Sufragi universal
Lo sufragi universal (var. sufragi universau) consistís a dotar del drech de vòte tota la populacion adulta d'un Estat, sens considerar la raça, sèxe, cresenças o condicion sociala.
La basa del sufragi universal se faguèt a partir d'una evolucion de la democracia. Après la Revolucion Francesa lo poder politic començava de passar dins las mans de cambras dels representants, e venguèt alara necessari de regular lo sistèma d'eleccion. E comencèron amb lo sufragi censatari, ont votavan solament los òmes que satisfasián de condicions d'instruccion, revenguts e classa sociala; se passèt ulteriorament pel sufragi masculin (segonda mitat del sègle XIX), ont podián votar totes los òmes que sabián legir e escriure. Fins arribar al sufragi femenin (començament del sègle XX), comprés los analfabets e personas de totas las raças (segonda mitat del sègle XX).
Limits al sufragi universal
modificar
Malgrat que siá considerat coma una basa de la democracia e una causa essenciala de tot sistèma politic modèrne, lo sufragi universal foguèt pas aplicat dins qualques politicas, per qualques gropes de pression o regims politics.
Fòrça sistèmas, autoproclamats "universals" excluson constitucionalament e legalament d'electors potencials. Atal, los ciutadans condemnats e malauts mentals son excluses de la populacion qu'a lo drech de vòte, mas aquò se pòt pas considerar coma sufragi censatari.
Dins lo passat, fòrça societats negavan lo drech de vòte sus la basa de las diferéncias de raça o etnia. Per exemple, pendent l'apartheid en Africa del Sud, s'enebissiá lo drech de vote a las raças qu'èran pas blancas. Atal abans lo periòde dels drets civils als Estats Units d'America quitament se los afroamericans tecnicament avián lo drech de vòte se negava lor exercici per intimidacions o d'autres mejans. Lo Ku Klux Klan, format aprèp la Guèrra Civila dels Estats Units, foguèt una de las organizacions que promoguèt aquela mission.
I aguèt de periòdes ont los militars foguèron excluses del drech de vòte. Aquela privacion del drech de vòte impausada dins qualques païses (per exemple, en França pendent la IIIa Republica) a de motius complèxes. D'un costat, foguèt per empachar la pression dels oficials suls soldats, que poirián perturbar lo vòte (çò que seriá pogut arribar pendent lo Consolat o lo IInd Empèri en França e subretot dins qualques republicas sud-americanas actualas). D'un autre costat, èra d'evitar la intrusion de la politica en l'armada, perque poiriá endamatjar la disciplina militara.
Sufragi universal dirècte e indirècte
modificarLo sufragi universal se pòt efectuar d'un biais dirècte quand lo còrs electoral designa dirèctament son o sos representants, o d'un biais indirècte quand lo còrs electoral designa un collègi restrench de personas elegidas (« grands electors »), que a lor torn designa lo o los representants. Lo president dels Estats Units d'America o los senators franceses son designats al sufragi universal indirècte.
Sufragi universal dins lo monde
modificarSe pòt causir lo biais de triar amb .
