75,000; y llu awyr, 18,000; amddiffyn awyr, 16,000; y llynges, 15,500 (gan gynnwys 3,000 o forluoedd); ac roedd gan y SANG 75,000 o filwyr gweithredol a 25,000 o ardollau llwythol.<ref name="Library of Congress 2006">{{Cite web|url=https://www.loc.gov/collections/country-studies/about-this-collection/|title=About this Collection &#124; Country Studies &#124; Digital Collections &#124; Library of Congress|website=Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA}}</ref> Yn ogystal, mae yna wasanaeth cudd-wybodaeth filwrol Al Mukhabarat Al A'amah.

Mae gan y deyrnas berthynas filwrol â Phacistan ers blynyddoedd, dyfalwyd ers tro fod Sawdi Arabia wedi ariannu rhaglen bom atomig Pacistan, yn gyfrinachol, ac yn ceisio prynu arfau atomig o Bacistan, yn y dyfodol agos.<ref name="QV">{{Cite book|title=Allah's Bomb: The Islamic Quest for Nuclear Weapons|first=Al J.|last=Venter|pages=[https://archive.org/details/allahsbombislami0000vent/page/150 150–153]|year=2007|publisher=Globe Pequot|isbn=978-1-59921-205-0|url=https://archive.org/details/allahsbombislami0000vent/page/150}}</ref><ref name="SPO">{{Cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/EK07Ak01.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20031107031736/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/EK07Ak01.html|archivedate=7 Tachwedd 2003|title=Saudi Arabia's nuclear gambit|website=Asia Times|date=7 Tachwedd 2003}}</ref> MAe SANG yn rym rheng flaen cwbl weithredol, ac yn tarddu o rym milwrol-grefyddol llwythol Ibn Saud, yr Ikhwan. Gellir priodoli ei fodolaeth fodern, serch hynny, i fod yn [[Abdullah, brenin Sawdi Arabia|fyddin breifat Abdullah i]] bob pwrpas ers y [[1960au]] ac, yn wahanol i weddill y lluoedd arfog, mae'n annibynnol ar y Weinyddiaeth Amddiffyn a Hedfan. Roedd y diweddar dywysog Sultan, y cyn Weinidog Amddiffyn a Hedfan, yn un o'r 'Sudairi Seven' fel y'i gelwir ac yn rheoli gweddill y lluoedd arfog hyd ei farwolaeth yn 2011.<ref>{{Cite web|first=John|last=Pike|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/gulf/sang.htm|title=Saudi Arabian National Guard|publisher=Globalsecurity.org|date=27 April 2005}}</ref>
[[Delwedd:11th_MEU_141213-M-CB493-105_(15657874453).jpg|bawd|Milwyr Sawdi a'r Unol Daleithiau yn hyfforddi yn Rhagfyr 2014]]
Mae gwariant ar amddiffyn a diogelwch wedi cynyddu'n sylweddol ers canol y 1990au ac roedd tua US $ 78.4 biliwn, erbyn 2019.<ref name=":2">[https://www.iiss.org/blogs/military-balance/2020/02/global-defence-spending Global defence spending: the United States widens the gap] ([[International Institute for Strategic Studies|IISS]]) – 14 Chwefror 2020</ref> Rhestrir Saudi Arabia ymhlith 10 uchaf y byd yng ngwariant y llywodraeth ar ei fyddin, sy'n cynrychioli tua 8 y cant o'r cynnyrch domestig gros yn 2019. Mae ei arsenal technoleg uchel fodern yn gwneud Sawdi Arabia ymhlith cenhedloedd arfog mwyaf dwys y byd, gyda'i offer milwrol yn cael ei gyflenwi'n bennaf gan yr UD, Ffrainc a Lloegr.<ref name="Library of Congress 2006" />

Gwerthodd yr Unol Daleithiau fwy na $ 80 biliwn mewn caledwedd milwrol rhwng 1951 a 2006 i fyddin Sawdi.<ref>{{Cite web|url=https://fas.org/asmp/profiles/saudi_arabia.htm|title=Saudi Arabia|access-date=11 Tachwedd 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101111112056/https://fas.org/asmp/profiles/saudi_arabia.htm|archivedate=11 Tachwedd 2010|website=fas.org}}</ref> Ar 20 Hydref 2010, hysbysodd Adran Wladwriaeth yr UD y Gyngres am ei bwriad i wneud y gwerthiant arfau mwyaf yn hanes America - amcangyfrif o bryniant $ 60.5 biliwn gan Sawdi Arabia.<ref>{{Cite web|url=http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=1&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=376&PID=0&IID=5177&TTL=Arms_for_the_King_and_His_Family:_The_U.S._Arms_Sale_to_Saudi_Arabia|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101205012554/http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=1&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=376&PID=0&IID=5177&TTL=Arms_for_the_King_and_His_Family%3A_The_U.S._Arms_Sale_to_Saudi_Arabia|archivedate=5 December 2010|title=Arms for the King and His Family|publisher=Jcpa.org|last=Teitelbaum, Joshua|date=4 Tachwedd 2010}}</ref> Yn 2013 dringodd gwariant milwrol Sawdi i $67bn, gan oddiweddyd gwariant y DU, Ffrainc a Japan i ddod yn bedwerydd yn fyd-eang.<ref name="AJE 2013 spending">[http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/04/saudi-leads-middle-east-military-spending-201441411547583667.html "Saudis lead Middle East military spending"]. 14 April 2014.</ref>

