Carlo Magn

Carlo Magn (en latì: Carolus Magnus; en todèsch: Karl der Grosse; en fransés: Charlemagne) (Herstal (?), 2 de bril del 742, 747 o 748 – Aquisgràna, 28 de zenér del 814), l'è stat rè dei Franchi del 768 'nfìna a che le mórt, rè dei Longobàrcc (764–814) e Imperadùr del Imperium Romanum Sacrum (800–814). El scötöm de "Magn" (en latì Magnus el vol dì "grant") el gh'è stat dat del sò biògrafo Eginardo, che g'ha dat tìtol a la sò òpera "Vita et gestae Caroli Magni".

Fiöl del rè Pipino 'l Breve e de Bertrada de Laon, el g'ha ciapàt el pòst de sò pàder e 'l g'ha regnàt ensèma a sò fredèl Carloman. Aisebé che le relasiù 'ntra i du fredèi le s'ìa deteriuràde, la mórt de Carloman la g'ha schiàt che s•ciopès 'na guèra 'ntra i du.

Carlo 'l g'ha renforsàt le relasiù de amicìsia che sò pàder el gh'ìa mantignìt col Papa e l'è deentàt el sò protetùr dòpo ìga batìt i Longobardi 'n Italia. El g'ha combatìt cùtra i musulmàni che minaciàa la penìzola Ibérica e 'l g'ha tentàt de 'mpadrunìs del teretóre ma 'l g'ha duzìt lasà pèrder e retiràs, e 'ntàt che i se ritiràa, la retroguàrdia del sò ezèrcit l'è stàda anientàda dei Basch endèla Batàglia de Roncisvalle.^[1]

Dòpo de 'na 'na campàgna militàr che g'he düràt divèrsi agn l'è riàt a sotamèter i Sàsoni, e 'l i ha ubligàcc a convertìs al Cristianézem e a integràs endèl sò regn.

El g'ha espandìt i regn dei Franchi 'nfìna a fai deentà 'n Impér, endèl qual gh'è stat incorporàt 'na gran part de l' Europa Ucidentala e Centrala. El g'ha cunquistàt el Regn de Italia e l'è stat encurunàt Imperator Augustus del papa Leóne III el dé de Nedàl del 800 a Roma, gràsie a la pusibilità ufrìda de la depuzisiù de Costantì VI e che isé 'l tròno imperiàl l'ìa cunsideràt mìa asegnàt perché al momènt ocupàt de 'na fómna, Irene. Chèsti facc i g'ha fat enversà la cort imperiàla de Bezànse, che la s'è refüdàda de reconóser el sò tìtol. Gh'è nit fò 'na guèra che a la fì la g'ha ubligàt l'imperdùr de Oriènt Mighél I Rangabé a reconóser Carlo Magn come emperadùr (però mìa emperadùr dei Romàni).

El perìot del sò régn l'è asociàt a 'na ripréza de la cültüra e de le arcc latìne favurìde e veicolàde del Imper carolìngio, guidàt de la Céza Catòlica, che l'è stat giü dei fondamèncc de 'n identità europèa 'n cümü. Per mès de le sò cunquìste e de le sò rifùrme intèrne, Carlo Magn el g'ha mitìt zó le bàzi de chèla che la sarès deentàda l'Europa Ucidentàla endèl Medioévo. Al dé d'encö l'è mìa apéna cunsideràt come 'l fondadùr de le monarchìe franséza e todèsca, che i la ciàma col nòm de Carlo I, ma apò come el pàder de l'Europa.

1. ↑ Andre Maurois, Stória de Francia, p. 36.