| Anada | País | Nòtas | |
|---|---|---|---|
| 1889 | Franceville, (Port Vila) | Sufragi universal sens distincion de sèxe o de raça; pasmens, sols los blancs podián èsser elegits. Aprèp 1906 passèt jols las règlas de França e Reialme Unit e ara partida de Vanuatu. | |
| 1893 | Nòva Zelanda | Amb l'inclusion de las femnas venguèt la primièra majora nacion a adoptar lo sufragi universal; pasmens, las femnas èran pas elegiblas al Parlament abans 1919. Sufragi universal pels òmes Māori de 21 en 1867; espandit al mascles Europèus en 1879.[1] | |
| 1906 | Finlàndia | Essent alara una entitat autonòma dins l'Empèri Rus, inclusent las femnas, èra la primièra nacion a las autorizar a èsser candidatas, e la primièra nacion en Euròpa a adoptar lo sufragi universal. En 1907 foguèron elegidas las primièras femnas al Parlament finés. Finlàndia venguèt independenta amb lo meteis sufragi universal en 1917. | |
| 1913 | Norvègia | Sufragi masculin en 1898, femnas inclusidas en 1913, primièra nacion independenta qu'autorizèt las candidatas. | |
| 1915 | Danemarc | Primièr drech de vòte a tot lo monde en 1849, mas las règlas cambièron sovent e foguèt amb lo cambi de constitucion en 1915 que totes los òmes e femnas aguèron d'influéncia sus las cambras. | |
| 1917 | Estònia | ||
| 1918 | Canadà | Totas las femnas desbarcadas obtenguèron lo drech de vòte a causa de lor accion dins la guèrra. E solament en 1920 una franquesa federala unifòrma permetèt a totes los òmes e femnas qu'èran pas desbarcadas a obtenir lo drech de vòte;[2] La darrièra provincia a adoptar lo sufragi universal foguèt Quebèc 1940; Los Indians obtenguèron lo drech de vòte en 1960. | |
| 1918 | Reialme Unit | Totes los mascles de 21 ans e femnas de 30 ans, amb qualques restriccions concernissent la proprietat. | |
| 1918 | Union Sovietica | Restriccion d'òrdre politic amb la constitucion de 1936. | |
| 1918 | Àustria | ||
| 1918 | Checoslovaquia Republica Chèca Eslovaquia |
||
| 1918 | Polonha | Sufragi universal pels òmes e femnas de 21 ans e mai. | |
| 1918 | Alemanha | Pendent la Republica de Weimar. Revocat pendent lo periòde 1935-1945 (Leis de Nuremberg. Restricccions aplicada suls territòris ocupats pels Nazis . | |
| 1918 | Ongria | ||
| 1919 | Armenia | venguèt partit de l'Union Sovietica en 1920 | |
| 1919 | Azerbaitjan | venguèt partit de l'Union Sovietica en 1920 | |
| 1919 | Georgia | venguèt partit de l'Union Sovietica en 1921 | |
| 1919 | Luxemborg | ||
| 1920 | Canadà | En 1920 Canadà adoptèt realament lo sufragi universal pels ambedós sèxes. | |
| 1921 | Suècia | Sufragi masculin en 1911 de 25 and above. Sufragi universal en 1921. | |
| 1922 | Lituània | ||
| 1922 | Irlanda | Lo país cambièt las leis britanicas per balhar a las femnas l'egalitat amb los òmes en 1921. | |
| 1925 | Newfoundland (Tèrranòva e Labrador) | Jonguèt Canadà en 1949. | |
| 1928 | Reialme Unit | ||
| 1931 | Sri Lanka | ||
| 1932 | Brasil | Lo sistèma de 1891 exclusiá femnas, sens lar, capelans, militars e illiterats. | |
| 1933 | Espanha | Sufragi masculin de 1869 a 1923 e dins la Segonda Republica Espanhòla. Lo 19 de novembre de 1933 las femnas obtenguèron lo drech. Revocat pendent Franco (1939–1975) e restablit en 1977. | |
| 1933 | Turquia | ||
| 1935 | Birmania | Darrièras eleccions liuras 1990.[3] | |
| 1943 | Liban | Sufragi universal per totes los adultes òmes e femnas dempuèi l'independéncia de Liban | |
| 1944 | França | Sufragi universal inclusent femnas foguèt introdusit | |
| 1944 | Jamaica | Sufragi universal per totes los adultes òmes e femnas | |