Er gwaethaf ei safon hawliau dynol gwael, mae Lloegr hefyd wedi bod yn brif gyflenwr offer milwrol i Saudi Arabia ers 1965.<ref>{{Cite book|first=Charles|last=Gardner|title=British Aircraft Corporation|url=https://archive.org/details/britishaircraftc0000gard|publisher=B.T. Batsford Ltd|isbn=978-0-7134-3815-4|pages=[https://archive.org/details/britishaircraftc0000gard/page/224 224]–249|year=1981}}</ref> Ers 1985, mae'r DU wedi cyflenwi awyrennau milwrol - yn enwedig awyrennau ymladd Tornado ac offer lladd arall fel rhan o fargen arfau Al-Yamamah tymor hir yr amcangyfrifir ei bod yn werth £43 biliwn erbyn 2006 ac y credir ei bod yn werth a £40 biliwn wedi hynny.<ref>{{Cite news|first=Dominic|last=O'Connell|title=BAE cashes in on £40bn Arab jet deal|work=The Sunday Times|date=20 Awst 2006|url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2095-2320097,00.html|location=London|access-date=2021-10-15|archive-date=2008-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20080907153551/http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2095-2320097,00.html|url-status=dead}}</ref> Ym Mai 2012, llofnododd y cwmni Prydeinig BAE fargen gwerth £1.9bn ($ 3bn) i gyflenwi jetiau Hawk i Sawdi Arabia.<ref>{{Cite news|url=http://uk.reuters.com/article/uk-saudi-britain-defence-idUKBRE84M0JN20120523|title=Saudi Arabia|work=Reuters|date=23 Mai 2012|access-date=2021-10-15|archive-date=2020-09-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200919124540/https://uk.reuters.com/article/uk-saudi-britain-defence-idUKBRE84M0JN20120523|url-status=dead}}</ref>

== Daearyddiaeth ==
[[Delwedd:Saudi_Arabia_Topography.png|chwith|bawd| Topograffi Saudi Arabia]]
Mae Sawdi Arabia tua 80 y cant o [[Arabia|Benrhyn Arabia]] (penrhyn mwya'r byd),<ref name="Stokes605">{{Cite book|title=Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1|url=https://archive.org/details/encyclopediaofpe0000unse_h6k0|first=Jamie|last=Stokes|year=2009|isbn=978-0-8160-7158-6|page=[https://archive.org/details/encyclopediaofpe0000unse_h6k0/page/605 605]}}</ref> gorwedd rhwng lledredau 16 ° a 33 ° Gog a hydoedd 34 ° a 56 ° Dwy. Oherwydd nad yw ffiniau deheuol y wlad â'r [[Yr Emiradau Arabaidd Unedig|Emiraethau Arabaidd Unedig]] ac [[Oman]] wedi'u marcio'n fanwl gywir, nid yw union faint y wlad wedi'i diffinio.<ref name="Stokes605" /> Mae Llyfr Ffeithiau'r Byd CIA yn amcangyfrif 2,149,690&nbsp;km  ac yn rhestru Sawdi Arabia fel y 13eg wladwriaeth fwyaf yn y byd.<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html|title=CIA World Factbook – Rank Order: Area|date=26 Ionawr 2012|access-date=2021-10-15|archive-date=2014-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html|url-status=dead}}</ref> Yn ddaearyddol hi yw'r wlad fwyaf yn y [[Y Dwyrain Canol|Dwyrain Canol]] a Phlât Arabia.<ref>{{Cite book|last=University Microfilms|title=Dissertation Abstracts International: The sciences and engineering|date=2004|page=23}}</ref>

Dominyddir daearyddiaeth amrywiol Saudi Arabia gan [[Anialwch Arabia]], lled-anialdiroedd cysylltiedig, llwyni, paith, sawl cadwyn o fynyddoedd, caeau lafa folcanig ac ucheldiroedd. Y Rub 'al Khali ("Chwarter Gwag") yn rhan dde-ddwyreiniol y wlad yw anialwch tywod cyffiniol mwyaf y byd, ac mae'n 647,500&nbsp;km sg.<ref>{{Cite book|title=Saudi Arabia: an environmental overview|year=2008|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-415-41387-9|url=https://books.google.com/books?id=Vacv2wy3yd8C&lpg=PA141|last=Vincent, Peter|page=141}}</ref> Er bod llynnoedd yn y wlad, Saudi Arabia yw'r wlad fwyaf yn y byd (yn ôl ardal) heb afonydd parhaol. Ceir llawer o [[Wadi]]s, sef afonydd nad ydynt yn barhaol. Mae'r ardaloedd ffrwythlon i'w cael yn y dyddodion llifwaddodol mewn wadis, basnau a thir ffrwythlon. Y brif nodwedd dopograffig yw'r llwyfandir canolog sy'n codi'n sydyn o'r [[Môr Coch]] ac yn disgyn yn raddol i'r [[Najd]] a thuag at [[Gwlff Persia]]. Ar arfordir y Môr Coch, mae gwastadedd arfordirol cul, o'r enw Tihamah ac mae talaith de-orllewinol Asir yn fynyddig, ac mae'n cynnwys Mynydd Sawda (3,133 m (10,279 tr) sef copa ucha'r wlad.

Ac eithrio'r rhanbarthau de-orllewinol fel Asir, mae gan Sawdi Arabia hinsawdd anial gyda thymheredd uchel iawn yn ystod y dydd, yn yr haf, a chwymp tymheredd sydyn yn y nos. Mae tymereddau cyfartalog yr haf oddeutu 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F), ond gall fod mor uchel â 54&nbsp;°C (129&nbsp;°F) ar ei fwyaf eithafol. Yn y gaeaf, anaml y bydd y tymheredd yn gostwng o dan 0&nbsp;°C (32&nbsp;°F) ac eithrio rhanbarthau gogleddol y wlad.<ref>{{Cite web|url=https://stepfeed.com/snow-city-saudi-arabia-s-tabuk-region-dresses-in-white-to-mesmerize-people-0481|title=Snow City: Saudi Arabia's Tabuk region dresses in white to mesmerize people|website=stepfeed.com|date=13 Ionawr 2020|access-date=2021-01-09}}</ref> Y tymheredd isaf a gofnodwyd hyd yma yw −12.0&nbsp;°C (10.4&nbsp;°F), a hynny yn Turaif.<ref name="SaudiCC">{{Cite web|url=http://unfccc.int/resource/docs/natc/saunc2.pdf|title=Second National Communication|publisher=Kingdom of Saudi Arabia|page=2|access-date=24 Hydref 2016}}</ref>

