L'Isla de Haut

L'escut de L'isla de haut que's blasona atau : de gules au castèth d'aur dab ua tor portau au bèth miei caperada e auberta de sable, ua tor caperada a senèxtre e ua escargaita caperada a dèxtre, tot aquò ajornat de sable pausat sus ua terrassa ondada d'argent cargarda de doas ondadas de sinòple, deu cap cosut d'azur e cargat de quate otelas d'argent adossadas e pausadas en sautadèr.

La vila que's situa a un quaranteat de quilomètres de Sent Gaudenç (on passan las vias deu tren e l'A64) capvath deu paltèu de Lanamesa. Es traucada per l'arriu Sava.

Restas protoistoricas e romanas que hon mantuns còps trobadas suu territòri de l'Isla de Haut. Que sembla qui aja avut ua villa romana e que's mentau sustot un orador vodat au semidiu Ercules, bastit au long d'ua via romana suu lòc on uei e's quilha la capèra de Sent Ròc. Un altar marcat d'inscripcions latinas, ara plaça a l'esterior deu còr de la glèisa de Santa Adrian, que mentau un cèrte Philetus qui merceja Ercules e lo son mèste Pompeius qui l'aurè aquitat.

Un cartulari de 987 que mentau un l'existéncia d'un borg a l'emplaçament de L'Isla de Haut (aquesta qu'ei donc la data mei anciana dens l'istòria coneguda de la vila). A la neishença deu Comtat de Comenge, L'Isla de Hauta qu'existiva ja e que hore ua hortalessa deus comtes de Comenge. Un d'eths, Dodon, que dè lo son nom a la vila. Lo còr de la glèisa de Sent Adrian que s'estau au bèth miei de çò qui demòra d'ua de las duas pòrtas principaus de la fortificacion. Las muralhas de la fortificacions deu castèth qu'èran entornejadas per un gran varat au ras de la Sava, formant atau (com dens lo cas de mantuas ciutat hortificadas) ua mena d'isla qui dè lo son nom a la ciutat.

Un islenc aperat De Bon e partit en crozada qu'aurè portat relíquias de Sant Adrian a qui la glèisa b'ei vodada. Sant Adrian que ho tanben atau lo nom d'un barri de la vila.

Lo comte Bernad IV, dit Dodon, qu'autrejè ua carta a L'Isla de Haut en 1266. En 1299 que's fondè un espitau suu lòc on uei e's tròba la maison de retreta. En 1372 que's fondè un convent jacobin.

En 1454 L'Isla de Haut, atau com la resta de Comenge que ho restacada a la corona de França.

Durant las guèrras de religion la ciutat que ho esparnhada a maugrat de la presença pròcha d'ua posicion protestanta a Poimaurin qui sacamandejava la region.

Ua grana partida deu castèth que tombè en roeina au sègle XVII mentre que la vila e's modernizava dab ostaus borgés au sègle XVIII.

Pendent l'Ancian Regime, L'Isla de Haut qu'èra de l'eleccion de Lomanha, doncas de la província de Gasconha, de la generalitat d'Aush, de la diocèsi de Comenge e de la senescaucia de Tolosa. Lo vocable de la glèisa qu'es Sent Adrian. Tanlèu 1790, L'Isla de Haut qu'èra caplòc de canton. Qu'anexèn Lagarde-de-l'Isle a L'Isla de Haut per ordenança deu 20 de seteme 1828 ^[1]. Lagarde de l'Isle, benlèu en occitan La Garda (Guarda) de l'Isla, qu'èra de l'eleccion de Comenge e de la senescaucia de Tolosa. En 1790, qu'èra deu canton de L'Isla de Haut ^[2]. Qu'èra probablament ua comunautat, mès pas ua parròquia. La Garda qu'es a l'oèst-nòrd-oèst en direccion de Molans. Au sud de La Garda, que i a un lòc nommat St-Pierre, damb ua capèra, mès i a pas d'informacions suu diccionari de las localitats de Nauta Garona.

Durant la Revolucion Francesa la vila que vadó caplòc. Wellington que passè dab las soas òsts per L'Isla de Haut suu son camin de cap a Tolosa.

La mairia que ho bastida au bèth miei deu sègle XIX. En 1860 lo varat de "l'isla" que ho pleat en bèth vàder baloard.

En 1897 la ciutat que conegó ua creishuda catastrofica qui tuè e sacamadegè avalí mantuns ostaus.

Enter 1901 e 1950 la vila qu'avó ua linha de camin de hèr entà Tolosa.

La vila que ho marcada per l'execucion crudèla deus martirs de Melhan qui comptavan enter eths 24 maquisards islencs per la 2au panzerdivision SS Das Reich. Après la Segonda Guèrra Mondiau, lo salon principau de la mairia que ho ondrat de frescas deu pintre locau René Gaston-Lagorre e ua d'eras qu'aunoreish los fusilhats.

En 1977 las aigas de la Sava que creishón un còp mei e lo cors que ho amenatjat entà emparar la vila. L'Isla de Haut que causí l'annada 1987 entà hestejar los sons mila ans.

• Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna qu'èra deu canton de L'Isla de Haut (caplòc); qu'es ara deu canton de Casèras.

• Ostaus deu sègle XVIIIau sus la plaça de la mairia.
• Glèisa classificada, fortificada dab vitraus deu famós mèste gascon Arnaud de Moles.
• Capèra de Sent Ròc sus la rota de cap a Anan
• Mairia, bastida au bèth miei deu sègle XIX e ondrada de frescas de René Gaston-Lagorre.

L'Isla de Haut possedeish ua escòla primària e un collègi. Que compta tanben dab ua escòla de musica.

La vila que compta dab un terrenh de rugbi e un estanc d'aiga. Entau torisme, i a un vilatge de vacanças.

L'Isla de Haut es desservida de cap a Tolosa e Sent Gaudenç per autocars de la Companhia Arc-en-ciel de Hauta Garona.

•  
  Relòtge de só
•  
  Vitraus d'Arnaud de Moles
•  
  Inscripcion latina
•  
  Campanèr

• [1] Site oficiau.

1. ↑ Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne, p. 26 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html
2. ↑ Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne, p. 23 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html

•   Portau de Gasconha
•   Portal de Nauta Garona