Kamikaze

Nazwa 神風 (kamikaze, kamukaze, w sinojapońskim czytaniu shinpū), czyli „boski wiatr” (kami – bóg, boski, kaze – wiatr), odnosi się do tajfunów, które dwukrotnie – w latach 1274 i 1281 – zniszczyły inwazyjne floty mongolskie, atakujące Japonię. Japończycy uznali to za dowód opieki bogów (kami) i nazwali tajfun „Boskim Wiatrem”^[2].

Pełna, oficjalna nazwa jednostek specjalnych brzmiała: Shinpū Tokubetsu Kōgekitai (jap. 神風特別攻撃隊) – w wolnym tłumaczeniu: Specjalny Korpus Uderzeniowy Boski Wiatr lub Oddziały Boskiego Wiatru do Ataków Specjalnych^[1]. Japońskie znaki w słowie shinpū mogą być także czytane jako kamikaze^[1]. Związane to jest z różnicami w czytaniu japońskim i sinojapońskim chińskich ideogramów. Sami żołnierze jednostek specjalnych, jak i inni żołnierze należący do armii i marynarki japońskiej, zazwyczaj skracali nazwę do Shinpū-tokkōtai (神風特攻隊) lub Tokkōtai^[1].

Przyczyną zastosowania tak radykalnej metody ataku były coraz większe straty zadawane lotnictwu japońskiemu przez Amerykanów. Po pierwszej bitwie na Morzu Filipińskim, stoczonej przez floty obu krajów w dniach 19–20 czerwca 1944 roku, Japończycy ponieśli bardzo duże straty. Nie zatopili żadnego z okrętów amerykańskich, a sami stracili trzy lotniskowce – Shōkaku, Taihō i Hiyō. Straty w samolotach były ogromne i dużo większe od amerykańskich, wyniosły ponad 400 maszyn wobec nieco ponad setki amerykańskich. Walkę tę nazwano „strzelaniem do indyków nad Marianami”. Po tym wydarzeniu, w dniu 20 lipca, komandor Ei’ichirō Jō (dawna transkrypcja nazwiska spotykana w literaturze to: Eiychiro Jyo lub Eiichiro Jyo) wystosował memoriał do dowództwa marynarki „O wnioskach z przebiegu bitwy na Morzu Filipińskim”. Postulował w tym memoriale utworzenie specjalnych jednostek szturmowych, mających atakować nową i skuteczniejszą metodą. W sytuacji, gdy klasycznie walczące samoloty nie były w stanie zaszkodzić amerykańskim lotniskowcom, uznano, że atak samobójczy może być skuteczniejszy.

Sama idea ataku samobójczego w celu zniszczenia wrogich jednostek nie była nowa. Przykłady poświęcania się żołnierzy w atakach pozbawionych szansy na przeżycie są znane od początku historii wojen. Postęp techniczny w XX wieku spowodował powstanie nowych środków bojowych, za pomocą których można było dokonywać takich ataków, szczególnie samolotu, który zapewniał szybkie i łatwe dotarcie do wrogich celów. Często samobójcza śmierć, poprzez uderzenie (taranowanie) w samolot, okręt lub inne jednostki wroga, była wybierana dobrowolnie przez lotników różnych narodowości w przypadku zranienia lotnika lub uszkodzenia samolotu. Idea tworzenia specjalnych oddziałów samobójczych, używających przystosowanych do tego celu samolotów lub jednostek pływających (np. torped), postulowana była w momentach zagrożenia przez ideologów z różnych krajów. Nawet w Polsce w okresie bezpośrednio poprzedzającym II wojnę światową powstała idea społeczna zapisywania się ochotników na „żywe torpedy”. Jednakże Japonia była jedynym krajem, w którym jednostki samobójcze faktycznie utworzono.

Istotną przyczyną wyboru takiego środka walki był zamiar zwiększenia prawdopodobieństwa uderzenia w cel, niż np. przy bombardowaniu, gdyż aż do uderzenia w cel tor lotu samobójczego samolotu był korygowany przez człowieka. Podczas II wojny światowej broń kierowana przez aparaturę elektryczną znajdowała się dopiero w stadium rozwojowym w najbardziej rozwiniętych państwach, przy tym aparatura ta była droga i zawodna. Dlatego kierowanie bronią przez człowieka było najprostszym i „najtańszym” sposobem.

Jednostkę utworzono w październiku 1944 roku. Pomysłodawcą i organizatorem był wiceadmirał Takijirō Ōnishi. Zadanie sformowania pierwszej jednostki samobójczej powierzono komandorowi porucznikowi Tadashiemu Nakajimie i komandorowi Rikihei Inoguchiemu. Udali się oni do Mabalacat – bazy 201. Dywizjonu – i wybrali kilku spośród zgłaszających się do tego zadania ochotników. Jako dowódcę pierwszej grupy wyznaczono kapitana Yukio Seki. Pilot ten posiadał doświadczenie bojowe i umiejętności rzadko spotykane w szeregach japońskich pod koniec 1944 roku.