Yn y gwanwyn a'r hydref mae'r gwres yn dymherus, mae'r tymheredd ar gyfartaledd tua 29&nbsp;°C (84&nbsp;°F). Mae'r glawiad blynyddol yn isel iawn. Yn rhanbarthau'r De ceir monsŵn Cefnfor India, sy'n gryn ddylanwad, ac sydd fel arfer yn digwydd rhwng Hydref a Mawrth. 300mm yw cyfartaledd y glawiad yn ystod y cyfnod hwn, sef tua 60 y cant o'r dyodiad blynyddol.<ref name="weather">{{Cite web|url=http://www.weatheronline.co.uk/reports/climate/Saudi-Arabia.htm|title=Saudi Arabia|publisher=Weather Online}}</ref> Mae Sawdi Arabia'n gartref i oddeutu 1300 o ynysoedd.<ref>{{Cite web|url=http://english.alarabiya.net/en/life-style/art-and-culture/2017/05/02/Saudi-Arabia-s-1000-islands-.html|title=VIDEO: Do you know there are 1,300 islands in Saudi Arabia?|website=english.alarabiya.net|date=3 Awst 2017|access-date=2019-10-26}}</ref>

=== Bioamrywiaeth ===

{{Multiple image |align=right |direction=vertical
 |image3=Arabian Leopard Nimr (8454247265).jpg |caption3=[[Y llewpard Arabaidd]], sydd mewn perygl mawr
 |image2=Halterstandingshotarabianone.jpg |caption2=Mae'r [[ceffyl Arabaidd]] yn frodorol i Arabia, ac yn elfen bwysig o lên gwerin Arabaidd traddodiadol
}}

Mae Sawdi Arabia'n gartref i bum ecoranbarth: anialwch niwl arfordirol Penrhyn Arabia, safanatroedleoedd De-orllewin Arabia, coetiroedd mynyddig De-orllewin Arabia , Anialwch Arabia, ac anialwch trofannol a lled-anialwch Môr Coch Nubo-Sindia.<ref name="DinersteinOlson2017">{{Cite journal|last=Dinerstein|first8=Suzanne|pmid=28608869|doi=10.1093/biosci/bix014|issn=0006-3568|pages=534–545|year=2017|issue=6|volume=67|journal=BioScience|title=An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm|first9=Prashant|last9=Hedao|last8=Palminteri|first=Eric|first7=Nathan|last7=Hahn|first6=Eric|last6=Wikramanayake|first5=Neil D.|last5=Burgess|first4=Carly|last4=Vynne|first3=Anup|last3=Joshi|first2=David|last2=Olson|pmc=5451287}}</ref>

Mae'r bywyd gwyllt yn cynnwys [[llewpard Arabia]],<ref name="Judas et al., 2006">{{Cite journal|last=Judas, J.|last2=Paillat, P.|last3=Khoja, A.|last4=Boug, A.|year=2006|title=Status of the Arabian leopard in Saudi Arabia|url=http://www.catsg.org/fileadmin/filesharing/3.Conservation_Center/3.2._Status_Reports/leopard/Judas_et_al_2006_Status_of_the_Arabian_Leopard_in_Saudi_Arabia.pdf|journal=Cat News|volume=Special Issue 1|pages=11–19|access-date=2021-10-15|archive-date=2015-09-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20150919114352/http://www.catsg.org/fileadmin/filesharing/3.Conservation_Center/3.2._Status_Reports/leopard/Judas_et_al_2006_Status_of_the_Arabian_Leopard_in_Saudi_Arabia.pdf}}</ref><ref name="Spalton et al., 2006">{{Cite journal|last=Spalton, J.A.|last2=Al-Hikmani, H.M.|year=2006|title=The Leopard in the Arabian Peninsula – Distribution and Subspecies Status|journal=Cat News|issue=Special Issue 1|pages=4–8|url=http://www.yemenileopard.org/files/cms/reports/Cat_News_Special_Issue_1_-_Arabian_leopard.pdf|access-date=2021-10-15|archive-date=2020-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20201216011835/http://www.yemenileopard.org/files/cms/reports/Cat_News_Special_Issue_1_-_Arabian_leopard.pdf}}</ref> blaidd, hyena streipiog, mongws, babŵn, ysgyfarnog, cath dywod, a jerboa. Roedd anifeiliaid fel y gazelle, yr oryx, y llewpard a'r cheetahs<ref name="Nowell1996">{{Cite book|last=Nowell, K.|last2=Jackson, P.|chapter=Asiatic cheetah|title=Wild Cats: Status Survey and Conservation Action Plan|url=https://archive.org/details/wildcatsstatussu00pete|year=1996|publisher=IUCN/SSC Cat Specialist Group|location=Gland, Switzerland|isbn=978-2-8317-0045-8|pages=[https://archive.org/details/wildcatsstatussu00pete/page/41 41]–44}}</ref> yn gymharol niferus tan y [[19g]], pan lleihawyd niferoedd yr anifeiliaid hyn oherwydd gorhela, a bu bron i lawer ddiflannu'n llwyr. Roedd y llew Asiatig (a oedd o bwys diwylliannol) yn Sawdi Arabia tan ddiwedd y [[19g]] cyn iddo gael ei hela i ddifodiant yn y gwyllt.<ref name="Nader_al1989">{{Cite book|last=Nader|first=I. A.|year=1989|chapter=Rare and endangered mammals of Saudi Arabia|pages=220–228|editor-last=Abu-Zinada|editor-first=A. H.|editor-last2=Goriup|editor-first2=P. D.|editor-last3=Nader|editor-first3=L. A|title=Wildlife conservation and development in Saudi Arabia|location=[[Riyadh]]}}</ref> Ymhlith yr adar mae hebogau (sy'n cael eu dal a'u hyfforddi ar gyfer hela), eryrod, hebogau, fwlturiaid, llysiau'r tywod a bwlbwliaid. Mae yna sawl rhywogaeth o nadroedd, gyda llawer ohonyn nhw'n wenwynig. Ceir bywyd morol cyfoethog, gyda'r Môr Coch yn [[ecosystem]] arbennig o gyfoethog ac amrywiol. Cofnodwyd mwy na 1200 o rywogaethau o bysgod<ref name="fishbase">{{Cite web|url=http://www.fishbase.org/TrophicEco/FishEcoList.php?ve_code=5|title=FishBase|last=Froese|first=Ranier|last2=Pauly, Daniel|access-date=12 Mawrth 2009|year=2009}}</ref> yn y Môr Coch, ac mae tua 10% o'r rhain i'w cael yma'n unig.<ref>{{Cite book|last=Siliotti|first=A.|title=Fishes of the red sea|editor-last=Verona, Geodia|year=2002|isbn=978-88-87177-42-8}}</ref> Mae hyn hefyd yn cynnwys 42 rhywogaeth o bysgod dŵr dwfn .<ref name="fishbase" />

