Izvorni kod stranice Banja Luka

Nemate dopuštenje da uređujete ovu stranicu iz sljedećeg razloga:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Jon Kolbert‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .
Start of block: 21. februara 2024. u 06:38
Expiry of block: 21. februara 2029. u 06:38
Your current IP address is 35.175.201.10. The blocked range is 35.175.0.0/16.
Uključite sve gornje pojedinosti u sve upite koje postavite. Ako smatrate da ste greškom blokirani, dodatne informacije i uputstva možete pronaći na stranici o globalnoj smjernici "Zabranjeni otvoreni proksiji".
U suprotnom, zahtjev za blokadu postavite na Meta-Wikiju. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Možete vidjeti i kopirati izvorni kod ove stranice.
{{Infokutija Naselje
<!--Opština Republika Srpska--> 
| ime                         = Banja Luka
| drugo_ime                   = Banjaluka
| slika_panorama              = Banja Luka2121.jpg
| opis_slike                  = 
| slika_zastava               = Banja Luka (zastava).svg
| slika_grb                   = Veliki grb Banja Luke.svg
| podjela_vrsta               = Država
| podjela_ime                 = {{zastava|Bosna i Hercegovina}}
| podjela_vrsta1              = Entitet
| podjela_ime1                = {{zastava|Republika Srpska}} 
| površina                    = 1238,91
| stanovništvo_datum          = 2013
| nadmorska_visina            = 163
| marker_mapa                 = Bosna i Hercegovina
| marker_mapa_opis            = Banja Luka na mapi Bosne i Hercegovine
| marker_reljef               = 1
| koordinate                  = {{coord|44.766667|17.183333|region:BA|display=inline,title}}
| website                     = {{URL|https://www.banjaluka.rs.ba/}}
|vođa_ime=[[Draško Stanivuković]]|vođa_titula=Gradonačelnik|stanovništvo_blank1=138963|stanovništvo_blank2=185042|stanovništvo_blank1_naslov=Naselje|stanovništvo_blank2_naslov=Opština}}
'''Banja Luka''', ili '''Banjaluka''', administrativni je centar [[Republika Srpska|Republike Srpske]] i njen najveći grad,<ref>{{cite web|url=http://www.banjaluka.rs.ba/front/category/63/|title=''Opšti podaci'' na zvaničnoj internet prezentaciji grada|accessdate=21. 12. 2008|archive-date=2017-11-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20171108205608/http://www.banjaluka.rs.ba/front/category/63/|dead-url=yes}}</ref> te drugi po veličini grad u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]. Na popisu stanovništva 2013. u naseljenom mjestu Banja Luka je živjelo 138.963 stanovnika a u opštini Banja Luka 185.042.<ref>{{Cite book|url=https://www.popis.gov.ba/popis2013/doc/Knjiga2/K2_B_E.pdf|title=Knjiga 2: Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik|series=Popis stanovništva 2013|publisher=Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine}}</ref> U današnjoj političko-teritorijalnoj organizaciji Republike Srpske, koja se sastoji od [[opština]] i [[grad]]ova, grad (ranije opština). Banja Luka najveća je političko-teritorijalna jedinica sa 1.239&nbsp;km² i predstavlja politički, administrativni, finansijski, univerzitetski i kulturni centar Republike Srpske.

Banja Luka je nekada bila snažan privredni centar sa razvijenom mašinskom, tekstilnom, prehrambenom, drvoprerađivačkom i elektroindustrijom. Protekla [[rat u Bosni i Hercegovini|ratna zbivanja]] (1992—1995) i poslijeratna društvena tranzicija uzrokovali su propadanje većine industrijskih kapaciteta i tržišta.<ref name="opšti">{{Cite web |title=Grad Banja Luka – Opšti podaci |url=http://www.banjaluka.rs.ba/front/category/63/ |access-date=2011-01-09 |archive-date=2017-11-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171108205608/http://www.banjaluka.rs.ba/front/category/63/ |dead-url=yes }}</ref>

U ovom gradu i njegovoj okolini preplitale su se različite kulture, običaji i uticaji. Sve to je ostavilo traga na [[arhitektura|arhitekturi]] pojedinih dijelova grada, ali i na velikom broju kulturno-istorijskih spomenika kao svjedoka različitih epoha i ljudskog stvaralaštva.

