La peste
| La peste | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| literatura verko | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Aŭtoro | Albert Camus | ||||
| Lingvoj | |||||
| Lingvo | franca lingvo | ||||
| Eldonado | |||||
| Eldondato | 1947 | ||||
| Eldonejo | eldonejo Gallimard | ||||
| Ĝenro | absurdismo | ||||
| Loko de rakonto | Orano | ||||
| |||||
La pesto (france : La peste) estas romano de Albert Camus, franca alĝeri-naskita verkisto, filozofo kaj ĵurnalisto, kiu ricevis la Nobel-premion pri literaturo en 1957. Camus komencis verki la romanon en 1941 kaj publikigis ĝin en 1947, post la dua mondmilito. La romano ricevis diversajn interpretojn tra la jaroj: kelkaj vidas ĝin kiel romanon pri la homa okupo de morto, aliaj vidas ĝin kiel alegorion pri la malsanoj de homa socio kiel memkontento, malico kaj detruo, kaj kelkaj interpretas ĝin kiel metaforon por Franca rezistado al nazia okupacio.
Intrigo
[redakti | redakti fonton]La romano "La Pesto" estas liverita kiel kroniko de rakontanto, kies identeco iĝas klara nur je la fino. La kroniko estas dividita en kvin partoj (paralele al la kvin sistemoj en la klasika tragedio) kaj priskribas la plagon de komenco de la pesto ĝis fino, en neunika kaj griza urbo (laŭ la rakontanto), Orano, provinca urbo en Alĝerio, kio tiam estis franca urbo. "La pesto" estas speco de socia romano, kie la grandurbo en kiu la intrigo okazas estas sufiĉe senmarka por reprezenti ĝeneralan lokon kies figuroj simbolas malsamajn sociajn kaj psikologiajn kategoriojn.
Unua parto
[redakti | redakti fonton]La plago de la pesto trafas la urbon. Centoj da ratoj, kiuj venis al la surfaco, mortas sur la stratoj kaj ĉe konstruaĵoj kaj kaŭzas ĝeneralan maltrankvilon. Post ili, ankaŭ homoj komencas malsaniĝi kaj mortas en kreskanta nombro. D-ro Rieux kaj lia kolego identigas la misteran malsanon kiel io gravega, kaj avertas la aŭtoritatojn, kiuj malfacile akceptas la severecon de la situacio. Malrapide, preventaj decidoj estas prenitaj kaj speciala sekcio estas malfermita por trakti kaj izoli pacientojn. Sekvante la akran kreskon de la nombro da infektitoj kaj la manko de iloj por trakti ilin, la grandurbo eniras sieĝon kaj krizostato estas deklarita. Legantoj unue estas prezentitaj al la ĉeffiguroj en la verko.
Dua parto
[redakti | redakti fonton]La urbo estas tute sieĝita, sen ebleco de komunikado kun la ekstero krom telegramoj aŭ telefonvokoj nur en krizaj situacioj. Ĉiuj rimedoj estas limigitaj. La rakontanto emfazas la disiĝon inter familioj, amikoj kaj paroj - la homoj malliberigitaj ene de la urbo kaj la homoj malliberigitaj ekster ĝi. La disiĝo kaj sieĝo influas la ĉiutagajn agadojn en la grandurbo kaj subpremas la spiriton de ĝiaj homoj, malgraŭ ilia provo daŭrigi kun normala konduto. La situacio influas la ĉeffigurojn diversmaniere - Rieux, la kuracisto, kiu estis apartigita de sia edzino, kiu estas en alia urbo pro medicinaj kialoj, investas sian tutan energion en kuracado de pacientoj. Tarrou, kiu konservas trakon de la grandurbo en sia notkajero, starigas medicinajn helpteamojn. Patro Paneloux, la pastro de la urbo, faras riproĉojn. Rambert, eksterlanda ĵurnalisto malliberigita en la grandurbo kaj apartigita de sia amantino, provas sian plej bonan por trovi elirejon kaj elektas aliĝi al la helpteamoj ĝis li sukcesas pri sia plano. Cottard, krimulo kiu estis pardonita per la pesto, riĉiĝas pro la kontrabandkomerco. Aviĉjo Grand, maljuna oficisto, volontulas en la helpaj teamoj, sed samtempe daŭras kun sia kutima tagordo - prilaborado kaj polurado de la komenca frazo en la romano, kiun li revas verki.
