Plavno

Plavno je brdsko područje koje se pruža pravcem sjever-jug, na dužini od 14 kilometara i širini oko 7 kilometara. Strme planine sa kojih stiže dosta erodiranog materijala, visoke su u prosjeku oko 1.000 metara, odnosno od 725 do 1.248 metara. Najviša planina je Bobija 1.248 metara, Orlovica 1.201 metar, Gologlav 1.196 metara (Plješivica 725 a Debelo brdo 740 metara). U blizini je i planina Kom (1.003), koja je jugoistočni završetak masiva Velebit. To je i prostor sučeljavanja Dinare i Velebita, smješten između dvije dislokacione zone – doline Butižnice na istoku i Zrmanje na zapadu, pa je tektonski veoma aktivno.

Stijene koje okružuju Plavanjsko polje formirane su u starijem dijelu mezozoika i trijasu. U Plavnu, kao i širem području, dominiraju pljeskoviti, tzv. prljavi krečnjaci koji uslovljavaju formiranje rastresitog zemljišta, na kojem su uzgajane pojedine poljoprivredne kulture, dok su se u rudičastim krečnjacima i brečama iz perioda krede, formirale devastirane šume, makija i siromašniji pašnjaci.

Plavanjsko polje je u najvećem dijelu plavljeno (otud ime selu i samom polju), je nepravilnog kružnog oblika, ukupne površine oko 8 km², najviše pod livadama. Plavanjsko polje je najviše polje u regiji, prostire se na visini od 392 m na jugu, u dolini rječice Radljevac, do 500 metara na suprotnom, sjevernom dijelu (Zorići).

Rasjedi, geološka podloga i padavine uslovili su mnogobrojne izvore i vodotoke (više od 30), a negativna ljudska aktivnost dodatno je pospješila eroziju. Značajnije šumske i pašnjačke površine nalaze se u višim dijelovima.

U Plavnu je prosječna godišnja količina padavina 1.447 milimetara, ili oko 120 milimetara mjesečno (u Kninu godišnje padne 1148, u Šibeniku 855, dok na Uništima padne 1.652 milimetara kiše). Padavine su u Plavnu posebno obilne u jesen i zimu (prosječno padne oko 400 metara kiše). Plavno se prostire na površini 62,4 km².

Plavno, u slivu Radljevca i Došnice ima više vrela. Geolozi tvrde da je 30 izvora, a plavanjska legenda 365, koliko i dana u godini, vjerovatno da bi istakla izdašnost prirode u vodom uglavnom siromašnom okruženju; primjera radi na planini Promina kod Drniša je samo jedan stalni izvor.

Po nalazima iz neolita, Plavno spada u nekoliko poznatih nalazišta u kninskoj okolini. U željezno doba, u okviru «liburnske» kulturne grupe gradska naselja nalazila su se u kasnijim plavanjskim zaseocima Jovičići, Đurići i Rusići, kao i na brdu Žabinac.

U rimsko doba iz Plavna (Plavno polje, prema nekim podacima Torbička pećina) počinjao je akvedukt kojim se snabdijevao veliki vojni logor Burnum (Šupljaja kod Ivoševaca), jedan od glavnih rimskim garnizona u provinciji Dalmacija.

Hrvatsko predanje vezuje uz Plavno kraljicu Lepu, navodno moćnu, srednjovjekovnu ličnost, a u romanu „Kraljica Lepa“ Eugena Kumičića, piše da je ona imala ljetnjikovac na uzvišenju između kasnijih zaselaka Đurići, Šimići i Perići. Sve do kraja 20. vijeka tu su bili ostaci zidina. Na temeljima vikendice kraljice Lepe, navodno je turski zapovjednik sanddžakata Klisa, Durak-beg (Vranski), takođe podigao ljetnjikovac, a dugo vremena se po nekom od njegovih potomaka – Muratoviću, pod tim nadimkom raspoznavalo nekoliko kuća u obližnjem zaseoku Perići.

Ostaci predromaničkih crkava nađeni su u Plavnu i susjednom Benderu. Najimpozantnija starija građevina koja još u Plavnu postoji je Turska kaca. To je jedna od utvrda srednjovjekovnog graničnog grada Tukleč.

Prvi pouzdaniji podaci o srpskom naseljavanju Plavna (tadašnje Srbe mletački i drugi izvori nazivaju najprije Rašanima, potom Bosancima, pa Morlacima, odnosno Vlasima, Mavrovlasima i Morovlasima), zabilježeni su 1417. godine, u vrijeme vlasti Mletačke republike.

Prema izvještaju mletačkog providura u Dalmaciji Antonija Kontarinija, između 1413. i 1417. godine «prešlo je mnogo naroda iz Bosne (u koju od 1397. godine Turci neprestano upadaju, da bi pola vijeka kasnije, 1463. godine ona potpuno potpala pod Tursku), od toga naroda je «regrutovano 5.000 dobrih vojnika». U Plavno, kao i okolna naselja, Srbi su se iz susjedne Bosne preseljavali i za vrijeme turske vlasti u Dalmaciji (1522-1688). Veći doseljenički talasi zabilježeni su u Kninskoj krajini još i 1551. i 1577. godine. Za vrijeme nove mletačlke vlasti, krajem 17. vijeka, useljenje je posebno masovno bilo juna 1692. godine kada je u Kninsku krajinu iz Bjelaja u zapadnoj Bosni došlo 5.000 pravoslavnih Srba, među kojima i 1.300 sposobnih za oružje. Tada su Srbi pod vođstvom «arambaša» Pirića, Đurića i Zorića, pored Plavna naselili Zrmanju, Pađene, Mokro Polje, Oton, Ervenik i Žegar.

