Jacques Chirac

Urodził się w Paryżu jako syn Abela Chiraca (pracownika sektora bankowego i przedsiębiorstwa lotniczego Henry’ego Poteza) oraz Marie-Louise Valette (gospodyni domowej). Był jedynym dzieckiem swoich rodziców, jego starsza siostra Jacqueline zmarła w wieku kilkunastu miesięcy jeszcze przed jego urodzeniem^[4]. Okres II wojny światowej rodzina spędziła w Rayol-Canadel-sur-Mer. Jacques Chirac kształcił się w paryskich szkołach Lycée Carnot oraz Lycée Louis-le-Grand. W pierwszej połowie lat 50. ukończył studia w Instytucie Nauk Politycznych w Paryżu, kształcił się też na letnim kursie na Uniwersytecie Harvarda^[4][5]. Przez pewien czas był związany z Francuską Partią Komunistyczną, wcześniej współpracował z Michelem Rocardem i rozważał akces do SFIO^[4][5].

Po ukończeniu Sciences Po odbył służbę wojskową, służył w kawalerii w Saumur, został w jej trakcie wysłany do Algierii, w której wówczas toczyły się działania wojenne. W 1957 podjął naukę w École nationale d’administration, której absolwentem został w 1959^[4][5]. W tym samym roku podjął pracę w Trybunale Obrachunkowym. Zawodowo był związany z tą instytucją do 1993, od 1965 w randze radcy^[6].

Działalność polityczną podjął na początku lat 60., włączając się w działalność środowiska gaullistów, które uzyskało silną pozycję po powrocie generała Charles’a de Gaulle’a do władzy. Związał się wówczas z Unią na rzecz Nowej Republiki, na bazie której w 1967 powstała kolejna formacja pod nazwą Unia Demokratów na rzecz Republiki. W 1962 dołączył do sekretariatu premiera Georges’a Pompidou. Zaczął też pełnić różne funkcje w administracji lokalnej. W latach 1965–1977 był radnym miejscowości Sainte-Féréole. W 1968 wybrany do rady departamentu Corrèze. Trzykrotnie do 1982 uzyskiwał reelekcję, zaś w latach 1970–1979 stał na czele administracji departamentu. W 1969 został skarbnikiem fundacji Fondation Claude Pompidou^[4].

W 1967 po raz pierwszy uzyskał mandat posła do Zgromadzenia Narodowego. W następnych latach siedmiokrotnie (w 1968, 1973, 1978, 1981, 1986, 1988 i 1993) był wybierany na kolejne kadencje niższej izby francuskiego parlamentu^[4].

W kwietniu 1967 objął pierwszą w karierze funkcję rządową. Premier Georges Pompidou powołał go na stanowisko sekretarza stanu do spraw problemów z zatrudnieniem. Pełnił tę funkcję do maja 1968, po czym do stycznia 1971 był sekretarzem stanu do spraw gospodarki i finansów (w gabinetach, którymi kierowali kolejno Georges Pompidou, Maurice Couve de Murville i Jacques Chaban-Delmas). W styczniu 1971 premier Jacques Chaban-Delmas mianował go ministrem delegowanym do spraw kontaktów z parlamentem. Urząd ten sprawował do lipca 1972, kiedy to Pierre Messmer powierzył mu stanowisko ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Ministerstwem tym kierował do lutego 1974^[6][7].

W lutym 1974 Jacques Chirac został ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Pierre’a Messmera^[6][7]. Kilka tygodni później zmarł urzędujący od 1969 prezydent Georges Pompidou. Kandydatem gaullistów w kolejnych wyborach został Jacques Chaban-Delmas. Część tego środowiska odmówiła jednak jego poparcia. 43 parlamentarzystów gaullistowskich pod przywództwem Jacques’a Chiraca podpisało petycję nawołującą do poparcia kandydatury reprezentującego środowisko republikanów Valéry’ego Giscarda d’Estainga^[4][8].