Mae'r amrywiaeth gyfoethog yma'n rhannol oherwydd y 2,000&nbsp;km (1,240&nbsp;mi) o [[Riff cwrel|rîff gwrel]] yn ymestyn ar hyd ei morlin; mae'r riffiau ymylol hyn yn 5000-7000 mlynedd oed ac maent wedi'u ffurfio i raddau helaeth o acropora caregog a chwrelau porites. Mae'r riffiau'n ffurfio llwyfannau ac weithiau morlynnoedd ar hyd yr arfordir ac ambell nodwedd arall fel silindrau (fel y Twll Glas yn Dahab ). Mae rhywogaethau pelagig o bysgod y Môr Coch yn ymweld â'r riffiau arfordirol hyn hefyd, gan gynnwys rhai o'r 44 rhywogaeth o siarc . Yma yn y Môr Coch hefyd ceir llawer o riffiau alltraeth

Ymhlith yr anifeiliaid domestig mae'r ceffyl chwedlonol Arabaidd, y camel Arabaidd, defaid, geifr, gwartheg, asynnod, ieir, ac ati. Gan adlewyrchu amodau anialwch amlycaf y wlad, mae bywyd planhigion Sawdi Arabia'n cynnwys perlysiau, planhigion a llwyni nad oes angen llawer o ddŵr arnynt. Mae'r palmwydd dyddiad (y ''Phoenix dactylifera'') yn gyffredin.

== Is-adrannau gweinyddol ==
Rhennir Sawdi Arabia yn 13 [[rhanbarth]]<ref>{{Cite web|url=http://www.arab.net/saudi/sa_admindivisions.htm|title=Saudi Arabia: Administrative divisions|publisher=arab.net}}</ref> ({{Lang-ar|مناطق إدارية}}; ''manatiq idāriyya''). Mae'r rhanbarthau hyn yn cael eu rhannu ymhellach yn 118 o Daleithiau ({{Lang-ar|محافظات}}; ''muhafazat''). Mae'r nifer hwn yn cynnwys y 13 o brifddinasoedd rhanbarthol, sydd â statws gwahanol fel bwrdeistrefi ({{Lang-ar|أمانة}}; ''amanah)'' dan arweiniad meiri ({{Lang-ar|أمين}}; ''amin''). Mae'r Taleithiau yn cael eu rhannu ymhellach i mewn i is-Taleithiau ({{Lang-ar|مراكز}}; ''marakiz'' ''markaz)''.{{Saudi Arabia Prv}}13 rhanbarth Sawdi Arabia.

==Gwleidyddiaeth==
Mae gwleidyddiaeth y wlad, ers ei sefydlu yn 1932, yn cael ei rheoli gan y frenhiniaeth absoliwt; olynwyd Ibn Saud gan ei feibion: [[Saud, brenin Sawdi Arabia|Saud]] (1953-64), [[Faisal, brenin Sawdi Arabia|Faisal]] (1964-75), [[Khalid, brenin Sawdi Arabia|Khalid]] (1975-82), [[Fahd, brenin Sawdi Arabia|Fahd]] (1982-2005), [[Abdullah, brenin Sawdi Arabia|Abdullah]] (2005-2015) a [[Salman, brenin Sawdi Arabia|Salman]] (2015 - y presennol).

[[Delwedd:Royal Standard of Saudi Arabia.svg|bawd|Mae'r 'Arwydd' neu'r [[Y Faner Frenhinol|'Faner' Frenhinol]], yn cynnwys geiriau mewn math o [[Arabeg]] a elwir yn "Thulutheg" ac mae'n cynnwys cleddyf symbolaidd ac arfbais y teulu brenhinol yn y gornel dde isaf, mewn aur.]]

Ceir arni ddatganiad Islamaidd o'u ffydd (neu'r ''[[shahada]]''):

: {{lang|ar|لَا إِلٰهَ إِلَّا الله مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله}}
: ''{{transl|ar|DIN|lā ʾilāha ʾillā-llāh, muhammadun rasūlu-llāh}}''
:''Nid oes duw ond Duw; Muhammad yw negesydd (neu broffwyd) Duw.''<ref>{{cite web |url=http://www.saudiembassy.net/about/country-information/facts_and_figures/ |title=''About Saudi Arabia: Facts and figures '' |publisher=The Royal Embassy of Saudi Arabia, Washington D.C |accessdate=24 Ebrill 2012 |archive-date=2012-04-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120417231457/http://www.saudiembassy.net/about/country-information/facts_and_figures/ |url-status=dead }}</ref>