| 1945 | Bulgaria | Sufragi universal per totes los adultes òmes e femnas servissent dins l'Armada. | |
| 1945 | Japon | Sufragi universal inclusent las femnas foguèt introdusit | |
| 1947 | Taiwan | Sufragi universal jos la Constitucion de la Republica de China | |
| 1948 | Nacions Unidas | Promocion del "sufragi universal e egal" dins la Declaracion Universala dels Dreches Umans [Article 21(3)] | |
| 1948 | Israèl | Sufragi universal dempuèi la fondacion de l'Estat d'Israèl. | |
| 1948 | Corèa del Sud | ||
| 1948 | Belgica | ||
| 1950 | Índia | ||
| 1951 | Argentina | Sufragi masculin en 1912; sufragi femenin en 1947. | |
| 1951 | Ghana | ||
| 1952 | Bolívia | Primièras eleccions en 1956; Lo sufragi femenin coïncidís amb l'aboliment de l'obligacion de saber legir. | |
| 1952 | Grècia | Sufragi masculin en 1864, amb vòte secret; drech de vòte femenin per las eleccions localas en 1930 e parlamentàrias en 1952. | |
| 1955 | Indonesia | ||
| 1955 | Malàisia | ||
| 1956 | Colómbia | ||
| 1956 | Paquistan | ||
| 1963 | Austràlia | Sufragi femenin en 1894, mas pas universal, un primièr Estat permet a las femnas d'èsser candidatas al Parlament, los autres entre 1899 e 1908. Los Indigènas Australians èran autorizat a votar dempuèi 1902 mas amb de restriccions, levadas completament en1963. | |
| 1963 | Iran | Reformas jol Shah | |
| 1964 | Afganistan | ||
| 1965 | Estats Units | Lo 19n emendament espandiguèt a las femnas lo drech de vòte en 1920, e pels American d'Africa amb lo 15n emendament en 1870. Pasmens fòrça Estats del Sud impausavan de condicions per èsser afranquits als paures e negres coma taxas per votar, tèstes de lectura e exigéncias burocratica. Lo Civil Rights Act de 1964 faguèt executar lo 15n emendament, e aquel meteis an lo 24n emendament n'acaba amb la taxa per votar; lo passatge cap al sufragi universal se faguèt amb lo Voting Rights Act de 1965 del Congrès. | |
| 1965 | Austràlia | Sufragi pels Aborigèns. | |
| 1971 | Soïssa | Sufragi femenin al nivèl federal; pels cantons, acabat en 1990. | |
| 1976 | Portugal | ||
| 1979 | Union Europèa | ||
| 1980 | Zimbabwe | Sufragi universal en 1978 Internal Settlement between Ian Smith and Abel Muzorewa. 1979 règlas especiala pels blancs. 1987 pas mai de consideracion de raça Universal. | |
| 1984 | Liechtenstein | ||
| 1990 | Samoa | ||
| 1994 | Sud-Africa | 1930: Sufragi per las femnas blancas. Del temps de l'Apartheid (1948–1994), los Negres e Mestisses avián pas lo drech de vòte. | |
| 1996 | Taiwan | ||
| 2002 | Bahrayn | Sufragi mascle en 1973, alara que lo Parlament foguèt suspendut e dissolgut en 1975 per prèp de 30 ans. | |
| 2003 | Oman | ||
| 2005 | Kowait | Sufragi universal adulte dempuèi 1962, levat aqueles que servisson dins las fòrças armadas, ciutadans naturalizats de mai de 30 ans. En 2005, sufragi femenin un burèls de vòte separats | |
| 2006–2010 | Emirats Arabis Units | Limitat, foguèt espandit en 2010.[4] | |
| 2008 | Botan | ||
| 2013 (previst) | Qatar | Per las eleccions municipalas eleccions dempuèi 1999 e previst per las eleccions parlamentàrias en 2013 | |
| 2017 (previst)[5] | Hong Kong |
.svg){kind=link}
.svg){kind=link}
.svg){kind=link}
Vejatz tanben
modificarNòtas e referéncias
modificar- ↑ (fr)History of the Vote : Māori and the Vote
- ↑ (en)Dyck, Rand. (2004). Canadian Politics: Critical Approaches Fifth Edition. Thomson & Nelson. Toronto, Canada
- ↑ (en)BBC NEWS
- ↑ http://www.ipu.org/parline-e/reports/2333_E.htm
- ↑ http://www.abc.net.au/news/stories/2007/12/29/2128770.htm?site=news