1833

godina

(Preusmjereno sa stranice 1833.)

Ovo je članak o godini 1833.

Godina 1833. (MDCCCXXXIII) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1800-e 1810-e 1820-e – 1830-e – 1840-e 1850-e 1860-e
Godine:	1830 1831 1832 – 1833 – 1834 1835 1836

Kneževina Srbija uvećana za šest nahija

**1833. po kalendarima**
Gregorijanski	1833. (MDCCCXXXIII)
Ab urbe condita	2586.
Islamski	1248–1249.
Iranski	1211–1212.
Hebrejski	5593–5594.
Bizantski	7341–7342.
Koptski	1549–1550.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1888–1889.
• Shaka Samvat	1755–1756.
• Kali Yuga	4934–4935.
Kineski
• Kontinualno	4469–4470.
• 60 godina	Yin Voda Zmija (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11833.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

3. 1. - Velika Britanija ponovo ističe suverenitet nad Falklandima.
2. 2. - Tursko-egipatski rat (1831-33): Ibrahim Paša Egipatski zauzima Kütahyu i traži od sultana dozvolu da prezimi u Bursi^[1].
6. 2. - Bavarski princ Otto stigao u Grčku gde je proglašen za kralja pod imenom Oton (do 1862).
20. 2. - Ruska flota stigla u Bosfor po sultanovom pozivu, uskoro stiže i ruska vojska - Britanci i Francuzi traže od sultana da vrati Ruse nazad i da Siriju prepusti Muhamed Aliju, a od ovog da sarađuje, inače će biti blokiran^[2].
22. 2. - Indijska država Bahawalpur sklopila supsidijarnu alijansu sa Britancima.
2. 3. - Kriza nulifikacije: Force Bill daje predsedniku SAD ovlašćenje da pošalje vojsku u Južnu Karolinu kako bi se sprovodila savezna carina (ta država pristaje na novu, kompromisnu carinsku stopu).
22. 3. - Sklopljen ugovor kojim se Južnonemački carinski savez (Bavarska i Virtemberg) dogodine udružuju sa Pruskom i Hesenom u Nemački carinski savez (Zollverein).

April/Travanj – Jun/Lipanj

3. 4. - Frankfurter Wachensturm ("Juriš na frankfurtsku stražaru"): studenti pokušali započeti revoluciju u Nemačkoj Konfederaciji.
5. 4. - Ruski vojnici se iskrcavaju na evropskoj strani Bosfora, u Büyükdere, na nezadovoljstvo stanovništva i uleme^[3].
april - Britanski diplomata David Urquhart proputovao Srbiju i sastao se sa knezom Milošem - njegove ideje će uticati na Načertanije desetak godina kasnije^[4].
proleće - Knez Miloš pomaže ustanak u istočnoj Srbiji (timočke nahije Vidinskog pašaluka, među Šest nahija koji trebaju pripasti Srbiji, ima podršku ruske diplomatije)^[5]. Poslato 5.882 pešaka i 615 konjanika^[6].
- Nakon ovoga srpsko-turska granična komisija vrši razgraničenje i primopredaju teritorija. Srbiji pripala i neka sela na Staroj planini i Jastrepcu preko linije koju je odredila rusko-turska komisija^[7].
6. 5. - Kutahijski mir: Muhamed Aliju i Ibrahim-paši Egipatskom ostaje kontrola nad Velikom Sirijom i Adanom (do 1841).
6. 5. - Carl Friedrich Gauss i Wilhelm Eduard Weber dobili u Göttingenu dozvolu za gradnju prvog električnog telegrafa.
maj - Francuski ministar spoljnih poslova de Broglie izneo ideju "Balkan balkanskim narodima"^[8].
17. 5. - Antonio López de Santa Anna prvi put postaje predsednik Meksika, u sledećih godinu dana se četiri puta smenjuje sa potpredsednikom Faríasom.
25. 5. - Čile dobio novi ustav: unitarna država sa jakim predsednikom i katolicizmom kao jedinom dopuštenom religijom.
5. 6. - Ada Lovelace upoznala Charlesa Babbaga koji joj kasnije tokom meseca pokazuje prototip diferencijalne mašine.
11. 6. - Umro mitropolit beogradski Melentije, naslediće ga Petar (do 1859).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