Yn ôl gorchymyn brenhinol 1992, mae'n rhaid i'r brenin gydymffurfio gyda chyfraith Islamaidd Sharia, a'r [[Coran]], ac mae'r Coran a'r Sunnah (Traddodiadau Mohammed) ar y cyd yn cael eu hystyried fel Cyfansoddiad swyddogol y wlad. Ni chaniateir unrhyw bleidiau gwleidyddol. Mae'r 'Economist' yn graddoli'r wlad - allan o gyfanswm o 167 o wledydd - fel y pumed gwlad mwayf awdurdodol a llym; o ran 'damocratiaeth mae'n ei rhestru fel y gwaethaf oll (2013).<ref name=EIU>(2013 edition behind paywall) {{cite book|title=''Democracy index 2012 Democracy at a standstill''|date=2012|publisher=''The Economist Intelligence Unit''|url=http://pages.eiu.com/rs/eiu2/images/Democracy-Index-2012.pdf|accessdate=13 Hydref 2014}}</ref>

Gan fod enw'r wlad ("Saudi") yn dod o'r gair Arabeg ''as-Suʻūdīyah'', sef enw'r teulu "Saud" (السعود), fe'i hystyrir yn ansoddair sy'n ddatganiad pwerus mai eiddo'r teulu Saud, mewn gwirionedd, yw'r wlad.<ref>{{cite book |title=Saudi Arabia: the coming storm |last=Wilson |first=Peter W. |author2=Graham, Douglas  |year=1994 |isbn=1-56324-394-6 |page=46 |url=http://books.google.com/books?id=K_c9FOeeuewC&pg=PA46}}</ref><ref name= Kamrava>{{cite book |title=''The Modern Middle East: A Political History Since the First World War'' |last=Kamrava |first=Mehran |year=2011 |isbn=978-0-520-26774-9 |page=67 |url=http://books.google.com/books?id=CkLHZCzMEJkC&pg=PA67}}</ref> Sefydlydd y teulu (o ran cofnodi'r enw) oedd Muhammad bin Saud]].<ref>{{cite book |title=The heritage of the Kingdom of Saudi Arabia |last=Hariri-Rifai |first=Wahbi |author2=Hariri-Rifai, Mokhless  |year=1990 |isbn=978-0-9624483-0-0 |page=26}}</ref> yn y [[18g]]. Mae'r gwledydd hynny nad ydynt yn cydnabod hawl y teulu Saudi i reoli'r wlad (e.e. Iraq) yn galw'r wlad "Tir yr Haramayn" (sef "Tir y Ddau Le Sanctaidd" - [[Mecca]] a [[Medinia]].<ref>{{cite web|title=Islamic State sets sights on Saudi Arabia|website=http://www.bbc.com/news/world-europe-30061109|publisher=BBC|accessdate=2 Rhagfyr2014}}</ref>

=== Hawliau dynol ===
; [[Hawliau merched|Merched]]
Gwahaniaethir o ran rhyw yn swyddogol. Ni chaniateir i fenywod yrru car. Heb ganiatâd dyn ni chaniateir i ferched ychwaith wneud cais am [[pasport|basbort]], teithio i unrhyw fan, derbyn addysg uwch na phriodi.<ref>Papur yr ''Independent''; 24 Ionawr 2015 tudalen 5</ref>  
; [[Rhyddid y wasg|Rhyddid i fynegiant]]
Rheolir penodiadau i swyddi allweddol y wasg gan y Llywodraeth e.e. golygyddion papurau newydd, cynhyrchwyr teledu. Cosbir unrhyw feirniadaeth o'r Llywodraeth neu'r teulu brenhinol gan ddeng mlynedd o garchar.
; [[Y gosb eithaf]]
Yn 2013, yn ôl [[Amnest Rhyngwladol]] lladdwyd 79 o bobl yn gyhoeddus am dorri'r gyfraith, y rhan fwyaf drwy dorri eu pennau.
; [[Mudiadau cymdeithasol LHDT|Hawliau hoywon]]
Mae gweithredoedd hoyw yn cael eu hystyried yn anghyfreithlon, a  chosbir hoywon gyda'r gosb eithaf, neu [[ysbaddiad]] cemegol.
; Crefyddau eraill
Nid oes hawl i ddinesydd Shia ddal swyddi mewn rhai meysydd fel dysgu hanes mewn ysgolion. Ychydig iawn o ddinasyddion Shia sy'n cyrraedd y sector uwchradd a nemor dim o fewn system llywodraeth y wlad.

== Iaith a diwylliant ==
[[Arabeg]] yw iaith y wlad. Mae'r trigolion bron i gyd yn [[Arabiaid]] [[Islam|Mwslim]] ac mae'r wlad yn cynnwys [[Mecca]], dinas sanctaidd [[Islam]].