Zbog mnogobrojnih zelenih površina ([[park]]ova i [[aleja]]), Banja Luka je poznata kao grad zelenila.

== Geografija ==
=== Položaj ===
Banja Luka je smještena na obalama [[Vrbas (rijeka)|Vrbasa]], na mjestu gdje ova rijeka gubi osobine planinske rijeke i ulazi u niziju na svom putu ka ušću u [[Sava|Savu]]. Veći dio područja Banje Luke pripada slivu Vrbasa, a manji dio na zapadu slivu rijeke [[Gomjenica (reka)|Gomjenice]].
Vrbas teče sredinom grada i na užem gradskom području prima pritoke [[Suturlija|Suturliju]], [[Crkvena (rijeka)|Crkvenu]] i [[Vrbanja (rijeka)|Vrbanju]].

Središnji dio grada leži na nadmorskoj visini od 163 m i okružen je [[tercijar]]nim brežuljcima. Prema različitim [[geomorfologija|geomorfološkim]], [[geologija|geološkim]] i [[hidrologija|hidrološkim]] osobinama koje su značajne za lokaciju postojećih i budućih cjelina grada, područje Banje Luke se može podijeliti na 4 cjeline: ravno dno kotline, aluvijalne terase, brda koja okružuju kotlinu i [[Dinarske planine]] na jugu. Na jugozapadu područja se uzdiže planina [[Manjača]], a na jugoistoku planina [[Čemernica (planina)|Čemernica]].

Grad se, prateći tok Vrbasa, razvijao nizvodno, a stambena naselja koja su se gradila poslije Drugog svjetskog rata i zemljotresa [[1969]]. razvijala su se u širinu prema brdima koja okružuju Banju Luku. 
 
Teritorija grada (nekada opštine) Banja Luka graniči se sa opštinama: [[Gradiška]], [[Laktaši]], [[Čelinac]], [[Skender Vakuf / Kneževo|Kneževo]], [[Mrkonjić Grad]], [[Opština Ribnik|Ribnik]], [[Opština Oštra Luka|Oštra Luka]] i [[Prijedor]].

=== Geološke osobine i zemljišta ===
Područje ravničarskog dijela zahvata ravnica [[Banjalučko polje|Banjalučkog polja]] i doline pritoka Vrbasa i Sane (Vrbanja, [[Gomjenica (reka)|Gomjenica]] itd.), na nadmorskoj visini oko 150 m. Kvartarne naslage glina, ilovača, silikatni pijeskovi i šljunkovi, su blago zatalasani tereni, koji predstavljaju prelaz iz dolinskog u brdski teren. Područje pobrđa (150–600 m) grade stijene dijabaz-krečnjačke formacije. Taj prostor karakteriše jako naboran reljef, koji je uslov za obrazovanje dominantnih kiselih smeđih zemljišta. Područje planinskih masiva (nadmorske visine 400-1.338 m) na južnom dijelu teritorije grada građeno je od krečnjačkih i dolomitnih formacija.

Dominantna zemljišta banjalučke teritorije (preko 90%) spadaju u red automorfnih zemljišta, među kojima su najprisutnija smeđa (kambična) zemljišta, a zatim i eluvijalno – iluvijalna, ilimerizovana zemljišta. Hidromorfna zemljišta rasprostranjena su na manjoj teritoriji, a među njima su najznačajnija pseudoglejna i aluvijalna zemljišta.

=== Klima ===
[[Klima]] Banje Luke je umjereno kontinentalna uz uticaj klime [[Panonska nizija|panonskog]] pojasa. Srednja godišnja temperatura je 10,7&nbsp;°C, srednja januarska 0,8&nbsp;°C, dok je srednja julska 21,3&nbsp;°C. Srednja godišnja oblačnost iznosi 62%. Na klimu znatno utiču geografski položaj grada (kotlina), Vrbas sa pritokama te urbanizacija gradskog područja.<ref name="opšti" />