Valéry Giscard d’Estaing wygrał w drugiej turze, pokonując kandydata socjalistów François Mitterranda. W maju 1974 nowy prezydent powołał dotychczasowego ministra spraw wewnętrznych na urząd premiera^[4][9]. W grudniu tegoż roku Jacques Chirac stanął na czele Unii Demokratów na rzecz Republiki jako jej sekretarz generalny. W kwietniu 1975 formalne kierownictwo przejął André Bord, a w czerwcu urzędujący premier został honorowym sekretarzem generalnym partii^[10]. W 1976 doszło do serii spięć między Pałacem Elizejskim a siedzibą premiera Hôtel Matignon. W sierpniu tegoż roku lider gaullistów zrezygnował z kierowania gabinetem^[4][9].

W grudniu 1976 doprowadził do rozwiązania UDR i powołania na jej bazie nowego ugrupowania gaullistowskiego pod nazwą Zgromadzenie na rzecz Republiki (RPR)^[10]. Stanął wówczas na jego czele i kierował nim do listopada 1994 (ustąpił w związku z ogłoszoną kandydaturą prezydencką, zastąpił go wtedy Alain Juppé)^[10]. W marcu 1977 został wybrany na mera Paryża (urząd przywrócony po ponad 100 latach). Reelekcję na to stanowisko uzyskiwał w wyborach lokalnych w 1983 i 1989^[4][6], kończąc urzędowanie 16 maja 1995 (dzień przed objęciem stanowiska prezydenta). W pierwszych powszechnych wyborach europejskich w 1979 uzyskał mandat deputowanego do Parlamentu Europejskiego, zrezygnował z mandatu w 1980^[11].

W 1981 po raz pierwszy kandydował w wyborach prezydenckich. W pierwszej turze głosowania otrzymał 18,0% głosów, zajmując trzecie miejsce (pierwszy był ubiegający się o reelekcję Valéry Giscard d’Estaing, a drugi François Mitterrand)^[12]. Celowo nie poparł wówczas aktywnie dotychczasowego prezydenta, co przyczyniło się do jego porażki; w drugiej turze głosowania zwyciężył wówczas lider socjalistów^[4][12].

W 1986 Zgromadzenie na rzecz Republiki i ich sojusznicy z Unii na rzecz Demokracji Francuskiej uzyskali większość w Zgromadzeniu Narodowym^[13]. W marcu tegoż roku socjalistyczny prezydent powierzył mu funkcję premiera, którą Jacques Chirac pełnił do maja 1988^[9]. Doszło wówczas do pierwszej w historii V Republiki koabitacji, gdy prezydent i premier wywodzili się z dwóch różnych środowisk politycznych.

W 1988 ponownie kandydował w wyborach prezydenckich. W pierwszej turze głosowania otrzymał 20,0% głosów. Przeszedł do drugiej tury z François Mitterrandem, z którym przegrał, uzyskując 46,0% głosów^[14]. Socjaliści z koalicjantami wygrali następnie wybory parlamentarne w tym samym roku. W 1993, po pięciu latach pobytu w opozycji, sojusz kierowanych przez Jacques’a Chiraca gaullistów oraz centrystów z UDF uzyskał większość w Zgromadzeniu Narodowym (wraz z innymi środowiskami centrum i prawicy ponad 80% mandatów)^[4]. Nowym premierem w ramach drugiej koabitacji został Édouard Balladur z RPR.

W listopadzie 1994 Jacques Chirac ogłosił swoją kandydaturę na prezydenta. Część liderów gaullistów wsparła jednak zyskującego popularność Édouarda Balladura, za którym opowiedziała się też koalicyjna UDF. Początkowo sondaże wskazywały, że w drugiej turze zmierzą się mer Paryża z urzędującym premierem^[4]. Ostatecznie pierwszą turę wyborów w 1995 wygrał kandydat Partii Socjalistycznej Lionel Jospin (23,3% głosów), wyprzedzając Jacques’a Chiraca (20,8% głosów)^[15]. Mer Paryża, już z pełnym poparciem RPR i UDF^[4], zwyciężył jednak w drugiej turze z wynikiem 52,6% głosów^[15]. Urząd prezydenta objął 17 maja 1995^[9].