== Economi ==
Ym mis Hydref 2018, Sawdi Arabia yw'r economi fwyaf yn y [[Dwyrain Canol]] a'r 18fed mwyaf yn y byd.  Mae gan Sawdi Arabia gronfeydd wrth gefn ail-fwyaf mwyaf y byd a'r wlad yw'r allforiwr petroliwm mwyaf.<ref name="autogenerated1995">{{Cite web|url=http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/169.htm|title=Saudi Arabia|publisher=OPEC|date=1 Ionawr 1995|access-date=28 Medi 2012}}</ref><ref>[https://www.npr.org/2011/06/08/137065443/opec-decides-not-to-increase-oil-production "OPEC Decides Not To Increase Oil Production"], Jeff Brady.</ref> Mae ganddi hefyd y pumed gronfa wrth gefn o nwy naturiol profedig fwyaf. Oherwydd hyn oll, ystyrir Sawdi Arabia'n "bŵer ynni".<ref name="undp">{{Cite web|url=http://arabstates.undp.org/subpage.php?spid=31&sscid=142|title=Saudi Arabia's first step towards clean energy technologies|publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]]|access-date=5 Chwefror 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120528085109/http://arabstates.undp.org/subpage.php?spid=31&sscid=142|archivedate=28 Mai 2012}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Global Energy Geopolitics and Iran|journal=Uluslararası İlişkiler|last=Balamir Coşkun, Bezen|volume=5|issue=20|pages=179–201|date=Winter 2009|url=http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2011/06/Global-Energy-Geopolitics-and-Iran.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20140401102351/http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2011/06/Global-Energy-Geopolitics-and-Iran.pdf|archive-date=1 April 2014}}</ref> Mae ganddi gyfanswm amcangyfrifedig ail uchaf o adnoddau naturiol, a brisiwyd yn US $34.4 triliwn yn 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=12 Medi 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref> Prif economi'r wlad yw [[petroliwm]]; mae tua 63%<ref>{{Cite news|last=By Nayla Razzouk and Claudia Carpenter|title=Saudi Arabia Sees Higher Oil Revenue as OPEC Cuts Boost Prices|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-12-19/saudi-arabia-sees-higher-oil-revenue-as-opec-cuts-boost-prices|work=Bloomberg.com|date=19 December 2017}}</ref> o refeniw cyllideb a 67%<ref>{{Cite web|url=https://oec.world/en/profile/country/sau/|title=OEC – Saudi Arabia (SAU) Exports, Imports, and Trade Partners|website=oec.world|access-date=15 Awst 2019}}</ref> o'i enillion allforio yn dod o'r diwydiant olew. Dibyna'n helaeth ar weithwyr tramor, gyda thua 80% o'r rhai a gyflogir yn y sector preifat yn dod o wledydd eraill.<ref name="coy-employ">{{Cite journal|last=Coy, Peter|title=Online Education Targets Saudi Arabia's Labor Problem, Starting With Women|journal=Bloomberg Businessweek|date=16 Gorffennaf 2014|url=http://www.businessweek.com/articles/2014-07-16/can-online-classes-fix-saudi-arabias-broken-labor-market|quote=Saudi citizens account for two-thirds of employment in the high-paying, comfortable public sector, but only one-fifth of employment in the more dynamic private sector, according to the International Monetary Fund (PDF).}}</ref><ref name="McDowall">Economists "estimate only 30–40 percent of working-age Saudis hold jobs or actively seek work," the official employment rate of around 12 percent notwithstanding: {{Cite news|first=Angus|last=McDowall|title=Saudi Arabia doubles private sector jobs in 30-month period|url=http://english.alarabiya.net/en/business/2014/01/20/Saudi-Arabiya-doubles-number-of-citizens-in-private-sector-jobs.html|agency=Reuters|date=19 Ionawr 2014}}</ref> Ymhlith yr heriau i economi Saudi mae atal neu wrthdro’r dirywiad mewn incwm y pen, gwella addysg i baratoi ieuenctid ar gyfer y gweithlu a darparu cyflogaeth iddynt, arallgyfeirio’r economi, ysgogi’r sector preifat ac adeiladu tai, a lleihau llygredd ac anghydraddoldeb.<ref name="HT2009: 150">[[Saudi Arabia#HT2009|Tripp, ''Culture Shock'', 2009]]: p. 206</ref>

Yn 2021 roedd y diwydiant olew yn cynnwys tua 45% o gynnyrch mewnwladol crynswth enwol Sawdi Arabia, o'i gymharu â 40% o'r sector preifat. Yn swyddogol mae gan Sawdi Arabia oddeutu 260 biliwn barel o gronfeydd olew wrth gefn, sy'n cynnwys tua un rhan o bump o gyfanswm cronfeydd wrth gefn petroliwm profedig y byd.<ref>{{Cite web|url=http://www.eia.doe.gov/emeu/international/reserves.html|title=World Proved Reserves of Oil and Natural Gas, Most Recent Estimates|publisher=Eia.doe.gov}}</ref>

Gosododd effaith annisgwyl [[pandemig COVID-19]] ar yr economi, ynghyd â tystiolaeth o [[hawliau dynol]] gwael Sawdi Arabia, heriau annisgwyl iawn.<ref>{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-04-29/saudi-prince-mbs-s-vision-2030-confronts-coronavirus-oil-shock|title=Saudi Prince's Year of Prestige Is Unraveling in Front of Him|access-date=29 April 2020|website=Bloomberg}}</ref> Ar 2 Mai, cyfaddefodd Gweinidog Cyllid Sawdi Arabia fod economi’r wlad yn wynebu argyfwng economaidd difrifol am y tro cyntaf ers degawdau, oherwydd y pandemig yn ogystal â dirywiad mewn marchnadoedd olew byd-eang. Dywedodd Mohammed Al-Jadaan y bydd y wlad yn cymryd mesurau "poenus" ac yn cadw'r holl opsiynau ar agor i ddelio â'r effaith.â<ref>{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-05-02/saudi-arabia-looking-at-painful-measures-deep-spending-cuts|title=Saudi Arabia Looks at 'Painful' Measures, Deep Spending Cuts|access-date=2 Mai 2020|website=Bloomberg}}</ref>

=== Merched ===
Nid oes gan ferched hawliau cyfartal i ddynion yn y deyrnas; mae [[Adran Wladol yr Unol Daleithiau|Adran Wladwriaeth]] yr UD yn ystyried bod sut y mae llywodraeth Sawdi Arabia yn gwahaniaethu yn erbyn menywod yn “broblem sylweddol” ac yn nodi nad oes gan fenywod lawer o hawliau gwleidyddol oherwydd polisïau gwahaniaethol y llywodraeth.<ref name="State2010" /> Roedd Adroddiad Bwlch Rhyw Byd-eang [[Fforwm Economaidd y Byd]] 2021 yn Sawdi Arabia yn 147fed allan o 156 o wledydd ar gyfer cydraddoldeb rhywiol.<ref name="jpost.com">{{Cite web|title=Women in Saudi Arabia to be allowed to live, travel without male guardian|url=https://www.jpost.com/middle-east/women-in-saudi-arabia-to-be-allowed-to-live-travel-without-male-guardian-671041|access-date=2021-06-21|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|language=en-US}}</ref> Fodd bynnag, ers i Mohammed bin Salman gael ei benodi’n Dywysog y Goron yn 2017, gwelwyd cyfres o ddiwygiadau cymdeithasol ynglŷn â hawliau menywod.