{{Klima_grada
|Lokacija=Banja Luku
|Izvor=Republički hidrometeorološki zavod Banja Luka. Posmatrani period: 1961-2003.
| Jan_sr=          | Jan_sr_pad=70.5
| Feb_sr=          | Feb_sr_pad=62.6
| Mar_sr=          | Mar_sr_pad=77.7
| Apr_sr=          | Apr_sr_pad=89.2
| Maj_sr=          | Maj_sr_pad=95.7
| Jun_sr=          | Jun_sr_pad=111.8
| Jul_sr=          | Jul_sr_pad=93.6
| Avg_sr=          | Avg_sr_pad=83.6
| Sep_sr=          | Sep_sr_pad=95.0
| Okt_sr=          | Okt_sr_pad=83.3
| Nov_sr=          | Nov_sr_pad=97.7
| Dec_sr=          | Dec_sr_pad=88.9
| God_sr=          | God_sr_pad=1049.6
| Jan_sr_min=-4.0     | Jan_sr_maks=4.4
| Feb_sr_min=-2.1     | Feb_sr_maks=7.3
| Mar_sr_min=1.1      | Mar_sr_maks=12.4
| Apr_sr_min=4.9      | Apr_sr_maks=17.1
| Maj_sr_min=9.5     | Maj_sr_maks=22.4
| Jun_sr_min=12.9     | Jun_sr_maks=25.6
| Jul_sr_min=14.1     | Jul_sr_maks=27.7
| Avg_sr_min=13.7     | Avg_sr_maks=27.7
| Sep_sr_min=10.2     | Sep_sr_maks=23.4
| Okt_sr_min=5.9      | Okt_sr_maks=17.5
| Nov_sr_min=2.0      | Nov_sr_maks=11.2
| Dec_sr_min=2.0     | Dec_sr_maks=5.3
| God_sr_min=5.5      | God_sr_maks=16.8
| Jan_a_maks=      | Jan_a_min=
| Feb_a_maks=      | Feb_a_min=
| Mar_a_maks=      | Mar_a_min=
| Apr_a_maks=      | Apr_a_min=
| Maj_a_maks=      | Maj_a_min=
| Jun_a_maks=      | Jun_a_min=
| Jul_a_maks=      | Jul_a_min=
| Avg_a_maks=      | Avg_a_min=
| Sep_a_maks=      | Sep_a_min=
| Okt_a_maks=      | Okt_a_min=
| Nov_a_maks=      | Nov_a_min=
| Dec_a_maks=      | Dec_a_min=
| God_a_maks=      | God_a_min=
|}}

== Historija ==
Na širim prostorima grada otkrivena su bogata arheološka nalazišta koja govore o prastanovnicima prostora oko [[Vrbas (rijeka)|Vrbasa]]. Prvi poznati stanovnici bili su [[Iliri]] i [[Kelti]].

O boravku [[Antički Rim|Rimljana]] svjedoče brojni artefakti pronađeni na raznim lokalitetima u blizini današnje Banje Luke. Rimljani su prvi otkrili ljekovita svojstva mineralnih voda na izvorištima u okolini grada — [[Srpske toplice|Gornjem šeheru]], [[Slatina (Laktaši)|Slatini]] i [[Laktaši]]ma.

U to vrijeme Banja Luka se nalazila na važnom [[rimsko Carstvo|rimskom]] putu koji je povezivao [[Split]] ({{jez-lat|Spalatum}}) sa [[Gradiška|Gradiškom]] ({{jez-lat|Servitium}}). U današnjem srcu grada, na mjestu gde se sada nalazi kulturno-istorijski spomenik, [[Kastel (Banja Luka)|tvrđava Kastel]], bilo je podignuto rimsko vojno utvrđenje Kastra, unutar kojeg se odvijao život rimskog vojnog naselja.
=== Srednji vijek === 
Tokom [[6. vijek|VI]] i [[7. vijek|VII]] vijeka, poslije propasti [[Rimsko Carstvo|Rimskog carstva]], doseljavala su se [[slaveni|slovenska]] plemena., ali područjem je do IX vijeka uglavnom gospodarila [[Bizantsko Carstvo|Vizantija]]. Polovicom IX vijeka teritorij današnje Banja Luke je pod neupitnom kontrolom Trpimirove Hrvatske koja u to doba kratko ratuje na području današnje Bosne s Bugarskom. Politička situacija po pitanju područja Banja Luke se neće mijenjati do 14 vijeka pošto je ono neprekidno u sastavu Hrvatske (od 1102 Kraljevine Hrvatske u uniji s Kraljevinom Ugarskom) do vladavine bosanskom bana [[Stjepan II Kotromanić|Stjepana II]] . 
O srednjovjekovnom životu u okolini Banje Luke svjedoče [[Nekropole stećaka u Banjoj Luci|nekropole stećaka]], mnoge povelje i zapisi izdati u gradovima Vrbaške i Zemljaničke župe, kao i značajni ostaci [[fortifikacija|utvrđenih gradova]] iz perioda od XIII do XV vijeka u kanjonu Vrbasa i na prostoru sjeverno od današnjeg grada, u [[Lijevče polje|Lijevču]] i [[Potkozarje (Banja Luka)|Potkozarju]].

