Gubernia taurydzka
Gubernia taurydzka (ros. Таврическая губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego odpowiadająca ziemiom historycznego Chanatu Krymskiego, obejmująca tereny dzisiejszej południowej Ukrainy (w tym Republiki Autonomicznej Krymu), istniejąca w latach 1802–1921. Jej stolicą był Symferopol. Graniczyła od północnego zachodu z gubernią chersońską, od północy i północnego wschodu z gubernią katerynosławską, z pozostałych stron oblana wodami Morza Czarnego.
| gubernia | |||
| 1802–1921 | |||
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| |||
| Liczba ujezdów |
10 | ||
Położenie na mapie
| |||
Historia
edytujUtworzona ukazem cara Aleksandra I z 8 października?/20 października 1802[2]. Powstała z podziału guberni noworosyjskiej na trzy gubernie: taurydzką, katerynosławską i chersońską. W maju 1803 roku w Symferopolu otwarto siedzibę władz gubernialnych oraz innych urzędów administracji[3]. W latach 1802–1873 gubernia podlegała pod generał-gubernatorstwo noworosyjskie[3]. Faktycznie przestała funkcjonować w momencie rozkładu Imperium Rosyjskiego po rewolucji lutowej, a następnie w wyniku powstawania na tym obszarze nowych państw (m.in. Ukraińskiej Republiki Ludowej, Doniecko-Krzyworoskiej Republiki Rad, Wolnego Terytorium, Krymskiej Republiki Ludowej, Radzieckiej Socjalistycznej Republiki Taurydy) i rosyjskiej wojny domowej[4][5]. Ostatecznie została podzielona wzdłuż Przesmyku Perekopskiego pomiędzy USRR (część północna) a RFSRR (Krym). Formalnie istniała do 1921 roku, gdy część włączona administracyjnie do RFSRR została zastąpiona przez Krymską Autonomiczną Socjalistyczną Republiką Radziecką[6].
Demografia
edytujW 1897 roku gubernię taurydzką zamieszkiwało 1 447 790 mieszkańców[1][7]. Respondenci zadeklarowali następujący język ojczysty:
- ukraiński – 611 121
- rosyjski – 404 463
- tatarski – 196 854
- niemiecki – 78 305
- jidysz – 55 418
- bułgarski – 41 260
- białoruski – 9 726
- grecki – 18 048
- polski – 10 112
- ormiański – 8 938
- rumuński i mołdawski – 2 259
- turecki – 2 197
- estoński – 2 210
- Inne – 524[7][8].
Liczba mężczyzn wyniosła 762 804, a liczba kobiet 684 986[8].
| Ujezd | Ukraińcy | Rosjanie | Tatarzy | Niemcy | Żydzi | Bułgarzy | Grecy | Ormianie | Polacy |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gubernia łącznie | 42,2% | 27,9% | 13,6% | 5,4% | 3,8% | 2,8% | 1,2% | … | … |
| Berdiański | 58,8% | 18,1% | … | 7,8% | 2,9% | 10,4% | … | … | … |
| Dnieprowski | 73,6% | 19,9% | … | 1,3% | 3,0% | … | … | … | … |
| Eupatoryjski | 21,1% | 17,6% | 42,7% | 12,0% | 2,5% | … | 1,6% | … | … |
| Kercz-Jenikale (gradonaczalstwo) |
16,1% | 55,8% | 5,9% | … | 10,1% | … | 4,6% | 1,6% | 2,0% |
| Melitopolski | 54,9% | 32,8% | … | 5,2% | 4,2% | … | … | … | … |
| Perekopski | 22,0% | 22,8% | 23,9% | 22,8% | 2,6% | … | … | 1,2% | … |
| Sewastopol (gradonaczalstwo) |
13,1% | 62,8% | 3,3% | 1,6% | 6,4% | … | 5,0% | … | 4,9% |
| Symferopolski | 7,1% | 30,2% | 44,4% | 4,1% | 6,5% | 1,0% | 1,7% | 2,1% | 1,2% |
| Teodozyjski | 11,5% | 30,2% | 38,3% | 4,2% | 2,5% | 5,0% | 4,0% | 2,1% | … |
| Jałtański | 2,8% | 27,1% | 59,0% | … | 1,3% | … | 5,4% | … | … |
W ujezdach kontynentalnych guberni (berdiański, melitopolski, dnieprowski) dominowali Ukraińcy, przed Rosjanami. W ujezdach Krymu (symferopolski, eupatoryjski, jałtański, teodozyjski) dominowali Tatarzy przed Rosjanami, w ujeździe perekopskim u nasady półwyspu istniała równowaga czterech narodowości (Tatarzy, Rosjanie, Ukraińcy, Niemcy), w gradonaczalstwach (miastach wydzielonych) Sewastopol i Kercz-Jenikale zdecydowaną większość stanowili Rosjanie, którzy dominowali również w miastach guberni.
Ludność guberni według wyznań
edytuj- Prawosławni – 1 069 556 (Ukraińcy, Rosjanie, Bułgarzy, Grecy)
- Muzułmanie – 190 800 (Tatarzy)
- Judaizm – 60 752
- Luteranie – 42 654 (Niemcy)
- Katolicy – 29 393 (Niemcy, Polacy)
- Mennonici – 25 508 (Niemcy, Czesi)
- Staroobrzędowcy – 13 724 (Rosjanie)
- Karaimi – 6166[4].