O dan gyfraith Sawdi, rhaid i bob oedolyn benywaidd gael perthynas wrywaidd yn "warcheidwad" ( neu ''wali''),<ref name="State2010">{{Cite web|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2010/nea/154472.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110412164532/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2010/nea/154472.htm|archivedate=2011-04-12|title=2010 Human Rights Report: Saudi Arabia|date=8 April 2011|publisher=U.S. State Department|access-date=11 Gorffennaf 2011|url-status=bot: unknown}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">. </cite></ref> O 2008 ymlaen, roedd yn ofynnol i fenyw gael caniatâd gan ei gwarcheidwad gwrywaidd er mwyn eithio, astudio neu weithio.<ref name="State2010" /><ref name="HRWPM2">{{Cite book|title=Perpetual Minors: human rights abuses from male guardianship and sex segregation in Saudi Arabia|last=Human Rights Watch|year=2008|page=2|url=https://books.google.com/books?id=nFv4d6LdyFEC}}</ref> Caniataodd archddyfarniad brenhinol a basiwyd ym Mai 2017 iddynt ddefnyddio gwasanaethau'r llywodraeth fel addysg a gofal iechyd heb fod angen caniatâd gwarcheidwad gwrywaidd. Fodd bynnag, nododd y gorchymyn hefyd na ddylid ei ganiatáu oni bai ei fod yn cyd-fynd â system Sharia.<ref>{{Cite web|url=http://english.alarabiya.net/en/News/gulf/2017/05/04/Saudi-women-no-longer-need-male-guardian-consents-to-receive-services-.html|title=Saudi women no longer need male guardian consents to receive services|website=[[Al Arbiya]]|date=4 Mai 2017|access-date=10 Mai 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/saudi-arabia-male-guardianship-relax-women-work-study-gender-equality-a7721641.html|title=Saudi Arabia to let women work and study without man's permission|first=Jon|last=Sharman|website=[[The Independent]]|date=4 Mai 2017|access-date=10 Mai 2017}}</ref>
[[Delwedd:Saudi_in_niqap.jpg|bawd|Dynes Saudi yn gwisgo niqāb yn Riyadh.]]
Yn ôl ffeminydd a newyddiadurwr blaenllaw o Sawdi, Wajeha al-Huwaider, "Mae menywod Sawdi'n wan, waeth pa mor uchel yw eu statws, hyd yn oed y rhai 'pampered' yn eu plith, oherwydd 'does ganddyn nhw ddim deddf i'w hamddiffyn rhag ymosodiad gan unrhyw un."<ref>{{Cite web|title=Saudi Writer and Journalist Wajeha Al-Huwaider Fights for Women's Rights|url=http://memri.org/bin/articles.cgi?Page=archives&Area=ia&ID=IA31206|publisher=[[MEMRI]]}}</ref>

Mae menywod yn wynebu gwahaniaethu yn y llysoedd, ee mae tystiolaeth un dyn yn cyfateb i dystiolaeth dwy fenyw mewn cyfraith teulu ac etifeddiaeth.<ref name="State2010" /> Caniateir polygami ar gyfer dynion,<ref>[[Saudi Arabia#Long|Long]], p. 66</ref> ac mae gan ddynion hawl unochrog i ysgaru eu gwragedd heb unrhyw gyfiawnhad cyfreithiol.<ref name="Otto164">[[Saudi Arabia#Otto|Otto]], p. 164</ref> Dim ond gyda chydsyniad ei gŵr neu yn farnwrol y gall menyw gael ysgariad os yw ei gŵr wedi ei niweidio.<ref name="Otto163" /> Yn ymarferol, mae'n anodd iawn i fenyw o Sawdi gael ysgariad barnwrol.<ref name="Otto163">[[Saudi Arabia#Otto|Otto]], p. 163</ref> O ran y gyfraith etifeddiaeth, mae'r [[Corân]] yn nodi bod yn rhaid gadael dognau sefydlog o ystâd yr ymadawedig i'r ''etifeddion Qur'anig'' <ref name="Otto165">[[Saudi Arabia#Otto|Otto]], p. 165</ref> ac yn gyffredinol, mae etifeddion benywaidd yn derbyn hanner cyfran yr etifeddion gwrywaidd.<ref name="Otto165" />

Ar 25 Medi 2011, cyhoeddodd y Brenin Abdullah y byddai menywod Sawdi yn ennill yr hawl i bleidleisio ac i fod yn ymgeiswyr mewn etholiadau trefol, ar yr amod bod gwarcheidwad gwrywaidd yn rhoi caniatâd iddynt wneud hynny.<ref><span data-segmentid="4315" class="cx-segment">{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-15052030|title=Women in Saudi Arabia to vote and run in elections|work=BBC News|date=25 Medi 2011}}</span><cite class="citation news cs1"><span class="cx-segment" data-segmentid="4316">''BBC News''. 25 Medi 2011.</span></cite></ref> Caniatawyd i fenywod bleidleisio a bod yn ymgeiswyr yn etholiadau trefol 12 Rhagfyr 2015.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-35075702|title=Saudi Arabia's women vote in election for first time|work=BBC News|date=12 December 2015|access-date=27 Medi 2017}}</ref>