Vrbaški grad se prvi put spominje 1224. godine, župa Zemljanik 1287, Kotor ([[Kotor-Varoš|Kotor Varoš]]) 1323, [[Zvečaj]] 1404, a [[Bočac]] 1446. Krajem [[14. vijek|XIV]] vijeka ovim prostorima (tzv. Donjim krajima) je vladao Stjepanov sin [[stefan Tvrtko I Kotromanić|kralj Tvrtko]], a početkom [[15. vijek|XV]] vijeka moćni hrvatski protuban i feudalac [[Hrvoje Vukčić Hrvatinić|Hrvoje Vukčić]] koji vraća Banja Luku u sastav Kraljevine Hrvatske

Grad se pod današnjim imenom prvi put pominje [[1494]]. godine kada hrvatsko-ugarski kralj [[Vladislav II Jagelonac]], u povelji upućenoj lokalnim zapovjednicima, navodi ime Juraja Mikulašića kao kaštelana Banje Luke. Vjeruje se da je ovo ime nastalo od riječi „ban“ i „luka“, pri čemu je luka je označavala livadu u blizini vode.

=== Otomanska i austrougarska vlast (od XVI do XX vijeka) ===
[[Datoteka:Banja Luka Ferhadija retusche.jpg|thumb|[[Ferhadija]] džamija]]
U prvoj polovici 16 vijeka nakon godina velikih osmanskih opsada i hrvatskih protunapada [[Osmansko Carstvo|Turci Osmanlije]] su osvojile Banju Luku [[1528]]. godine.<ref>{{cite web|url=http://www.alvrs.com/srpski/banjaluka.html |title=Savez opština i gradova RS: Banja Luka |date= |accessdate = 24. 12. 2010.}}</ref> U periodu od 1579. do 1587. godine [[Ferhat-paša Sokolović]] je izgradio [[čaršija|čaršiju]] na idealnom prostoru za razvoj naselja, na ušću rijeke Crkvene u Vrbas. Tada je podignuto 216 javnih građevina, od kojih su najpoznatije: [[Ferhadija|Džamija Ferhadija]], karavan-saraj, oko 200 zanatskih i trgovačkih dućana, te hambari za žito. Godine [[1583]]. Banja Luka je postala sjedište [[Bosanski vilajet|Bosanskog pašaluka]], što je bila sve do [[1639]]. godine.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9013177/Banja-Luka |title=Enciklopedija Britanika: Banja Luka |publisher=Britannica.com |date= |accessdate = 08. 11. 2010.}}</ref>

U svojih 500 godina postojanja Banja Luka je bila poprište mnogih sukoba. U vrijeme austrijsko-turskih ratova bila je više puta pustošena, a njeno stanovništvo pobijeno ili rastjerano. Naročito je značajna bitka koja se vodila oko banjolučke tvrđave [[1773]]. godine u kojoj su obje strane pretrpjele velike gubitke. Banju Luku su pored vojničkih pohoda pustošile i velike epidemije kuge, od kojih je najveća bila ona između [[1813]]. i [[1816]]. kao i česti razorni zemljotresi.

