Wojsko ordynackie

Wojsko ordynackie, chorągwie ordynackie – oddziały wojskowe wystawiane i utrzymywane na potrzeby Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez ordynacje magnackie w XVI-XVIII wieku. Ordynacja była majątkiem niepodlegającym podziałowi, co zapobiegało rozdrabnianiu wielkich fortun. Przywilej ten był nadawany przez króla i zatwierdzany przez sejm w zamian za obowiązek wystawiania i utrzymywania określonej (każda ordynacja miała inną umowę) liczby żołnierzy. Wojska ordynackie przeznaczone były na załogi ważnych twierdz znajdujących się na obszarach ordynacji (na przykład Dubno, Zamość, Słuck), a w czasie wojny część z nich była zobowiązana stawić się pod rozkazy hetmana. Pomimo tego wojska ordynackie rzadko brały udział w działaniach polowych^[1]^[2].

Osobny artykuł: Ordynacja rodowa.

Ordynacje i ich wojska

Ordynacje Radziwiłłów (1586 r.), brak określonej liczby wymaganej przez sejm; w XVIII wieku możliwe, że nawet 6000 żołnierzy^[3]^[4]:
- Ordynacja Nieświeska,
- Ordynacja Klecka,
- Ordynacja Ołycka,
Ordynacja Zamojska (1589 r.) Zamoyskich, 200 żołnierzy,
Ordynacja Pińczowska (1601 r.) Myszkowskich, 100 piechoty i 50 jazdy,
Ordynacja Dubieńska (1618 r.) Ostrogskich, 600 piechoty niemieckiej, na czas wojny dodatkowo miała dostarczyć 300 piechurów i 300 jazdy pod rozkazy hetmańskie^[5].

Przypisy

↑ Aleksander Mełeń Ordynacje w dawnej Polsce. Lwów 1929, s. 10-14
↑ Radosław Sikora Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629. Kryzys mocarstwa. Poznań 2005, s. 63
↑ Liczbę tę podaje Aleksander Mełeń (Ordynacje w dawnej Polsce, Lwów 1929, s.10): "Ordynacje Radziwiłłów utrzymywały na potrzeby Rzeczypospolitej 6000 wojska i fortecę w Słucku". Sam jednak, co wynika z przypisu, opierał się na informacji z Opisu obyczajów J.Kitowicza, gdzie czytamy: "Komendanci fortec ordynackich: zamojskiej i dubieńskiej mieli rangę pułkowników; komendant słucki miał rangę generała, albowiem książę Radziwiłł, chorąży litewski, który był ordynatem słuckim, trzymał wojska swego regularnego sześć tysięcy, różnego gatunku, jazdę i piechotę, którego wyższych oficerów tytułował generałami, pułkownikami, majorami." (Opis obyczajów, Rozdział VII, §. 5). Fragment ten jednak nie przesądza, czy wspomniana liczba tyczy się tylko wojsk ordynackich czy całości wojsk prywatnych tego magnata.
↑ TomaszT. Brodacki TomaszT., Uwarunkowania prawne ordynacji Radziwiłłowskiej i jej wojsk w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria: „Administracja i Zarządzanie”” (109), 2016, s. 230, Cytat: "Ordynacje Radziwiłłów nie były obciążone przez sejm obowiązkiem utrzymania określonej liczby stałego wojska, jak występowało to w innych ordynacjach, aczkolwiek Jędrzej Kitowicz podaje konkretną liczbę wojsk ordynacji Radziwiłłowskiej w liczbie 6000. Liczba ta prawdopodobnie jest zawyżona ponieważ samo Wielkie Księstwo Litewskie nie zawsze było w stanie osiągnąć tę liczbę swoich oddziałów. Wracając jednak do kwestii określenia istnienia wojsk ordynackich Radziwiłłowskich należy zwrócić uwagę na dokumenty znajdujące się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Jako dowody należy przedstawić następujące dokumenty tj.: Instrukcja Panu Bergowi porucznikowi Piechoty Ordynackiej Jaśnie Oświeconego Jegomości Radziwiłła Wojewody Trockiego Hetmana Polnego z dnia 29 sierpnia 1740 roku. Następnym dowodem są tabele i rolle z 1761 roku artylerii garnizonów ordynackich wymienione są tam poszczególne garnizony: Nieświeski, Korelicki, Mirski, Łachewski, Kopyski, Szawelski oraz Chor pionierów. Kolejne są Artykuły Wojskowe dla Milicji ordynatów Michała Kazimierza Radziwiłła i Karola Stanisława. Znajdują się w tej samej sygnaturze Artykuły Wojskowe Hieronima Floriana Radziwiłła nie był on ordynatem lecz stworzył dzięki majątkowi okazałą armię prywatną i tutaj należy rozróżnić wojska ordynackie i prywatne. W świetle ustaleń A. Hryckiewicza występuje również inny podział dotyczący wojsk służących magnatom, który wyróżnia milicję miejską. Stanowiła ona dodatkową obronę na wypadek napaści nieprzyjaciela na miasto magnackie. Wojska te rekrutowane były spośród mieszczan, a dowództwo sprawował dobrze wyszkolony i doświadczony oficer. Obrona miasta przez mieszczan miała na celu głównie ochronę ich interesów ordynata lub właściciela miasta. Natomiast analiza źródła wskazuje na fakt, iż milicja radziwiłłowska podległa ordynatowi, była więc wojskiem ordynackim lub jej częścią, a artykuły wojskowe dla milicji stanowiły podstawę funkcjonowania oddziałów ordynackich." .
↑ Wimmer Jan, Wojsko Polskie w II poł. XVII wieku, Oświęcim 2013, str.28.