Ustanak u Bosni 1875-1878. godine, vođen protiv Turske, posebno jedan njegov «krak» - Crnopotočka buna na tromeđi Kninske krajine odnosno Dalmacije, Like i Zapadne Bosne, doveo je u Plavno, kao i Strmicu, Golubić i Polaču više od 15.000 izbjeglica iz Bosne. Hiljade njih je spašeno sigurne smrti ili izliječeno od zaraznih i drugih bolesti koje prate takva dešavanja zahvaljujući Engleskinji Adelini Pauli Irbi, kao i stanovnicima Plavna i drugih sela Tromeđe.

Decenijama poslije crnopotočkog ustanka u narodu se ispoljavalo razočarenje što zbog tog poraza, kao i sloma ustanika u drugim krajevima Bosne i u Hercegovini, što zbog toga što nije učinjen veći korak ka ujedinjenja Srba. Plavanjci su tu težnju ispoljili u još nekoliko prilika. Učestvovali su kao dobrovoljci u Srpskoj vojsci u Prvom svjetskom ratu, a kada je prolongirano ujedinjenje dijela Dalmacije u novostvorenu državu Srba, Hrvata i Slovenaca, a to područje anektirali Italijani, u Došnici kod Plavna je 5. septembra 1919. godine došlo do sukoba mještana i italijanskih artiljeraca, u kojem nije bilo žrtava.

Kada je 1939. godine formirana Banovina Hrvatska, plavanjski domaćini su bili među prvima koji su potpisali peticiju da se njihovo selo izdvoji iz te banovine i prisajedini Vrbaskoj Banovini sa sjedištem u Banjaluci, međutim, do ispunjenja njihove želje nije došlo.

Plavno se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazilo u Republici Srpskoj Krajini. Poslije akcije hrvatske vojske i policije Oluja avgusta 1995, tokom rata u Hrvatskoj, iz sela je otjerano 80 odsto stanovnika.

U Šematizmu iz 1840. godine, štampanom na italijanskom jeziku, navodi se da je parohija Plavno imala 1.757 vjernika, a u Šematizmu iz 1912. godine zapisano je da je bilo 2.456 pravoslavnih vjernika.

Godine 1991. (posljednji popis prije operacije Oluja) selo je imalo 1.720 stanovnika, a oko 30 stanovnika živjelo je na km². 2001. godine, u Plavnu je bilo 266 stanovnika.^[1] Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Plavno je imalo 253 stanovnika.^[2]

Najveći broj Plavanjaca sada živi u beogradskom naselju Batajnica i okolini, u Šapcu, Irigu i u Stanišiću kod Sombora.

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Plavno je imalo 1.720 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Plavno je naselje sa izrazitim karakteristikama brdskoplaninskog kraja, što je i uslovilo da se od svih privrednih, posebno poljoprivrednih grana, najviše razvijalo stočarstvo, prije svega uzgoj tzv. sitnog zuba (ovčarstvo i kozarstvo) i, uglavnom, srednje intezivna obrada zemlje.

Pred Drugi svjetski rat je izgrađena je centralna osnovna škola i odručna škola u Radljevcu, završen je put preko Došnice, osnovana je poljoprivredna zadruga. U Plavnu je, zahvaljujući prirodnim uslovima, počelo intenzivnije nego u drugim selima da se razvija pčelarstvo, a najviše zasluga pripada tadašnjim učiteljima i sveštenicima.

U Plavnu je sve do zemljotresa sedamdesetih godina prošlog vijeka bilo više mlinova nego u bilo kom drugom selu u okruženju (gotovo svaki zaselak je imao svoj mlin), a broj im se tada smanjio zbog tektonskih poremećaja; vode su počele da mijenjaju tokove, a u prehrani je kukuruzno brašno zamijenjeno pšeničnim. Pšenice u Plavnu nije bilo dovoljno da bi zaposlila raspoložive mlinarske kapacitete, iako je protokom vremena sve više uzgajana.

Crkva svetog Đurđa u Plavnu podignuta je 1618. godine, a u njene zidove su ugrađene srednjnovjekovne spolije. Ikonostas je završen oko 1790. godine, kada je i crkva obnovljena. Ikonostas je radio, u to vrijeme poznati, ikonopisac Vuko Sudarević. Obnovljena crkva je postala mnogo veća građevina, sa pravougaonim naosom, zastrtim tavanicom i polukružnom apsiidom na istoku. Dograđen je i veliki zvonik sa piramidom, a tu je i najveći broj spolija.

Pored crkve je prizemna «bratska kuća» u kojoj je Dositej Obradović osnovao prvu školu u Plavnu i počekom 1770. napisao djelo „Jižica“ ili „Druga Dositeova bukvica“.

• Damjan Štrbac, sveštenomučenik SPC

• www.plavno.net Arhivirano 2011-10-14 na Wayback Machine-u
• Maps, Weather, and Airports for Plavno, Croatia

• Tromeđa: Plavno Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u (sh)