Według założeń admirała Ōnishi, pierwsze ataki kamikaze miały być desperacką próbą wsparcia japońskiej floty w walce z flotą amerykańską, która właśnie zaatakowała Filipiny.

Pierwszy atak pilotów samobójców miał miejsce 25 października 1944 roku^[3]. Wtedy grupa 9 samolotów Zero (w kodzie amerykańskim Zeke) zaatakowała amerykańskie lotniskowce eskortowe z grupy Taffy 3. Lotniskowiec USS „St. Lo” został trafiony przez myśliwiec uzbrojony w bombę i zatonął. W wyniku ataku zginęło stu amerykańskich marynarzy^{[potrzebny przypis]}. Trzy inne okręty otrzymały trafienia i zostały uszkodzone, najpoważniej USS „Santee”.

Po ataku utworzono cztery jednostki kamikaze: „Shikishima”, „Yamato”, „Asahi” i „Yamazakura”. Wszystkie były organizacyjnie podporządkowane dowództwu Cesarskiej Marynarki Wojennej, gdyż to właśnie marynarka poleciła je utworzyć.

Kamikaze walczyli do końca wojny. Największa ich liczba wzięła udział w walkach o Okinawę w kwietniu 1945 roku, gdy do akcji bojowych wysłano około 1900 maszyn bojowych. Łącznie wykonano 2314 lotów bojowych na klasycznych samolotach, z tej liczby 1086 zakończyło się powrotem. Największą liczbę lotów wykonano na wodach Okinawy; wtedy do lotów samobójczych wystartowało 1809 maszyn, 879 z nich powróciło.

Oprócz zwykłych samolotów różnych typów, wprowadzono pod koniec wojny także specjalne samoloty samobójcze o napędzie rakietowym Ōka (jap. Kwiat Wiśni), nazywanych przez Amerykanów z jap. baka lub z ang. screwball, czyli świr, narwaniec. Miały one bardzo mały zasięg i z tego powodu do miejsca ataku musiały być przenoszone pod kadłubem średnich bombowców Mitsubishi G4M3 Betty. Samoloty te stawały się wtedy mało zwrotne i przez to bardziej podatne na przechwycenie i zestrzelenie, co znacznie ograniczało zastosowanie tej broni. Łącznie wyprodukowano 755 tych samolotów-pocisków, z czego większość użyto bojowo. Atutem Ōka była bardzo duża prędkość nurkowania w kierunku celu, uzyskana dzięki dużemu obciążeniu powierzchni nośnej.

Straty zadane Amerykanom przez lotnicze formacje samobójcze w latach 1944 i 1945 to 56 zniszczonych i 273 uszkodzone jednostki nawodne, kosztem życia 3913 pilotów lotnictwa japońskiego.

Oprócz jednostek lotniczych, w użyciu były też samobójcze jednostki morskie, tak zwane „żywe torpedy”, o nazwie kaiten. Do końca wojny zbudowano 419 sztuk i użyto bojowo z miernym skutkiem. Udało im się bowiem zatopić tylko jeden zbiornikowiec (USS „Mississinewa”), jeden niszczyciel (USS „Underhill”) oraz uszkodzić 2 niszczyciele i 2 transportowce. Jednostki te nie były nazywane kamikaze.

Większość załóg samobójczych stanowili ochotnicy. Pod koniec wojny zdarzały się jednak przypadki wydawania rozkazów zwykłym pilotom do wzięcia udziału w takiej misji.

Dwóch lotników japońskich walczących we wcześniejszym etapie wojny nieświadomie dało swoją postawą przykład pilotom kamikaze – byli to kapitanowie: Tomonaga i Murata. Pierwszy zginął w trakcie bitwy pod Midway. Po powrocie z porannego nalotu na wyspę okazało się, że lewoskrzydłowy zbiornik jego samolotu jest uszkodzony, mimo to polecił zatankować drugi i wystartował do ataku na okręty amerykańskie. Nie został zestrzelony, ale nie starczyło mu paliwa na powrót. Runął do wody i zginął.

Murata z kolei w trakcie bitwy pod Santa Cruz po poważnym uszkodzeniu swojego samolotu uderzył w nieprzyjacielski lotniskowiec USS Hornet. Wiceadmirał Ōnishi wymieniał obu w motto dla kamikaze: Wystartować do lotu w jedną tylko stronę jak Tomonaga i rozbić się o wrogi okręt jak Murata.

Oficerowie japońscy zbierali pilotów mających wyruszyć z samobójczą misją w specjalnej sali. Tam odczytywano im podstawowe założenia kodeksu Bushidō i wiersze haiku, pozostawione przez lotników, którzy już ponieśli śmierć. Miały one służyć podbudowaniu patriotyzmu i przypomnieniu samurajskich wzorów.

