Nomenclatuurregels

Nomenclatuurregels zijn de verschillende internationale stelsels van regels die de wetenschappelijke nomenclatuur van organismes regelen.

Na de succesvolle introductie van het principe van binomiale nomenclatuur door Linnaeus werd het met het voortschrijden van de tijd steeds duidelijker dat er regels nodig waren om orde te scheppen in de steeds grotere aantallen wetenschappelijke namen. Vanaf het midden van de negentiende eeuw ontstonden initiatieven om regels te formuleren die vooral moesten leiden tot internationale uniformiteit. Vandaag de dag bestaan er:

• International Code of Zoological Nomenclature (ICZN): voor dieren;
• International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), voorheen ICBN: voor algen, schimmels en planten (inclusief blauwalgen);
  • International Code of Nomenclature for Cultivated Plants (ICNCP): aanvullend voor gekweekte selecties van planten (voor cultivars, Groepen, grexen en enthybriden);
• International Code of Nomenclature of Prokaryotes (ICNP), voorheen International Code of Nomenclature of Bacteria (ICNB): voor prokaryoten (exclusief blauwalgen);
• International Code of Virus Classification and Nomenclature^[1] (ICTV) (zie lijst van virussen^[2]): voor virussen.

Een aantal opvallende verschillen wordt hieronder gegeven. Merk op dat de ICNCP heel anders werkt, omdat deze (gekweekte) selecties betreft, die geheel bepaald zijn door de mens.

Het startpunt, te weten de datum waarop elk stelsel van regels in werking treedt (gewoonlijk met terugwerkende kracht), wisselt van groep tot groep en soms van rang tot rang. In de plantkunde is het startpunt voor de meeste groepen 1 mei 1753;^[3] in de zoölogie is dat 1 januari 1758.^[4] De bacteriologie is echter in 1980 opnieuw begonnen, waarbij het originele startpunt wel gehandhaafd bleef voor auteursnaam en datum van publicatie, maar niet bepalend is voor de acceptatie van de naam.

Elk van deze stelsels van regels werkt anders. Voor planten zijn bijvoorbeeld tautoniemen niet toegestaan, terwijl deze wel toegestaan zijn voor dieren.

Er zijn ook verschillen in terminologie, en er is een langjarig project om dit te harmoniseren. In de praktijk maakt harmonisatie slechts beperkt voortgang, en soms worden de verschillen in terminologie juist groter.

Een drastischer aanpak is om alle bestaande regels te vervangen door één BioCode. De recentste versie is van 2011, met een eerdere versie in 1997.^[5] Inwerkingtreding is niet in zicht.

Er is ook debat over de ontwikkeling van een PhyloCode, die clades (uit fylogenetische bomen) gaat benoemen. Voorstanders van de PhyloCode gebruiken de naam "Linnaean Codes" voor de verzamelde bestaande regels en "Linnaean taxonomy" voor de bestaande wetenschappelijke classificatie. Deze PhyloCode krijgt vooralsnog meer publiciteit dan steun. Inwerkingtreding is niet in zicht.

Soms is niet bij voorbaat duidelijk welke regels van toepassing zijn op een naam, afhankelijk van de vraag in welk rijk het organisme geplaatst moet worden. Geprobeerd wordt om daar afspraken over te maken. Voor cyanobacteriën is afgesproken dat zij een botanische naam krijgen, hoewel het qua aard prokaryoten zijn.

• rang (plantkunde)
• rang (zoölogie)
• botanische nomenclatuur
• zoölogische nomenclatuur