Penduledemocratie

In landen met een meerderheidsstelsel, zoals het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten, is de penduledemocratie het duidelijkst zichtbaar. Dit type systeem bevordert een tweepartijenstelsel waarin twee grote partijen domineren en kleinere partijen weinig tot geen invloed hebben. De absolute meerderheid die de winnaar doorgaans behaalt leidt tot een totale afwisseling van macht tussen twee dominante partijen.

• Twee dominante partijen: de macht wisselt vaak tussen een conservatief en een progressief blok, bijvoorbeeld tussen Republikeinen en Democraten in de Verenigde Staten.
• Geen coalitievorming: coalities zijn in dit systeem zeldzaam omdat één partij meestal voldoende zetels behaalt om zelfstandig te regeren.
• Sterke wisseling van beleid: omdat één partij een absolute meerderheid kan behalen, kunnen radicale verschuivingen in beleid plaatsvinden wanneer de macht wisselt. Dit kan zorgen voor instabiliteit en polarisatie.

In landen met een stelsel van evenredige vertegenwoordiging, zoals Noorwegen, Denemarken en Zweden, is de penduledemocratie minder direct zichtbaar en werkt het anders dan in meerderheidsstelsels. Hier wisselt de macht tussen coalities die grofweg in twee ideologische blokken verdeeld kunnen worden: een links-progressief blok en een rechts-conservatief blok. Dit wordt vaak aangeduid als blokpolitiek. In tegenstelling tot tweepartijenstelsels, waarbij één partij een absolute meerderheid behaalt, is samenwerking tussen meerdere partijen noodzakelijk. Hierdoor kan er stabiliteit ontstaan, zelfs bij een totale wisseling van de macht.^[3][4]

De combinatie van blokpolitiek en evenredige vertegenwoordiging bevordert een sterke consensusdemocratie. Voor beide blokken is samenwerking en compromis met flankpartijen essentieel om verkiezingen te winnen. Daarnaast levert dit model stabiele minderheidskabinetten op: in Scandinavische landen zijn minderheidsregeringen eerder regel dan uitzondering. Deze minderheidsregeringen worden ondersteund door partijen uit het winnende blok. Deze partijen nemen niet direct deel aan het kabinet, maar leveren wel gedoogsteun. Deze parlementaire basis zorgt er voor zorgt dat een minderheidskabinet toch een meerderheid heeft waar het op terug kan vallen. Dit resulteert in een pragmatische en flexibele politieke cultuur, waarin compromissen en samenwerking centraal staan. Dit staat in contrast met polariserende meerderheidsstelsels, waar de machtswisselingen vaak scherper en abrupt zijn, en coalitievorming zelden voorkomt.

• Coalities van partijen: politieke blokken bestaan uit meerdere partijen die gezamenlijk strijden om een meerderheid te behalen.
• Beperkte beleidswisselingen: omdat coalities compromissen moeten sluiten, zijn beleidsveranderingen meestal gematigder en minder radicaal dan in een tweepartijenstelsel.
• Minder polarisatie: de noodzaak tot samenwerking zorgt ervoor dat partijen dichter bij het politieke midden blijven en meer bereid zijn om samen te werken.

Nieuw-Zeeland biedt een praktijkvoorbeeld van een land dat de transitie heeft gemaakt van een meerderheidsstelsel naar een stelsel van evenredige vertegenwoordiging, zonder de dynamiek van penduledemocratie te verliezen. Tot 1996 hanteerde Nieuw-Zeeland een meerderheidsstelsel (het Britse first-past-the-post-systeem), waarbij de grootste partij de verkiezingen won en vaak zonder coalitie kon regeren. Dit systeem leidde echter tot toenemende frustratie, omdat het de voorkeuren van een groot deel van de kiezers niet weerspiegelde. Na een volksraadpleging in 1993 werd besloten over te stappen op een gemengd evenredig kiesstelsel, dat in 1996 voor het eerst werd toegepast.^[5]

Ondanks deze overstap naar evenredige vertegenwoordiging, bleef de penduledemocratie bestaan. De politieke macht wisselt nog steeds regelmatig tussen blokken van partijen, vaak leidend tot coalities of minderheidsregeringen. Wat opvalt is dat kleinere partijen sindsdien een belangrijkere rol spelen bij het vormen van coalities en gedoogsteun, wat bijdraagt aan een breed gedragen parlementaire basis. De overgang heeft polarisatie verminderd en gezorgd voor meer samenwerking tussen partijen, terwijl de machtswisselingen tussen links en rechts nog steeds herkenbaar blijven.^[6][7]

Nieuw-Zeeland illustreert hoe een land kan overschakelen van een meerderheidsstelsel naar een systeem van evenredige vertegenwoordiging zonder de kern van penduledemocratie op te geven. Dit heeft geleid tot een meer inclusieve en evenwichtige politieke cultuur, waarin coalities en compromissen de norm zijn geworden, zonder dat de ideologische strijd tussen blokken verdwijnt.

1. ↑ Hendriks, Frank (8 april 2010). Pendulum Democracy. Oxford University Press, 49–65. ISBN 978-0-19-957278-6.
2. ↑ De profetie van Ed. van Thijn. www.parlement.com. Geraadpleegd op 22 oktober 2024.
3. ↑ Mr. Hans van Mierlo stichting – Progressieven verenigt u!. Mr. Hans van Mierlo stichting. Geraadpleegd op 22 oktober 2024.
4. ↑ Otjes, Simon, Coalities van het afkalvende midden. StukRoodVlees (3 juni 2021). Geraadpleegd op 22 oktober 2024.
5. ↑ New Zealand: MMP in a Westminster setting. Cambridge University Press, Cambridge (2010), 194–209. ISBN 978-0-521-76530-5.
6. ↑ (en) The road to MMP. New Zealand History. Geraadpleegd op 22 oktober 2021.
7. ↑ Geddis, Andrew (2016-01). Parliamentary government in New Zealand: Lines of continuity and moments of change. International Journal of Constitutional Law 14 (1): 99–118. ISSN:1474-2640. DOI:10.1093/icon/mow001.