[1] Aleksander Mełeń Ordynacje w dawnej Polsce. Lwów 1929, s. 10-14

[2] Radosław Sikora Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629. Kryzys mocarstwa. Poznań 2005, s. 63

[3] Liczbę tę podaje Aleksander Mełeń (Ordynacje w dawnej Polsce, Lwów 1929, s.10): "Ordynacje Radziwiłłów utrzymywały na potrzeby Rzeczypospolitej 6000 wojska i fortecę w Słucku". Sam jednak, co wynika z przypisu, opierał się na informacji z Opisu obyczajów J.Kitowicza, gdzie czytamy: "Komendanci fortec ordynackich: zamojskiej i dubieńskiej mieli rangę pułkowników; komendant słucki miał rangę generała, albowiem książę Radziwiłł, chorąży litewski, który był ordynatem słuckim, trzymał wojska swego regularnego sześć tysięcy, różnego gatunku, jazdę i piechotę, którego wyższych oficerów tytułował generałami, pułkownikami, majorami." (Opis obyczajów, Rozdział VII, §. 5). Fragment ten jednak nie przesądza, czy wspomniana liczba tyczy się tylko wojsk ordynackich czy całości wojsk prywatnych tego magnata.

[4] TomaszT. Brodacki TomaszT., Uwarunkowania prawne ordynacji Radziwiłłowskiej i jej wojsk w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria: „Administracja i Zarządzanie”” (109), 2016, s. 230, Cytat: "Ordynacje Radziwiłłów nie były obciążone przez sejm obowiązkiem utrzymania określonej liczby stałego wojska, jak występowało to w innych ordynacjach, aczkolwiek Jędrzej Kitowicz podaje konkretną liczbę wojsk ordynacji Radziwiłłowskiej w liczbie 6000. Liczba ta prawdopodobnie jest zawyżona ponieważ samo Wielkie Księstwo Litewskie nie zawsze było w stanie osiągnąć tę liczbę swoich oddziałów. Wracając jednak do kwestii określenia istnienia wojsk ordynackich Radziwiłłowskich należy zwrócić uwagę na dokumenty znajdujące się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Jako dowody należy przedstawić następujące dokumenty tj.: Instrukcja Panu Bergowi porucznikowi Piechoty Ordynackiej Jaśnie Oświeconego Jegomości Radziwiłła Wojewody Trockiego Hetmana Polnego z dnia 29 sierpnia 1740 roku. Następnym dowodem są tabele i rolle z 1761 roku artylerii garnizonów ordynackich wymienione są tam poszczególne garnizony: Nieświeski, Korelicki, Mirski, Łachewski, Kopyski, Szawelski oraz Chor pionierów. Kolejne są Artykuły Wojskowe dla Milicji ordynatów Michała Kazimierza Radziwiłła i Karola Stanisława. Znajdują się w tej samej sygnaturze Artykuły Wojskowe Hieronima Floriana Radziwiłła nie był on ordynatem lecz stworzył dzięki majątkowi okazałą armię prywatną i tutaj należy rozróżnić wojska ordynackie i prywatne. W świetle ustaleń A. Hryckiewicza występuje również inny podział dotyczący wojsk służących magnatom, który wyróżnia milicję miejską. Stanowiła ona dodatkową obronę na wypadek napaści nieprzyjaciela na miasto magnackie. Wojska te rekrutowane były spośród mieszczan, a dowództwo sprawował dobrze wyszkolony i doświadczony oficer. Obrona miasta przez mieszczan miała na celu głównie ochronę ich interesów ordynata lub właściciela miasta. Natomiast analiza źródła wskazuje na fakt, iż milicja radziwiłłowska podległa ordynatowi, była więc wojskiem ordynackim lub jej częścią, a artykuły wojskowe dla milicji stanowiły podstawę funkcjonowania oddziałów ordynackich." .

[5] Wimmer Jan, Wojsko Polskie w II poł. XVII wieku, Oświęcim 2013, str.28.

[1]