Ym Medi 2017, cyhoeddodd y Brenin Salman archddyfarniad yn caniatáu i ferched yrru ceir, gan godi unig waharddiad y byd ar yrwyr sy'n fenywod.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2017/09/26/saudi-king-issues-decree-allowing-women-to-drive-report.html|title=Saudi King issues decree allowing women to drive|date=26 Medi 2017|publisher=CNBC}}</ref> Yn Chwefror 2018, gall menywod Sawdi nawr agor eu busnes eu hunain, heb ganiatâd dyn.<ref>{{Cite web|url=http://english.alarabiya.net/en/News/gulf/2018/02/18/Saudi-women-to-start-own-business-without-male-permission.html|title=Saudi women to start own business without male permission|website=Al Arabiya|date=18 Chwefror 2018|access-date=30 Mawrth 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180331104139/http://english.alarabiya.net/en/News/gulf/2018/02/18/Saudi-women-to-start-own-business-without-male-permission.html|archivedate=31 Mawrth 2018}}</ref> Ym Mawrth 2018, pasiwyd deddf yn caniatáu i famau Sawdi gadw eu plant ar ôl ysgariad heb orfod ffeilio unrhyw achosion cyfreithiol.<ref>{{Cite news|last=Qiblawi|first=Tamara|date=12 Mawrth 2018|title=Divorced Saudi women win right to get custody of children|url=https://edition.cnn.com/2018/03/12/middleeast/saudi-arabia-custody-law-intl/index.html|work=CNN|access-date=24 Medi 2018}}</ref>

Ar 1 Awst 2019, caniataodd Sawdi Arabia i ferched deithio dramor, cofrestru ysgariad neu briodas, a gwneud cais am ddogfennau swyddogol heb gydsyniad gwarcheidwad gwrywaidd. Mae'r deddfau hefyd yn rhoi hawliau i fenywod ar gyfer gwarchod plant bach.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2019/aug/03/we-feel-empowered-saudi-women-relish-new-freedoms|title='We feel empowered': Saudi women relish their new freedoms|last=correspondent|first=Martin Chulov Middle East|date=3 Awst 2019|work=The Guardian|access-date=4 Awst 2019|issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://nation.com.pk/02-Aug-2019/saudi-arabia-to-allow-adult-women-to-travel-register-divorce|title=Saudi Arabia to allow adult women to travel, register divorce|date=2 Awst 2019|website=The Nation|access-date=4 Awst 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2019/08/02/middleeast/saudi-women-travel-passport-intl-hnk/index.html|title=Saudi Arabian women finally allowed to hold passports and travel independently|first=Jessie|last=Yeung|first2=Hamdi|last2=Alkhshali|website=CNN|date=2 Awst 2019|access-date=4 Awst 2019}}</ref>

== Addysg ==
Mae addysg am ddim ar bob lefel, er bod addysg uwch wedi'i chyfyngu i ddinasyddion yn unig.<ref>{{Cite web|url=https://www.ukessays.com/essays/education/the-saudi-education-system-education-essay.php|title=Saudi Education System|website=UKEssays.com|access-date=28 April 2019}}</ref> Ceir ysgolion elfennol, canolradd ac uwchradd lle mae rhan fawr o'r cwricwlwm ar bob lefel wedi'i neilltuo i Islam, ac, ar y lefel uwchradd, gall myfyrwyr ddilyn naill ai drac crefyddol neu drac technegol. Cyfradd llythrennedd yw 97.1% ymhlith dynion ac mae tua 92.71% ymhlith menywod (2017).<ref>{{Cite web|url=https://uis.unesco.org/en/country/sa?theme=education-and-literacy|title=Saudi Arabia- Literacy Rate|date=27 Tachwedd 2016|website=UNESCO Institute of Statistics uis.unesco.org|access-date=28 Hydref 2019|archive-date=2019-11-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20191119014749/http://uis.unesco.org/en/country/sa?theme=education-and-literacy|url-status=dead}}</ref> Mae dosbarthiadau wedi'u gwahanu yn ôl rhyw.

Yn 2018, roedd Sawdi Arabia yn 28ain ledled y byd o ran allbwn ymchwil o ansawdd uchel yn ôl y cyfnodolyn gwyddonol ''Nature.''<ref>{{Cite web|url=https://www.natureindex.com/annual-tables/2018/country/all|title=2018 tables: Countries/territories|website=Nature Index|access-date=2021-10-15|archive-date=2021-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019214046/https://www.natureindex.com/annual-tables/2018/country/all|url-status=dead}}</ref> Mae hyn yn golygu mai Sawdi Arabia yw'r wlad Dwyrain Canol, Arabaidd a Mwslimaidd sy'n perfformio orau.  Mae Sawdi Arabia'n gwario 8.8% o'i gynnyrch mewnwladol crynswth ar [[addysg]], o'i gymharu â'r cyfartaledd byd-eang o 4.6%.<ref>{{Cite web|url=http://www.arabnews.com/node/1503356/business-economy|title=Saudi Arabia most improved economy for business|date=28 Mai 2019|website=Arab News|access-date=28 Mai 2019}}</ref> Roedd yn safle 66 yn y Mynegai Arloesi Byd-eang yn 2020, i fyny o'r 68fed yn 2019.<ref>{{Cite web|title=Release of the Global Innovation Index 2020: Who Will Finance Innovation?|url=https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2020/index.html|access-date=2021-09-02|website=www.wipo.int|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Global Innovation Index 2019|url=https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2019/index.html|access-date=2021-09-02|website=www.wipo.int|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=RTD - Item|url=https://ec.europa.eu/newsroom/rtd/items/691898|access-date=2021-09-02|website=ec.europa.eu}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-10-28|title=Global Innovation Index|url=https://knowledge.insead.edu/entrepreneurship-innovation/global-innovation-index-2930|access-date=2021-09-02|website=INSEAD Knowledge|language=en|archive-date=2013-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20131202092023/https://knowledge.insead.edu/entrepreneurship-innovation/global-innovation-index-2930|url-status=dead}}</ref>

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau|2}}

{{notelist}}

{{Gwledydd Arabaidd}}
{{Asia}}

[[Categori:Sawdi Arabia| ]]
[[Categori:Gwledydd Asia]]
[[Categori:Gwledydd y Dwyrain Canol]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cynghrair Arabaidd]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau OPEC]]
[[Categori:Teyrnasoedd]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r G20]]
[[Categori:Gwledydd a thiriogaethau Arabeg]]
[[Categori:Arabia]]
Defnyddir y nodiadau hyn ar y dudalen hon:
Dychwelyd at Sawdi Arabia.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Sawdi_Arabia"