Tria Parto
[redakti | redakti fonton]Somere la situacio plimalboniĝas. La etoso en la urbo estas vigla kaj perforta, kaj ekzistas kazoj de ribelo kaj fuĝprovoj kiuj estas perforte malsukcesigitaj. Plifortiĝas la plenumo de la elirmalpermeso kaj la observado de la reguloj de la krizostato. La mortintoj estas tiel multaj, ke estas neeble daŭrigi enterigi ilin en ordo, kondukante al diversaj groteskaj solvoj.
Kvara Parto
[redakti | redakti fonton]En septembro-oktobro la pesto elĉerpas ĉiujn figurojn krom Cottard kiu daŭre prosperas en la kaoso. Teatra bando en la grandurbo plurfoje prezentas la rakonton de Orfeo kaj Eŭridiko, ĝis la ĉefaktoro kolapsas de la pesto en la mezo de prezento. Rembert ricevas sian ŝancon eskapi, sed elektas resti kun siaj amikoj kaj daŭre batali kontraŭ la pesto. Dro. Castel, la kolego de Dr. Rieux, provas evoluigi alian serumon kaj testas ĝin sur la fileto de juĝisto Othon. La knabo mortis en granda sufero antaŭ la okuloj de D-ro Rieux, D-ro Castel, Patro Paneloux, Tarrou, Rembert kaj Aviĉjo. Sekvante la malfacilan teatraĵon kaj konversacion kun Dro. Rieux, Patro Paneloux faras alian predikon kiu traktas plejparte la rilaton inter la pastro kaj la kuracisto. Ankaŭ patro Paneloux aliĝas al la krizhelpa teamo. Aviĉjo estas malsana kaj postulas, ke ĉiuj liaj artikoloj estu detruitaj - sed surprize boniĝas. La amikeco de Dro. Rieux kaj Tarrou kreskiĝas pli forta. La malsano neatendite retiriĝas kaj la ratoj revenas al la grandurbo.
Kvina Parto
[redakti | redakti fonton]Fine de januaro la pesto malfortiĝas. La homoj de la urbo festas la retiriĝon de la malsano kaj la forigon de limigoj al ili. Malgraŭ la retiriĝo kaj la malkresko en la nombro da pacientoj, Tarrou infektiĝas je pesto. Dro. Rieux kaj lia patrino traktas lin kun lojaleco kaj amo ĝis lia morto. La venontan tagon, Dro. Rieux estas informita, ke lia edzino mortis pro la malsano. En februaro la urbaj pordegoj finfine malfermiĝas. La disigitaj reunuiĝas kun siaj amatoj kaj la malliberuloj estas liberigitaj. Rembert renkontas sian amantinon sed timas la efikon de la pesto sur lia karaktero kaj animo. Cottard freneziĝas, pafas homojn de la fenestro de sia domo kaj estas arestita. Aviĉjo revenas por verki pri sia romano. D-ro Rieux rivelas sin kiel la rakontanto de la kroniko, klarigante, ke li skribis ĝin kaj kiel atesto kaj memoro kaj kiel leciono ke en homoj estas pli admirinda ol malestimata.
Ĉefroluloj
[redakti | redakti fonton]La rakonto sekvas kelkajn esencajn karakterojn:
- D-ro Bernard Rieux: Ĉefkuracisto en la Urbo. Li estis la unua kiu identigis la malsanon. La rakontanto de la rakonto kiu strebas al objektiva reprezentado de kio okazas.
- Jean Tarrou: Fremdulo en la urbo. Dokumentas en objektiva kaj skrupula maniero (kroniko) tion kio okazas en la urbo kaj la rakontanto baziĝas sur liaj listoj. Igas teamojn pri medicina helpo.
- Raymond Rambert: Fremdulo en la urbo, ĵurnalisto. Sekvante la peston li estas apartigita de sia amantino kaj faras ĉion en sia povo por reveni al ŝi. Aliĝas al helpaj teamoj.