Jedną z pierwszych decyzji nowej głowy państwa było powołanie Alaina Juppé na premiera. W grudniu 1995 w Pałacu Elizejskim podpisano kończące wojnę w Bośni i Hercegowinie porozumienia z Dayton. Nowy prezydent zdecydował także o wznowieniu prób z bronią jądrową^[4]. Na skutek polityki cięć budżetowych doszło do spadku poparcia dla jego zaplecza politycznego. W 1997 prezydent zdecydował się rozpisać przedterminowe wybory parlamentarne, w ich wyniku zwycięstwo odniosła Partia Socjalistyczna i jej koalicji (komuniści, radykałowie, ekolodzy)^[4]. Na czele rządu stanął socjalista Lionel Jospin, a trzecia koabitacja trwała przez pięć lat do 2002.

W czasie swojej pierwszej kadencji prezydent, dążąc do zachowania silnej pozycji Francji na arenie międzynarodowej, jednocześnie popierał integrację europejską. W tej trakcie Francja wzięła w 1999 udział w operacji wojskowej NATO w Federalnej Republice Jugosławii^[4].

W 2002 prezydent ubiegał się o reelekcję w nowych wyborach prezydenckich. Za głównego kontrkandydata uchodził Lionel Jospin. Łącznie w wyborach startowało szesnastu kandytatów, w tym liczni inni przedstawiciele obu obozów. Jacques Chirac w pierwszej turze zajął pierwsze miejsce (19,9% głosów). Urzędujący premier był trzeci z wynikiem 16,2% głosów, a do drugiej tury przeszedł lider skrajnie prawicowego Frontu Narodowego Jean-Marie Le Pen (16,9% głosów)^[16].

Wyniki pierwszej tury skłoniły francuską centroprawicę do integracji – 23 kwietnia 2002 pod auspicjami prezydenta powstała Unia na rzecz Większości Prezydenckiej^[17]. Jacques Chirac w drugiej turze odniósł zdecydowane zwycięstwo, zyskując głosy wszystkich przeciwników lidera Frontu Narodowego i otrzymując 82,2% głosów^[16].

Po ustąpieniu Lionela Jospina z funkcji premiera zaraz po przegranych wyborach prezydent na to stanowisko mianował jednego ze swoich stronników, Jean-Pierre’a Raffarina (którego w 2005 zastąpił Dominique de Villepin)^[4]. Kilka tygodni później UMP z sojusznikami zdecydowanie wygrała wybory parlamentarne^[18]. W trakcie drugiej kadencji zainicjowano obniżenie podatku dochodowego i przeprowadzono reformę emerytalną^[4].

14 lipca 2002 miał miejsce nieudany zamach na prezydenta. Gdy Jacques Chirac jechał odkrytym samochodem wojskowym podczas parady z okazji święta narodowego, niecelny strzał z karabinu w jego kierunku oddał mężczyzna będący członkiem organizacji neonazistowskiej; napastnika następnie obezwładniono^[19][20].

W 2003 prezydent Francji i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder wyrazili zdecydowany sprzeciw wobec planowanej przez prezydenta USA George’a W. Busha inwazji na Irak. Postawa ta doprowadziła do znacznego ochłodzenia stosunków amerykańsko-europejskich. Jacques Chirac ostro też krytykował aspirujące do Unii Europejskiej państwa, które poparły działania USA (w tym m.in. Polskę)^[21].

Jego druga kadencja trwała pięć lat i zakończyła się 16 maja 2007^[9].

Po zakończeniu kadencji był inicjatorem powołania fundacji Fondation Chirac^[22]. Zajął się również opracowaniem swoich wspomnień, przy ich pisaniu i redagowaniu jego współpracownikiem był pisarz Jean-Luc Barré^[23].

Jako były prezydent zasiadł z urzędu w Radzie Konstytucyjnej^[6], której członkiem pozostawał do czasu swojej śmierci.

Zmarł w Paryżu 26 września 2019^[2]. 30 września odbyły się uroczystości pogrzebowe, na ten dzień zarządzono we Francji żałobę narodową. Były prezydent został pochowany na cmentarzu Montparnasse^[24]. Żałobę narodową ogłoszono też w Andorze^[25] i Libanie^[26][27]

Wobec Jacques’a Chiraca pojawiały się różne zarzuty dotyczące nadużyć w okresie, gdy pełnił funkcję mera Paryża. Administracja miejska miała płacić osobom powiązanym z RPR za prace na rzecz miasta, które w rzeczywistości nie były wykonywane. Postępowanie karne umożliwił koniec kadencji prezydenckiej i utrata immunitetu, wstępne zarzuty przedstawiono mu w listopadzie 2007^[28]. W marcu 2011 rozpoczął się jego proces, były prezydent nie przyznawał się do zarzutów^[29]. Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia. W grudniu 2011 został uznany za winnego defraudacji publicznych pieniędzy i nadużycia zaufania publicznego oraz skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania^[30]. Jacques Chirac zrezygnował z wniesienia apelacji od tego orzeczenia^[31].

