Wikipedia

Grafheuvels in Nederland

heuvels uit de prehistorie, in Nederland, die werden gebruikt als begraafplaats

De grafheuvels in Nederland zijn afkomstig uit verschillende perioden, van de kopertijd tot de Romeinse tijd. Ook in meer recentere jaren zijn grafheuvels opgeworpen, deze vallen echter buiten deze beschouwing.

Verspreiding grafheuvels in Nederland. In rood "gewone" grafheuvels, in blauw heuvels met urnenvelden.[1]

Archeologisch onderzoek en bescherming

bewerken

De eerste 'schatgraver' met wetenschappelijke belangstelling was dominee Johan Picardt. Hij deed al in de zeventiende eeuw onderzoek naar grafheuvels en hunebedden.[2]

Grafheuvels staan geregistreerd op de lijst van archeologische monumenten en ze genieten bescherming volgens de Monumentenwet. Om de wetenschappelijke en landschappelijke waarde ervan te bewaren worden de overblijfselen geconsolideerd door het verwijderen van begroeiing en het herstellen van beschadigingen. In bepaalde gevallen worden, uit toeristische en educatieve overwegingen, heuvels die zijn verdwenen maar waarvan de gegevens nog wel bekend zijn geheel gereconstrueerd. Er is veel archeologisch onderzoek gedaan naar grafheuvels. Professor Albert van Giffen bedacht hiervoor de kwadrantenmethode.

Hoewel er in de loop der eeuwen veel zijn verdwenen, is de plek van zo'n 3000 grafheuvels bekend, waarvan 636 terreinen aangewezen zijn als rijksbeschermd monument.[3]

Geschiedenis

bewerken

Kopertijd

bewerken

De oudst bekende grafheuvel in Nederland werd ongeveer 5000 jaar geleden aan het begin van de kopertijd aangelegd bij Apeldoorn door mensen van de standvoetbekercultuur, een ondergroep van de touwbekercultuur (2900-2400 v.Chr.). Deze volgde op de neolithische trechterbekercultuur (4000-2800 v.Chr.), bekend van de hunebedden, gemeenschappelijke grafkamers die gebruikt werden voor de bijlegging van botten. Daarnaast kwamen ook eenvoudige vlakgraven voor. Bij de standvoetbekercultuur (of enkelgrafcultuur) werden de doden in afzonderlijke graven begraven. Ze was sterk beïnvloed door de steppeculturen van Zuid-Rusland, zoals de kuilgrafcultuur. Deze brachten een nieuwe levenswijze met meer nadruk op persoonlijke status en individuele graven, die in ieder geval bij aangeziene personen bedekt werden door een grafheuvel. Volgens de koerganhypothese, genoemd naar de Oost-Slavische benaming voor grafheuvels, brachten zij ook de Indo-Europese talen naar Midden- en West-Europa.

Een andere kopertijdcultuur met voor die periode opvallend rijke graven is de klokbekercultuur (circa 2600-2200 v.Chr.).

Bronstijd

bewerken

Concentraties van grafheuvels uit de bronstijd bevinden zich op de Utrechtse Heuvelrug, Veluwe en in Drenthe. In het noorden zijn grafheuvels uit de Elpcultuur (1800-800 v.Chr.) in Nederland gevonden, zoals de grafheuvel van de dame van Weerdinge (ca. 1300 v.Chr.).[4] In Midden- en Zuid-Nederland zijn grafheuvels van de Hilversumcultuur (1800-1200 v.Chr.) aangetroffen, zoals de grafheuvels Bosberg Swalmen.

IJzertijd

bewerken

Uit de latere Brons- en vroege IJzertijd zijn een aantal zeer grote en rijke grafheuvels bekend, zogenaamde vorstengraven. Het Hamertgrafveld in Bergen is een van de in Nederland aangetroffen vorstengraven. Er werden resten van de klokbekercultuur en de Kalenderbergcultuur (Hallstattperiode, 800-500 v.Chr.) aangetroffen. Dit grafveld is ontgonnen, de enige grafheuvel die is overgebleven is de Scherpenheuvel.