- Patro Paneloux: Pastro. Donas predikojn dum la pesto. Aliĝas al helpaj teamoj.
- Joseph Grand, aviĉjo: maljuna kaj malriĉa oficisto. En sia libertempo verkaa romanon. Aliĝas al helpaj teamoj.
- Cottard: krimulo kiu trovis sian liberecon danke al la pesto. Komercante de kontrabanditaj produktoj li riĉiĝas.
Ŝlosilaj interpretoj
[redakti | redakti fonton]La romano "La pesto" havas plurajn ĉefajn interpretojn: la paraleligo de la malsano de La pesto kun milito kaj la koncepto de la urbo Orano kiel urbo sieĝata; lego bazita sur humanismaj kaj ekzistadismaj konceptoj; kaj legado laŭ la neracia filozofio de Albert Camus.
La absurdo
[redakti | redakti fonton]La absurdaĵo de la skribaĵoj de Albert Camus, kaj precipe de "La pesto", estas esprimita antaŭ ĉio en fremdiĝo kaj la maniero kiel la rakonto estas rakontita al legantoj. Camus provas prezenti la urbon Orano per la okuloj de fremdulo, kronikisto, por ke ili povu rigardi la urbon kiel tutan komplekson, de supre – kaj ne nepre el la okuloj de unu aŭ alia persono; tiamaniere la leganto povas kompreni kiel Camus vidas la urbon, kaj de ĉi tie li povas ligi al la kritiko de Camus pri totalismo. Per fremdiĝo, per kiu la rakonto estas rakontata, oni povas vidi kiel la totalisma urbo - kiu supozeble devus "ripari" la ĥaoson, trakti nihilismon - diseriĝas post la pesto. La absurdaĵo de Camus estas sperto konstruita sur du konfliktantaj elementoj: negativa kaj pozitiva. Negativa sperto de rompo kaj malkonekto, reliefigita tuj kiam la pesto atakas la urbon Orano, kaj pozitiva sperto de harmonio kaj unueco, elstarigita en la reago de orananoj, kiuj klopodas ĉiakoste konservi harmonion kaj unuecon, eĉ se ĝi implikas neante ĝin komence – aŭ sinki en la teruron, kiun ĝi alportas.
La afero, kiu afliktas Oranon kaj amase mortigas ĝiajn loĝantojn, havas multajn trajtojn de absurdaĵo, precipe kiam oni ekzamenas ĝin entute kun la reagoj de la urbanoj. Unu el la ideoj en la filozofia-absurda penso de Camus estis ke moderna homo, kun la libera konscio, malkovris ke li estas fakte sklavigita al la realeco kiun li mem kreis. Tio priskribas la absurdaĵon de totalismo, kaj kiel la grandurbo de Orano, kiel ekzemplo de tia sklaviga realeco, reagas al kio okazas en ĝi. Kvankam la romano estis skribita post Dua Mondmilito kaj certe estis tre influita per ĝi, tamen la fokuso estas sur la grandurbo kiel totala unuo kiu respondas en totala maniero, prefere ol sur ununura reganto aŭ diktatoro antaŭ loĝantoj.
La malsano de la pesto, kiel alegorio por subita mortigo, kiu atakas la urbon Orano same kiel en milito, atakas la urbon sen kompato, inhibicioj, distingoj aŭ respekto. De vigla, vivanta kaj progresema grandurbo, Orano iĝas sieĝita, dekroĉita de la ekstera mondo, sternita per la kadavroj de bestoj kaj homoj. Nenie estas por forkuri de tiu ĉi plago, kiu detruas – same kiel la milito – bonajn kaj malbonajn homojn, grandajn kaj malgrandajn, junajn kaj maljunajn sendistinge. La absurdaĵo daŭras kun la fino de la pesto, kiu finiĝas same kiel ĝi komenciĝis: sen ia signo aŭ laŭleĝeco, en tute arbitra maniero. La rakonto finiĝas kun deklaro ke estas tre eble ke tio okazos denove unu tagon, tial la absurda kompreno ke estas tre eble ke ĉio farita en la lasta lukto super la pesto estas en vaneco, kaj ĉio rekomenciĝos en la sekvanta ondo de la disvastigo de la malsano. Tiel Camus montras la absurdan malfacilecon en militoj, kiujn la pesto reprezentas, kaj la vaneco de manieroj trakti ilin fare de totalismaj reĝimoj.