Krajem turske vladavine grad je imao 1.126 kuća od kojih su 103 bile u srpskoj varoši. Ovaj period banjolučke prošlosti obilježio je i [[Vaso Pelagić]], upravnik Srpskopravoslavne bogoslovije, prve srednje škole u [[Bosna i Hercegovina|Bosni]]. Pelagić je za školske potrebe i radi širenja prosvjete u narodu štampao [[1867]]. godine u Beogradu „Rukovođu za srpsko-bosanske, hercegovačke, starosrbijanske i makedonske učitelje“. Primio je čin arhimandrita da bi zaštitio Bogosloviju u Banja Luci od protivnika iz redova sve tri vjere, kojima se nije dopadao njegov slobodouman školski program.

Godine [[1878]]. Banju Luku je okupirala [[Austro-Ugarska]]. Iako je za vrijeme turske vlasti bila administrativni centar regije, Banja Luka je austrougarsku okupaciju dočekala kao zaostalo orijentalno naselje sa manje od 10.000 stanovnika. Pod novom vlašću grad je značajno napredovao. Dobio je nove saobraćajnice, vodovod, kanalizaciju, električnu rasvjetu, a razvijale su se i privreda i trgovina. Željezničkim putem se izvlačilo drvno bogatstvo, koje se plasiralo dalje u sve krajeve „Dvojne monarhije“.

Za vrijeme austrougarske vladavine otvorena je i gimnazija („Velika realka“), fabrika duvana i drvoprerađivačko preduzeće „Bosna holc“.

Najznačajniji Banjalučanin tog vremena je svakako pisac i narodni tribun [[Petar Kočić]], rođen u obližnjim [[Stričići]]ma na planini [[Manjača|Manjači]], koji je ostavio veliki i trajni pečat u kulturnom i političkom životu ovog kraja, kao i u srpskoj književnosti uopšte.

=== Oslobođenje i savremeno doba (XX vijek) ===
Za početak [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] vezana je jedna zanimljivost. Naime, po objavljivanju rata [[Kraljevina Srbija|Srbiji]], Austro-Ugarska je u Banjoj Luci pohapsila sve viđenije Srbe i optužila ih za veleizdaju. Slobodu za njih je uspio da izdejstvuje [[Alfonso XIII]], tadašnji kralj [[Španija|Španije]], i to preko svoje majke, [[Marija Kristina|Marije Kristine]], koja je bila porijeklom sa austrijskog dvora. Zahvalna Banja Luka i danas ima ulicu u samom centru grada koja nosi ime ovoga vladara. Austro-Ugarska vlast u Banja Luci okončana je ulaskom srpske vojske u grad [[21. 11.|21. novembra]] [[1918]]. godine.

[[Datoteka:Cathedral of Christ the Saviour, Banja Luka.jpg|thumb|200px|Nekada crkva Svete trojice, danas Hram Hrista spasitelja]]
U doba [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] grad se ubrzano razvijao, pogotovo za vrijeme uprave energičnog i preduzetnog [[Svetislav Milosavljević|Bana Svetislava Tise Milosavljevića]], prvog bana tadašnje [[Vrbaska banovina|Vrbaske banovine]]. Tada su izgrađene zgrade [[Palata Republike Srpske|Hipotekarne banke]], [[Gradska palata u Banja Luci|Banske uprave]], [[Banski dvor|Banskog dvora]], Sokolskog doma, Higijenskog zavoda, [[Narodno pozorište Republike Srpske|Narodnog pozorišta Vrbaske banovine]] i [[hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci|crkve Svete trojice]], koja je srušena u njemačkom bombardovanju (danas [[hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci|hram Hrista spasitelja]]). Otvoren je veliki broj novih škola, Etnografski muzej Vrbaske banovine, izgrađen je gradski most ([[Most Patre]]), jedan od prvih projekata čuvenog inžinjera [[Branko Žeželj|Branka Žeželja]], te podignut Gradski park. Sve to je uticalo i na procvat kulturnog života Banje Luke.

Napredak grada zaustavio je [[Drugi svjetski rat]] i njemačko bombardovanje 9. aprila [[1941]]. sa velikim razaranjima, a potom i savezničko bombardovanje [[1944]]. U Drugom svjetskom ratu Banja Luka je bila u okviru [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Mnoge srpske i [[Jevreji|jevrejske]] porodice su protjerane, a neke od njih su završile u [[logor Jasenovac|koncentracionom logoru Jasenovac]]. Nekada brojna jevrejska zajednica (uglavnom [[Sefardi|Sefarda]]) u Banjoj Luci gotovo sasvim je nestala.