Następnie piloci składali przysięgę, przebierali się w specjalne mundury, odbierali samurajskie miecze i w końcu zasiadali do stołu z oficerem prowadzącym, wznosili toast czarką sake i owijali głowy opaskami hachimaki, z tarczą wschodzącego słońca i napisami: „pewne zwycięstwo” czy „poświęcenie dla kraju”. Po wyjściu na lotnisko żegnali się z przyjaciółmi, dostawali od nich drobne upominki. W końcu wsiadali do samolotów i startowali pośród pieśni patriotycznych, śpiewanych przez obsługę lotniczą. Samoloty były u szczytu sprawności technicznej i nieskazitelnie czyste. Tłumaczono to tym, iż samolot będzie trumną pilota, a wszystkie trumny są czyste.

Spadając na cel, kamikaze wykrzykiwali głośno: „Banzai” („Niech Cesarz żyje 10 tys. lat!”)^[4] lub „Hissatsu” („Pewna śmierć”)^[5].

Najpopularniejszym samolotem wykorzystywanym przez kamikaze był Mitsubishi A6M (Zero). Pod koniec wojny, gdy tego typu myśliwców zaczęło brakować, kamikaze latali także m.in. na: Yokosuka D4Y, Nakajima B5N i Mitsubishi G4M. Od końca 1944 roku produkowano specjalny samolot o napędzie rakietowym Yokosuka MXY7 Ohka. Ich ubiór stanowiły – jak w przypadku zwykłego pilota – spodnie i kurtka ocieplane puchem, czapka uszanka i skórzane buty. Broń podręczną stanowił pistolet Nambu wz. 14 lub wz. 94. Oprócz niego kamikaze nosili przy sobie nóż, którym podcinali sobie żyły na wypadek, gdyby np. nie trafili w cel i przeżyli uderzenie w wodę. Zwykle nosili też przy sobie miecz samurajski, przekazywany z pokolenia na pokolenie, który umieszczali w ekskluzywnej pochwie. Piloci ci często zabierali ze sobą zdjęcia swoich bliskich oraz portrety z wyobrażeniem swoich przodków.

Pozostałe jednostki

• Kikusui – jednostka przeprowadzała ataki z Kiusiu przeciwko oddziałom amerykańskim lądującym na Okinawie. Tworzyły ją ochotnicy z 3, 5 i 10 Kōkū Kantai. Utworzona została przez wiceadmirała Matome Ugaki. Z jednostek lotnictwa armii w jej ramach uczestniczyli tylko piloci z 6-Kōkūgun.

• Kikusui 1 – jednostka brała udział w walkach w dniach 6–7 kwietnia 1945 roku i zatopiła 6 okrętów i uszkodziła pozostałe 34. W akcji brało udział 547 samolotów lotnictwa morskiego i 186 samolotów lotnictwa armijnego, z których 303 samoloty pilotowane były przez pilotów samobójców.

• Kikusui 10 – jednostka brała udział w akcji podczas obrony Okinawy w dniach 21 i 22 czerwca 1945 roku. W ataku brało udział 55 samolotów oraz jednostka Ohka Butai 3 z sześcioma samolotami Yokosuka MXY7 Ohka. Jednostka zatopiła 2 okręty i uszkodziła 6.

• Kikusui 2
• Kikusui 3
• Kikusui 4
• Kikusui 5
• Kikusui 6
• Kikusui 7
• Kikusui 8
• Kikusui 9
• Sakon
• Seichu
• Yoshino

Oprócz wymienionych wyżej jednostek istniało wiele innych nieformalnych grup, które powstały samorzutnie w różnych bazach lotniczych, w zależności od zaistniałej sytuacji.

• Kongo 19 – jednostka powstała na Mabalacat w lutym 1945 roku i była dowodzona przez podporucznika Yutake Aona. Złożona była z 16 samolotów Mitsubishi A6M Reisen (Zero). Uczestniczyła w akcji w rejonie cieśniny Mindoro, gdzie została całkowicie zniszczona.

• Kongo 20
• Kongo 21
• Kongo 22
• Kongo 23

Wszystkie te i inne podobne jednostki powstawały na podstawie tajnych rozkazów, bez wprowadzania zapisów do raportów dowództwa lotnictwa morskiego.

• szarża banzai
• seppuku
• żywe torpedy – „polscy kamikaze”

• Zbigniew Flisowski: Burza nad Pacyfikiem. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989. ISBN 83-210-0412-1.
• Saburō Ienaga: The Pacific War 1931-1945: A Critical Perspective on Japan's Role in World War II. New York: Pantheon Books, 1978. ISBN 0-394-73496-3. Brak numerów stron w książce
• Robin L. Rielly: Kamikaze Attacks of World War II: A Complete History of Japanese Suicide Strikes on American Ships, by Aircraft and Other Means. McFarland. ISBN 978-0-7864-7303-8. Brak numerów stron w książce

• www.pacyfik.net – polska strona poświęcona wojnie na Pacyfiku