Humanismo
[redakti | redakti fonton]La filozofio de absurdo de Camus estis fakte la bazo kaj preparo por la evoluo de valor-bazita, humana kaj bonorda teorio kiu respondus la malordon enecan en la absurdo. En 1944 li skribis: "Ne ĉio povas esti resumita en negacio kaj absurdaĵo, sed ni devas unue trapasi negacion kaj absurdaĵon [...] ĉar nia generacio devas trakti ilin." La referenco de Camus al la absurdo povas esti vidita kiel malfacileco kiu devas esti rekonita kaj traktita en ordo por ke li povu evoluigi alian, pli bonan manieron kiu respondos la malfacilaĵojn prezentitajn per la absurdo. Jam en 1939, en sia kritiko de la kolekto de rakontoj de Jean-Paul Sartre, "La muro", Camus skribis ke "priskribi la absurdaĵon de vivo ne estas fino en si mem, sed nur komenco." La defio alfrontanta Camus estis establi humanisman aliron spite al absurdaĵo kaj nihilismo, kiuj markis la malstreĉiĝon de la dogmoj de moralo kaj vero.
En la romano "La pesto" oni povas trovi esprimon de la humanismo de Camus. La intrigo de la rakonto evoluas tiel, ke la absurda kadro estas konstruita en la formo de la totala kaj murda afero, kiu atakas la urbon, kiu tute ne estas preta por ĝi. Ekde la momento, kiam la ekzisto en la urbo fariĝas absurda kaj sensignifa, en ĝi tre elstaras esprimoj de humanismo. La humanismo de Camus diras, ke moralo devas esti observita sen kialo, eĉ ene de absurda kaj sovaĝa mondo, kiel baza, instinkta kondiĉo, morala kaj fundamenta ordo eĉ se ĝi havas neniun potencon ŝanĝi la mondon. D-ro Rieux kaj siaj agoj en "La pesto" simbolas tian humanismon: ĝuste li, kies figuro simbolas la herezulon, la nihiliston - metas sin en danĝero por savi homojn kaj kultivi esperon kaj homecon ene de la ĝenerala stato de sufero.
La humanisma filozofio de Camus plejparte kongruas kun la valoroj, kiujn li vidis kiel la infrastrukturo de franca moralo, kiu en la Dua Mondmilito interbatalis kun la nazi-totalisma mondkoncepto. Ilustraĵo de la reprezentado de tiu ĉi mondkoncepto kaj la formo de ĝia kolizio kun la germana troviĝas en la romano de Camus "Leteroj al germana amiko".
La provo mem de la orananoj kontraŭstari la peston, ĝian tutecon kaj la nedistingeblecon de buĉado, simbolas la esencon de la humanismo de Camus: manifestiĝoj de homaro, moralo kaj espero ene de la kaoso kaj nihilismo, kiujn ĉi tio kunportas kaj, respektive, la milito. Camus argumentis ke ekzistas neniu finhava homa naturo kaj ke la homo estas nefinita kreaĵo; Tiu homo ne estas perfekta kreaĵo sed provo. Ĉi tiu provo estas la serĉado de signifo. Laŭ tiu aliro kolektiva maljusto devas esti kontraŭbatalita eĉ se la lukto estas vana, ekzakte kiel homoj de Orano batalas kontraŭ la plago, kiu venas kaj iras laŭplaĉe. Kian agon oni faru al la mondo dum oniaj kunhomoj suferas kaj mortas? Kaj kiel en tiu tempo oni evitu altigi la sojlon de mortigo kaj sufero? Camus provis respondi ĉi tiun problemon uzante la "pestan" alegorion.
Esperanta traduko
[redakti | redakti fonton]Esperanta traduko de Marie-France Conde Rey ("La pesto") aperos en la jaro 2023.