Ook in de Romeinse tijd werden er nog grafheuvels (Latijn: tumuli) opgeworpen. Aan het begin van de Middeleeuwen en met de invoering van het Christendom eindigde de traditie.

Drenthe

bewerken
Drenthe
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Anloo grafheuvels en hunebedden in Boswachterij Anloo
Anloo Rond zestig grafheuvels in het De Strubben-Kniphorstbos tussen Anloo en Schipborg, in het gebied liggen ook hunebedden  
Annen grafheuvel kopertijd of bronstijd[5]
Balloo grafheuvels op het Balloërveld  
Borger grafheuvel aan de Drouwenerstraat  
Dwingeloo grafheuvels in de omgeving van het Smitsveen midden-bronstijd
Doldersum de majoor en generaal in het Nationaal Park Drents-Friese Wold
Drouwen grafheuvel van de Hoofdman van Drouwen wikkeldraadbekercultuur
Eelde grafheuvels
Eext grafheuvel bronstijd[6] en/of kopertijd[7][8][9]  
Emmen grafheuvel[10]
Gasteren grafheuvels kopertijd en/of de bronstijd[11] en de ijzertijd[12]  
Havelte zo'n 12 grafheuvels trechterbekercultuur
Holtinge 12 grafheuvels
Hooghalen grafheuvel gevonden in 2002: de heuvel is circa 16 meter in doorsnee en 70 centimeter hoog en grotendeels intact[13] 3000 v.Chr. tot het begin van onze jaartelling
Midlaren twee grafheuvels[14] ijzertijd  
Odoorn grafheuvel
Oosterhesselen bij buurtschap Grevenberg ligt de Grevenberg of Grevenbarg (gravenheuvel) op een kringgreppelurnenveld nabij het Hunnenkerkhof kopertijd
Peest de Negen Bergen op het Noordsche Veld met meerdere grafheuvels
Pesse grafheuvel (brandheuvel) ten westen van de Boerveenseplassen; zeven grafheuvels vlak bij Fluitenberg IJzertijd/Romeinse tijd
Rolde grafheuvel op de Kampsheide  
Uffelte verscheidene grafheuvels  
Valthe en Odoorn meerdere grafheuvels (en hunebedden) bij het Eppiesbargie in het Valtherbos

 

Vledder grafheuvels in de omgeving, zie ook Havelterberg
Westerbork Kamp Westerbork kreeg na WOII als opvangkamp voor KNIL-militairen de naam Schattenberg, naar een prehistorische grafheuvel in de buurt[15]
Westerveld tientallen grafheuvels en enkele hunebedden
Zeijerveld grafheuvel (Jodenbergje), opgegraven door Van Giffen en inmiddels verdwenen

Friesland

bewerken
Friesland
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Allardsoog grafheuvels langs de oude weg over de heide kopertijd
Donkerbroek Verdwenen grafheuvel "De Galgenberg"
Wijnjewoude grafheuvel ten noordwesten van de Duurswouderheide