Evropska Turska, s naglašenim Hercegovačkim ejaletom

5. 7. - Portugalski građanski rat: pomorska Bitka kod rta São Vicente je odlučujuća pobeda lojalista Marije II.
8. 7. - Ugovor iz Hünkâr İskelesija: vojni savez Rusije i Turske, Britanija i Francuska nezadovoljni.
jul - Kruševac, Paraćin, Ražanj, Aleksinac, Svrljig-Banja, Banja, Gurgusovac, Crna Reka, Krajina, Ključ, Jadar i Rađevina priključeni Srbiji.
24. 7. - Marijin otac Pedro IV zauzima Lisabon. Snage njegovog brata Miguela će opsedati grad od 25. avgusta do 10. oktobra^[9].
3. 8. - Trupe grada Basela poražene od ruralnih liestalskih pobunjenika - kanton će biti podeljen.
18. 8. (6. 8. po j.k.) - Petar II Petrović Njegoš hirotonisan u St. Petersburgu za arhijereja^[10], u prisustvu cara Nikolaja I.
12. 8. - Osnovan grad Chicago, počinje sa oko 200 stanovnika.
26. 8. - Kanton Basel se deli na na dva polukantona: gradski Basel-Stadt i seoski Basel-Landschaft.
28. 8. - Stupio na snagu Zakon o ukidanju ropstva kojim se ono od 1. avgusta 1834. ukida u skoro celoj Britanskoj imperiji.
29. 8. - Ograničen rad dece u britanskim fabrikama.
7. 9. - Petar II Petrović Njegoš dobio ruski pasoš.
septembar - Konferencija u Münchengrätzu: Austrija, Rusija i Pruska dogovaraju zajedničku politiku prema Osmanskom carstvu, Poljskoj i protiv liberalizma.
29. 9. - Trogodišnja Izabela II postaje kraljica Španije (do 1868), regentkinja joj je majka Marija Kristina (do 1840).

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

1. 10. - Stric male Izabele, don Karlos se u Portugalu proglašava za kralja Španije Karlosa V - sledi Prvi karlistički rat.
18. 10. - Dalmatinski namesnik Lilienberg izdao naređenje da se vladici Petru II ne dozvoli bogosluženje u Boki^[10].
4. 11.? - Osnovana Prva kragujevačka gimnazija, prva u Srbiji.
12/13. 11. - Spektakularni meteorski pljusak leonida iznad Severne Amerike - procenjeno 100.000 na sat.
novembar - Potpisan hatišerif ("dopolnitelni" ili "tolkovatelni" hatišerif): priznaje se priključenje Šest nahija Kneževini Srbiji (krajinska, crnorečka, paraćinska, kruševačka, starovlaška i jadarska). Definitivno priznanje autonomije Kneževine Srbije, označava i kraj turskog spahijskog feudalizma u Srbiji (obeštećenje 2,3 miliona groša)^[11].
novembar-decembar - Vladika Njegoš plovi od Trsta do Boke, bio je tri dana u Dubrovniku. Vladika Rajačić je zabranio da u crkvama drži bogosluženje, narod drže na distanci od njega^[12]
25. 11. - Jak zemljotres sa cunamijem pogađa centralnu Sumatru.
29. 11. - Učitelj Đorđe Nikolajević postaje "prvi mirski sveštenik-paroh u Dubrovniku", na osnovu čega ponovo otvara ranije zatvorenu srpsku školu^[13].
14. 12. - Tajanstveni mladić Kaspar Hauser uboden (ili se sam ubo), umire tri dana kasnije.

Kroz godinu

Tvornica papira Rijeka nabavila prvi parni stroj na Balkanu.
Ali-paša Rizvanbegović dobio Hercegovački pašaluk, traje do njegovog pogubljenja 1851.
Beogradska mitropolija dobila prvi crkveni ustav.
Knez Miloš naredio da u Beogradskom pašaluku sve poreske glave moraju posedovati pušku i vojni pribor, u ovo vreme poslati prvi pitomci u ruske vojne škole^[6].
Obnovljena Bokeljska mornarica, admiral Niko Ognjenović.
Objavljena Grammatik der Illyrischen Sprache Ignjata Alojza Brlića^[14].
Prva srpska štamparija (Knjaževska pečatnja) prenesena u Kragujevac iz Beograda^[15].
Novine u Srbiji: "Zabavnik" Dimitrija Davidovića i "Beogradska lira" Grigorija Vozarovića^[16].
Njegoševa pjesma "Glas kamenštaka"^[17].
U požaru stradao Rilski manastir u Bugarskoj, među dobročiniteljima će biti i knez Miloš (tri velika zvona)^[18].
Biohemija: Anselme Payen otkrio prvi enzim, dijastazu.
Elektromagnetizam: definisan Lencov zakon.