Pripadnici "Poglavnikovog tjelesnog sdruga" ([[Ante Pavelić|Pavelićeve]] garde) i VIII [[Ustaše|ustaške]] bojne (bataljona), počinili su u zoru [[7. 2.|7. februara]] [[1942]]. u banjolučkim naseljima [[Drakulić]], [[Šargovac]] i [[Motike (Banja Luka)|Motike]], koja su u to vrijeme brojala ukupno oko 2.500 stanovnika većinom katolika, jedan od većih zločina na prostoru tadašnje Nezavisne Države Hrvatske. U [[masakr u Drakuliću|masakru]] hladnim oružjem je ubijeno više hiljada pravoslavnih stanovnika, većinom staraca, žena i djece https://sh.wikipedia.org/wiki/Masakr_u_Drakuli%C4%87u . Počinioce ovog pokolja predvodio je natporučnik (kapetan) Josip Mislov u pratnji petrićevačkog župnika, fratra Vjekoslava Filipovića.

Porušen i osiromašen, grad je oslobođen [[22. 4.|22. aprila]] [[1945]]. Godine [[1961]]. na obližnjem Banj brdu podignut je [[spomenik palim Krajišnicima|spomenik]] u znak sjećanja na nekoliko hiljada krajiških boraca koji su poginuli u Drugom svjetskom ratu.

Najteži udarac u poslijeratnom periodu ([[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]) gradu je zadao katastrofalni [[potres|zemljotres]] [[1969]]. godine, nakon kojeg grad konačno dobija svoj prepoznatljivi izgled i značaj. Godina [[1969]]. duboko je urezana u istoriju grada i svijest stanovništva. Najrazorniji udar pogodio je grad [[27. 10.|27. oktobra]] [[1969]]. godine. Počelo je u noći 26. oktobra u 2.55 č. jakim „prethodnim udarom“; podrhtavanje se nastavilo do 8.53 č. kada je grad pogodio [[Zemljotres u Banjaluci 1969.|zemljotres]] jačine 8° Merkalijeve skale, odnosno 6° Rihterove skale s epicentrom u samom centru grada (gdje se danas nalazi zgrada robne kuće „Boska“). Zahvaljujući pravovremenim mjerama, broj ljudskih žrtava je sveden na minimum (15 poginulih, a blizu 1.000 ranjenih). Materijalna šteta je bila ogromna. Ukupno je oštećeno 112 privrednih organizacija, 36.267 stanova, 131 školska zgrada, svi objekti kulture, socijalne zaštite, javnih službi. Medicinski centar je do temelja srušen. Privreda je pretrpjela značajne gubitke. Nakon zemljotresa je došlo vrijeme velike obnove grada, kada je izgrađeno mnoštvo novih objekata i stambenih naselja.

Za vrijeme [[Rat u Bosni i Hercegovini|ratnog sukoba na području BiH (1992 – 1995)]] u Banjoj Luci nije bilo direktnih ratnih dejstava, ali je za manje od pola godine svih 16 banjalučkih [[džamija]] zbrisano sa lica zemlje.<ref name="Tomanić">[http://www.bosnafolk.com/pdf/spc.pdf MILORAD TOMANIĆ, SRPSKA CRKVA U RATU I RATOVI U NJOJ]</ref> Takođe je došlo do značajnih promjena u nacionalnoj strukturi stanovništva koje kulminiraju u junu 1995. Iz grada je protjerano više desetaka hiljada uglavnom [[Hrvati|Hrvata]], pa i [[Bošnjaci|Bošnjaka]], da bi se u grad i okolicu koji mjesec kasnije mogli naseliti izbjegli Srbi zbog početka operacije "Oluja". Pored toga, ovaj period banjolučke istorije obilježio je još jedan tragičan događaj. Od 22. maja do 19. juna [[1992]]. godine u Klinici za dječije bolesti u Banjoj Luci [[Smrt 12 banjalučkih beba|umrlo je 12 novorođenčadi]]. Svima je [[kiseonik]] za inkubatore bio neophodan. Zbog prekida [[koridor]]a kroz [[Posavina|Posavinu]] prema Srbiji, uslijed napada hrvatskih i muslimanskih snaga, bila je onemogućena dostava kiseonika za potrebe bolnice, kopnenim putem, kojim je Banja Luka do tada bila snabdijevana, čime je došlo do pomora djece i drugih bolesnika u bolnicama Banjaluke.