Gelderland

bewerken
Gelderland
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Aalten vijf urnenvelden,[16] twee grafheuvels
Apeldoorn grafheuvels op de Loenermark
Arnhem meerdere grafheuvels, waaronder een terrein met 11 grafheuvels[17] kopertijd en/of bronstijd[18][19] en ijzertijd[20]  
Berg en Dal  
Berkelland (in Eibergen) vijf grafheuvels[21][22]
Bennekom enkele grafheuvels in de omgeving[23] kopertijd en/of bronstijd  
Ede Op landgoed Kernhem ligt grafheuvel de Doolhof bronstijd
Ginkelse Heide  
Op de Eder Heide ligt de "Drieberg", drie bij elkaar gelegen grafheuvels met in de nabije omgeving nog een tweetal
Garderen grafheuvel kopertijd en/of de bronstijd[24]
Epe grafheuvels, onder meer aan de Koekenbergweg en op Tongeren
Ermelo Grafheuvels op de Ermelosche Heide klokbekercultuur
grafheuvels op landgoed Nieuw Groevenbeek, zie ook Oud Groevenbeek en de Groevenbeekse heide.
Heelsum enkele grafheuvels niet ver van de kerk
Lievelde grafheuvels
Niersen grafheuvels langs de oude weg
Nijmegen grafheuvels, zie ook Ulpia Noviomagus Batavorum bronstijd
Oosterbeek 9 grafheuvels, waarvan 7 achter Hotel De Bilderberg
 
Putten grafheuvels in het Speulder- en Sprielderbos, hier zijn volksverhalen rondom een weggezakt oud klooster
Renkum grafheuvels in de bossen, de vondsten zijn te zien in het gemeentemuseum in Arnhem
Stroe grafheuvel kopertijd of bronstijd[25]
Terborg het Jodenbergje
Vaassen grafheuvels ten noordwesten
Vierhouten meerdere grafheuvels in de omgeving
Wageningen 11 grafheuvels op de Wageningse Berg - Overzicht op Grafheuvels in Wageningen kopertijd, bronstijd en mogelijk ijzertijd  
Warnsborn en Schaarsbergen grafheuvels enkelgrafcultuur (ca. 2400 v.Chr.)
Wolfheze zo'n twintig grafheuvels

Groningen

bewerken
Groningen
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Haren grafheuvels en een hunebed
Westerwolde grafheuvels

Limburg

bewerken
Limburg
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Achel enkele gerestaureerde grafheuvels in De Grote Haart vroege ijzertijd (700-450 v.Chr.)
Bergen in 1992 gerestaureerd vorstengraf op landgoed De Hamert, ook wel Scherpenheuvel genoemd Bronstijd, in het omringende grafveld werden urnen uit de klokbekercultuur en Kalenderbergcultuur gevonden
Boukoul grafheuvel bij grenspaal 425, aan de romeinse weg Heerlen-Xanten kopertijd
Grevenbicht Romeinse grafheuvel uit de tweede eeuw die in de negentiende eeuw werd hergebruikt als begraafplaats voor de Joodse gemeenschap zodat deze van oorsprong heidense oude Romeinse grafheuvel nu bekend staat als het Jodenbergje tweede eeuw
Gronsveld grafheuvels Savelsbos, zeven opgegraven grafheuvels in het Savelsbos, een gerestaureerd bronstijd  
Haelen 4 grafheuvels en een urnenveld[26] bronstijd/ijzertijd  
Hegelsom Vorstengraf te Hegelsom vroege ijzertijd (ca. 700 v.Chr.)
Heythuysen 4 grafheuvels nabij “de Busjop”[27] brons-/ijzertijd
Meerlo grafheuvel langs het Pieterpad. Uit archeologisch onderzoek, in 1967 uitgevoerd door de Universiteit Leiden, is gebleken dat hier urnen met de resten van ten minste 100 doden zijn bijgezet. De datering ervan is onduidelijk. late bronstijd  
Raren en Vijlen grafheuvels in het Malenbos. Het “Kindergraf” is aan één kant open en inmiddels voorzien van een informatiebordje. Dit graf dankt zijn naam aan de melktandjes die er tussen de crematieresten werden gevonden bandkeramische cultuur
Sittard Romeinse grafheuvel de Auveleberg. Ook in de wijk Hoogveld zijn grafheuvels aangetroffen Romeinse tijd
Swalmen Meerdere groepen grafheuvels, waaronder de grafheuvels aan de Kroppestraat[28] en de grafheuvels op de Bosberg kopertijd en/of bronstijd  
Vaals Grafheuvels Vijlenerbos bandkeramische cultuur  
Grafheuvel Vaalserberg kopertijd en/of bronstijd
Venlo grafheuvels op de Jammerdaalse Heide vroege ijzertijd
Weert grafheuvels op de Boshoverheide late bronstijd
Wellerlooi grafheuvel ijzertijd[29]