Rođenja

Jovan Jovanović Zmaj

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1833.

4. 1. - Gašpar Glavanić, književnik i svećenik († 1872)
7. 1. - Henry Enfield Roscoe, hemičar († 1915)
12. 1. - Eugen Dühring, filozof i ekonomista († 1921)
24. 2. - Eduard Taaffe, austrijski političar († 1895)
28. 2. - Alfred von Schlieffen, nemački maršal († 1913)
25. 3. - Lazar Dunđerski, veleposednik, industrijalac, dobrotvor († 1917)
9. 4. - Nil Popov, istoričar († 1892)
15. 4. - Mihailo Polit-Desančić, političar, novinar, književnik († 1920)
24. 4. - Marko Miljanov, crnogorski vojvoda i književnik († 1901)
7. 5. - Johannes Brahms, kompozitor († 1897)
9. 5. - Hermann von Spaun, austrougarski admiral († 1919)
20. 8. - Benjamin Harrison, predsednik SAD († 1901)
28. 9. - Vladimir Jovanović, srpski političar-liberal, ekonomista († 1922)
6. 10. - Jovan-Joles Andrejević, lekar, književnik, prevodilac († 1864)
14. 10. - Mihovil Glavinić, arheolog († 1895)
21. 10. - Alfred Nobel, pronalazač, industrijalac († 1896)
12. 11. - Aleksandar Borodin, kompozitor († 1887)
13. 11. - Edwin Booth, glumac († 1893)
6. 12. - Jovan Jovanović Zmaj, srpski pesnik († 1904)
? - Vaso Pelagić, narodni ljekar, utopijski socijalista († 1899)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1833.

7. 1. - Tomaš Mikloušić, književnik, prosvjetitelj itd. (* 1767)
8. 1. - Édouard Jean Baptiste Milhaud, francuski general (* 1766)
10. 1. - Adrien-Marie Legendre, matematičar (* 1752)
12. 1. - Marie-Antoine Carême, kuvar (* 1784)
14. 1. - Serafim Sarovski, svetitelj (* 1754)
6. 4. - Adamantios Korais, književnik, filolog, prosvetitelj (* 1748)
22. 4. - Richard Trevithick, pronalazač (* 1771)
11. 6. - Mitropolit beogradski Melentije (* 1776)
5. 7. - Nicéphore Niépce, pionir fotografije (* 1765)
17. 8. - Husein Gradaščević, bivši gradački kapetan (* 1802)
7. 9. - Cincar Janko Popović, vojvoda (* 1779)
29. 9. - Ferdinand VII., kralj Španije (* 1784)
25. 10. - Abbas Mirza, persijski prestolonaslednik (* 1789)
27. 10. - Đuro Hidža, pjesnik i prevoditelj (* 1752)
29. 10. - Raka Levajac, vojvoda (* 1777)
23. 11. - Jean-Baptiste Jourdan, maršal Francuske (* 1762)
25. 11. - Nikola II Esterhazi, mađarski knez (* 1765)
17. 12. - Kaspar Hauser, osoba nepoznatog porekla
? - Stevan Vukotić, pomorski kapetan (* 1800)
? - Sava Mrkalj, filolog (* 1783)

Reference

↑ ShawShaw1977, 33
↑ ShawShaw1977, 33-4
↑ ShawShaw1977, 34
↑ Bataković, Dušan T. Ilija Garasanin's "Nacertanije", rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 119
↑ ^6,0 ^6,1 Istorija s. n. V-1, 127
↑ Istorija s. n. V-1, 123-4
↑ Šijaković, Bogoljub (2001). Kritika balkanističkog diskursa, rastko.rs
↑ Tucker2009, 1159
↑ ^10,0 ^10,1 Stamatović, mr Aleksandar Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 124-5
↑ Vreme, 3. nov. 1940, str. 12
↑ Istorija s. n. V-2, 290
↑ Pranjković, Ivo Gramatika Alojzija Ignjata Brlića, hrcak.srce.hr
↑ Ćorović, Vladimir Krize u Srbiji, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 129
↑ Glas kamenštaka, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 147

Literatura

Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808-1975. Cambridge University Press; 27 May 1977. ISBN 978-0-521-29166-8.
Spencer C. Tucker. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO; 23 December 2009. ISBN 978-1-85109-672-5.
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=1833&oldid=41357720