Od 1956 był żonaty z Bernadette Chodron de Courcel^[32] (krewną Geoffroya Chodron de Courcel, adiutanta i jednego z najbliższych współpracowników Charles’a de Gaulle’a). Małżonkowie mieli dwie córki: Laurence i Claude^[32].

15 grudnia 2000 zostało zainaugurowane przez Jacques’a Chiraca muzeum jego prezydentury (Musée du Président-Jacques-Chirac), położone w Sarran w departamencie Corrèze. Muzeum przedstawia bogatą kolekcję podarunków otrzymanych przez niego podczas pełnienia urzędu prezydenta, głównie podczas oficjalnych wizyt państwowych za granicą^[33][34]. Stało się też miejscem organizowania wystaw czasowych^[34].

Jego poglądy polityczne mieściły się w nurcie gaullistowskim i konserwatywnym; był m.in. zwolennikiem surowych kar dla przestępców (choć jednocześnie konsekwentnym przeciwnikiem kary śmierci). W gospodarce opowiadał się przeciwko zbytniemu liberalizmowi. Był katolikiem, przy czym konsekwentnie sprzeciwiał się udziałowi religii w życiu publicznym. Kiedy po śmierci Jana Pawła II zarządził opuszczenie flag, spotkało się to z ostrą krytyką wielu środowisk^[35][36]. W czasie swej kariery był raczej niechętny przyznaniu prawa do przerywania ciąży, aczkolwiek był premierem w okresie, kiedy dokonano reformy w tym zakresie.

• premier: Jacques Chirac^[7]
• minister stanu, minister spraw wewnętrznych: Michel Poniatowski
• minister sprawiedliwości: Jean Lecanuet
• minister obrony: Jacques Soufflet (do stycznia 1975), Yvon Bourges (od stycznia 1975)
• minister ds. reform: Jean-Jacques Servan-Schreiber (do czerwca 1974)
• minister spraw zagranicznych: Jean Sauvagnargues
• minister gospodarki i finansów: Jean-Pierre Fourcade
• minister edukacji: René Haby
• minister ds. współpracy: Pierre Abelin (do stycznia 1976), Jean de Lipkowski (od stycznia 1976)
• minister ds. zaopatrzenia: Robert Galley
• minister rolnictwa: Christian Bonnet
• minister ds. jakości życia: André Jarrot (do stycznia 1976), André Fosset (od stycznia 1976)
• minister pracy: Michel Durafour
• minister zdrowia: Simone Veil
• minister przemysłu i badań naukowych: Michel d’Ornano
• minister handlu i rzemiosła: Vincent Ansquer
• minister handlu zagranicznego: Norbert Ségard (do stycznia 1976), Raymond Barre (od stycznia 1976)

• premier: Jacques Chirac^[7]
• minister stanu, minister gospodarki, finansów i prywatyzacji: Édouard Balladur
• minister sprawiedliwości: Albin Chalandon
• minister obrony: André Giraud
• minister kultury i komunikacji: François Léotard
• minister spraw zagranicznych: Jean-Bernard Raimond
• minister spraw wewnętrznych: Charles Pasqua
• minister ds. zaopatrzenia, mieszkalnictwa, spraw regionalnych i transportu: Pierre Méhaignerie
• minister ds. terytoriów zamorskich: Bernard Pons
• minister edukacji narodowej: René Monory
• minister spraw społecznych i zatrudnienia: Philippe Séguin
• minister przemysłu, poczty, telekomunikacji i turystyki: Alain Madelin
• minister rolnictwa: François Guillaume
• minister ds. współpracy: Michel Aurillac
• minister ds. kontaktów z parlamentem: André Rossinot