Noord-Brabant

bewerken
Noord-Brabant
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Best Bij een van de grafheuvels werd een vorm aangetroffen die sterk herinnert aan de aanleg van Keltische tempeltjes.[30] vondsten uit de La Tène-periode
Bergeijk grafheuvels
Cuijk grafheuvels bronstijd
Hoogeloon De Zwarte Berg (Kabouterberg of Smousenberg, dat wil zeggen jodenberg) aan de Groenstraat, een van de grootste en hoogste grafheuvels van Nederland en België. In de jaren 80 van de 20e eeuw zijn de grafheuvel, een Romeins grafveld en een fragment van een Romeinse weg onderzocht. bronstijd
Knegsel terrein met 2 en terrein met 8 grafheuvels
Nuenen grafheuvels
Oss Het (gedeeltelijk gerestaureerde) Vorstengraf is een van de grootste grafheuvels van Nederland, in 2009 werd een ongeveer even grote grafheuvel in de omgeving ontdekt. Deze grafheuvels liggen bij het knooppunt Paalgraven, waar ook de Zevenbergen liggen. Er werd ook onderzoek gedaan in het omringende grafveld. ijzertijd, ca. 600 v.Chr.

 

Riethoven grafheuvels in de omgeving
Someren grafheuvels, de vorm staat nu bekend als langbedden van het type Someren
Schaijk grafheuvel op de Gaalse Heide
Steensel een grafheuvel en de ringwalheuvel grafheuvel Gendersteyn[31][32] Hilversumcultuur  
Tommel grafheuvels in de buurt opgegraven
Uden In 2011 werd het derde Vorstengraf (naast de twee eerder aangetroffen Vorstengraven bij Oss) gevonden. vroege ijzertijd (ca. 700 v.Chr)
Veldhoven een aantal gerestaureerde grafheuvels, zie ook Molenvelden, Toterfout,[33][34][35] Oerle, Halfmijl en Heers kopertijd en bronstijd (Hilversumcultuur)  
Wintelre grafheuvels
Goirle grafheuvels op de Regte Heide, diverse cirkels van houten palen uit de bronstijd gevonden en gerestaureerd Bronstijd  

Noord-Holland

bewerken
Noord-Holland
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Andijk twintig grafheuvels
Enkhuizen grafheuvel[36]
Het Gooi grafheuvels vondsten uit de Hilversumcultuur
Grootebroek drie grafheuvels; één bij de Overstort[37] en twee bij de Voetakkers bronstijd  
Haarle grafheuvel aan de Hakeweg,[38] het Haarlerveld[39] kopertijd en/of bronstijd
Heiloo grafheuvel[40]
Hoogkarspel grafheuvels verschillende perioden
Huizen grafheuvel in het Bikbergerbos[41]
Laren grafheuvel aan de Doodweg,[42] de Hilversumse heide,[43] op de Zuiderheide, de Zeven Bergjes genoemd[44] kopertijd en/of bronstijd
Medemblik twee grafheuvels midden-bronstijd
Oostwoud twee grafheuvels aangelegd op akkerland midden-bronstijd
Opperdoes grafheuvels[45]
Velsen grafheuvels in de buurt
De Waal Betreft een in 1777 afgegraven tumulus die enkele honderden meters ten oosten van De Waal (Texel) lag, die de Sommeltjesberg genoemd werd.[46] Romeinse tijd  
Wervershoof grafheuvels[47] bronstijd
Westwoud grafheuvel vroege of midden-bronstijd[48]
Zwaagdijk grafheuvel met drie skeletten[49]