W 1905 roku liczba mieszkańców wynosiła 1 602 700[7].
Podział administracyjny
edytujW 1803 roku dzieliła się na siedem ujezdów (powiatów), których liczba następnie wzrosła do dziesięciu[10]. W 1820 roku ujezd tmutarakański został wyłączony spod zarządu guberni. W 1838 roku utworzono ujezd jałtański, a w 1843 roku berdiański. Na początku XX wieku podział administracyjny guberni taurydzkiej wyglądał następująco:
| Lp. | Ujezd | Stolica | Powierzchnia (wiorst) | Ludność[1][4] |
|---|---|---|---|---|
| 1. | Berdiański | Berdiańsk | 7 702,0 | 304 718 |
| 2. | Dnieprowski | Oleszek | 11 470,5 | 212 241 |
| 3. | Eupatoryjski | Eupatoria | 5 040,2 | 63 211 |
| 4. | Melitopolski | Melitopol | 11 639,7 | 384 239 |
| 5. | Perekopski | Perekop | 5 111,9 | 51 393 |
| 6. | Symferopolski | Symferopol | 4 153,9 | 141 717 |
| 7. | Teodozyjski | Teodozja | 6 060,3 | 115 858 |
| 8. | Jałtański | Jałta | 1 465,0 | 73 260 |
| 9. | Kerczeński (miejski) | Kercz | 143,9 | 43 698 |
| 10. | Sewastopolski (miejski) | Sewastopol | 266,4 | 57 455 |
Gubernatorzy taurydzcy
edytuj| Lata urzędowania | Imię i nazwisko | Ranga |
|---|---|---|
| 13.12.1802 – 02.08.1803 | Grigorij Miłoradowicz | Tajny radca |
| 26.12.1803 – 28.10.1807 | Dmitrij Miertwago | Rzeczywisty radca stanu |
| 02.11.1807 – 20.07.1816 | Andriej Borozdin | Generał lejtnant |
| 20.07.1816 – 28.12.1819 | Aleksandr Ławinski | Rzeczywisty radca stanu |
| 28.12.1819 – 19.04.1821 | Aleksandr Baranow | Rzeczywisty radca stanu |
| 25.02.1822 – 16.10.1823 | Nikołaj Perowski | Rzeczywisty radca stanu |
| 16.10.1823 – 11.04.1829 | Dmitrij Naryszkin | Rzeczywisty radca stanu |
| 17.04.1829 – 13.02.1837 | Aleksandr Kaznaczejew | Tajny radca |
| 22.02.1837 – 19.01.1843 | Matwiej Muromcow | Rzeczywisty radca stanu |
| 19.01.1843 – 22.01.1845 | Wiktor Rosławec | Rzeczywisty radca stanu |
| 22.01.1845 – 11.11.1854 | Władimir Pestel | generał major, generał lejtnant |
| 11.11.1854 – 25.05.1856 | Nikołaj Adlerberg | hrabia, generał major |
| 10.07.1856 – 19.01.1871 | Nikołaj Żukowski | generał lejtnant |
| 19.01.1871 – 25.06.1873 | Aleksandr Rejtern | generał major |
| 21.07.1873 – 22.11.1881 | Aleksandr Kawielin | Generał major, generał lejtnant |
| 22.11.1881 – 30.12.1889 | Andriej Wsiewołożski | Rzeczywisty radca stanu |
| 30.12.1889 – 19.12.1901 | Piotr Łazariew | Stallmeister |
| 01.02.1902 – 01.05.1905 | Władimir Trepow | rzeczywisty radca stanu |
| 29.12.1905 – 02.05.1911 | Wasilij Nowicki | radca kolegialny |
| 02.05.1911 – 14.04.1913 | Piotr Apraksin | hrabia, zeremonienmeister |
| 13.05.1913 – 14.11.1914 | Nikolaj Ławrinowski | radca stanu |
| 14.11.1914 – 1917 | Nikołaj Kniażewicz | generał major |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Demoscope.ru: Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ Runivers.ru: Губернии Российской империи. История и руководители. 1708-1917: Таври́ческая губе́рния. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ a b Runivers.ru: Таври́ческая губе́рния. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ a b c Defree.ru: Историко-генеалогический словарь-справочник. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ Pro-Krym.ru: Большая Советская Энциклопедия о Крыме. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ Sevsovet.com.ua: Административное устройство. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ a b c Vehi.net: Таври́ческая губе́рния. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ a b Demoscope.ru: Таври́ческая губе́рния. [dostęp 2012-08-08]. (ros.).
- ↑ Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia taurydzka – ludność według deklarowanego języka ojczystego.
- ↑ Gdenashel.ru: Таврическая губерния – старые карты. [dostęp 2012-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-13)]. (ros.).
Bibliografia, literatura, linki
edytuj- Таврическая губерния Энциклопедия Брокгауза Ф.А. и Ефрона И.А.
- Таврі́йська губе́рнія w: Енциклопедія історії України: Т. 10. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2013, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2.
- Taurycka gubernia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 265.