Overijssel

bewerken
Overijssel
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Borkeld vele grafheuvels, de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek heeft een tiental gerestaureerd  
De Eese grafheuvels, enkele zichtbaar gemaakt voor publiek  
Eesveen grafheuvels[50] kopertijd en/of bronstijd[51]
Elsen grafheuvels[52][53][54][55] op de Bovenberg,[56] op de Apenberg[57] kopertijd en/of bronstijd
Hardenberg waarschijnlijk is de heuvel waarop de joodse begraafplaats het Jodenbergje is aangelegd oorspronkelijk een grafheuvel[58]
Hellendoorn grafheuvel aan de Haarle Sprengenberg,[59] 3 grafheuvels[60] kopertijd en/of bronstijd  
Herike grafheuvels[61][62][63][64][65][66][67][68][69][70] kopertijd / vroege bronstijd
Hezingen grafheuvel[71] kopertijd en/of bronstijd
Holten grafheuvel[72] ( ) kopertijd  
Hoge Hexel grafheuvels op de Scharlebelt,[73] aan de Hexelseweg,[74][75] aan de Oude Zwolscheweg[76] en in het Vossenbos[77] kopertijd en/of bronstijd en bronstijd/ijzertijd
Losser grafheuvel[78] kopertijd en/of bronstijd en bronstijd en/of ijzertijd[79]
Mander grafheuvels kopertijd[80] en bronstijd[81]  
Markelo/Elsen vele grafheuvels op en rond de Friezenberg[82] en het Elzenerveld[83] en de Ezelsbelt[84] kopertijd  
Nutter grafheuvels in het Nutterveld,[85][86][87][88] in het Oud-Ootamrsumerveld[89][90][91] en aan de Helweg bij de Wittebergweg[92] kopertijd en/of bronstijd
Oldenzaal Grafheuvel aan de Zandhorstweg[93] De zeven grafheuvels bij het Hulsbeek [94][95] kopertijd en/of bronstijd
Oud Ootmarsum terrein met 2 grafheuvels[96] kopertijd en/of bronstijd
Vasse, Ootmarsum, Lädderke diverse grafheuvels,[97] zie ook Springendal en Vasserheide en Vassergrafveld[98][99][100][101][102][103] en bij de Pletkuil[104][105][106][107] kopertijd en/of bronstijd  

Utrecht

bewerken
Utrecht
Plaats Beschrijving Periode Afbeelding
Amerongen de Keienberg bij de Bergweg[108] en andere plekken[109] kopertijd en/of bronstijd
Amersfoort vermeende grafheuvel, bekend als de Galgenberg,[110] en een bevestigde grafheuvel vlakbij[111]  
Driebergen-Rijsenburg drie grafheuvels[112] kopertijd en/of bronstijd
Doorn grafheuvels in Kaapse Bossen en Stameren kopertijd tot ijzertijd
Utrechtse Heuvelrug meerdere grafheuvels
Elst (gemeente Rhenen) Meerdere grafheuvels
Lage Vuursche meerdere grafheuvels, waaronder 6 bij Drakensteyn[113] kopertijd en/of bronstijd[114]  
Leusden grafheuvels op de Leusderheide en bij Treekerpunt; bij Oud-Leusden werd onder de huidige A28 een grafheuvel uit de Bronstijd aangetroffen kopertijd en/of bronstijd
Soest grafheuvels op de Soester Engh (Enghenbergje[115]), grafheuvel uit de bronstijd in meerdere fasen opgebouwd[116] en in het Monnikenbos, De Vlasakkers en De Stompert kopertijd en/of bronstijd  
Soestduinen twee grafheuvels kopertijd en/of bronstijd  
IJsselstein grafheuvels ontdekt in 2009[117] 2e eeuw n.Chr.
Zie de categorie Grafheuvels in Nederland van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grafheuvels_in_Nederland&oldid=68529641"