Osnivanjem [[Republika Srpska|Republike Srpske]], grad Banja Luka je postao njena najveća teritorijalno politička jedinica i de fakto glavni grad u kojem su sjedišta svih republičkih institucija.
Područje grada se danas prostire na površini od 1.239&nbsp;km² koju naseljava oko 250.000 stanovnika od kojih preko 75 % živi u užem gradskom području. Kulturno-obrazovnom konceptu grada i regiona pečat daju Narodni muzej, Narodno pozorište, [[Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske]], kuturni centar [[Banski dvor]], [[Arhiv Republike Srpske]], [[Dječije pozorište Republike Srpske]], Umjetnička galerija, trinaest srednjih škola i četrnaest visokoškolskih ustanova.

== Političko i administrativno uređenje ==
Grad Banja Luka je teritorijalna jedinica lokalne samouprave i ima nadležnosti koje su zakonom dodijeljene [[opština|opštini]].

Organi vlasti u Gradu Banjoj Luci su: 
* Skupština grada, i 
* [[Gradonačelnik]].

Skupština grada je predstavničko tijelo građana, i organ odlučivanja i kreiranja politike Grada. Skupština ima 31 odbornika. Odbornici se biraju na neposrednim lokalnim izborima, tajnim glasanjem, na period od četiri godine.

Gradonačelnik zastupa grad i vrši izvršnu funkciju u Gradu Banjoj Luci. On rukovodi Administrativnom službom grada, i odgovoran je za njen rad. 
* Trenutni gradonačelnik Banje Luke je [[Draško Stanivuković]].<ref>[https://www.klix.ba/vijesti/bih/stanivukovic-autobusom-stigao-na-posao-i-preuzeo-funkciju-gradonacelnika-banje-luke/201224052 Stanivuković autobusom stigao na posao i preuzeo funkciju gradonačelnika Banje Luke]</ref>

== Stanovništvo i naselja ==
[[Datoteka:BH municipality location Banja Luka.png‎|thumb|200px|Grad Banja Luka]]

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 2013. godine, opština Banja Luka je imala 185.042 stanovnika, raspoređenih u 54 naseljena mjesta.<ref name="statistika">[http://www.fzs.ba/popis.htm Zavod za statistiku Federacije Bosne i Hercegovine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140111035218/http://fzs.ba/popis.htm |date=2014-01-11 }}, pristup 15. novembar 2007.</ref>
Poslije potpisivanja [[Dejtonski mirovni sporazum|Dejtonskog sporazuma]] područje grada Banje Luke u cjelini je ušlo u sastav Republike Srpske. Radi neposrednog učešća građana u lokalnoj samoupravi i sa ciljem zadovoljavanja njihovih zajedničkih potreba, na području grada je obrazovano 56 mjesnih zajednica.

{| border="1" cellpadding="7" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; background: #f9f9f9; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;"
|- style="background: #E9E9E9"
| colspan="7"ackground-color:#F28500;"| '''Stanovništvo opštine Banje Luke'''
|- style="background:style=;" 
|'''background-color:#F5DEB3;"| '''godina popisa'''
|'''[[Popis stanovništva u Bosni i Hercegovini 2013.|2013]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | '''[[Popis stanovništva u SR Bosni i Hercegovini 1991.|1991]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | '''[[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1981.|1981]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | '''[[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1971.|1971]].''' 
|-
| '''ackground-color:#FF0000;"| '''Srbi'''
|165.750(89,57%)
|106.826 (54.58%) 
|93.389 (50.86%)
|92.465 (58.25%)
|-
|'''ackground-color:#4169E1;"| '''Hrvati'''
|5.104(2.76%)
|29.026 (14.83%)
|30.442 (16.57%)
|33.371 (21.02%)
|-
|'''ackground-color:#228B22;"| '''Bošnjaci'''
|7.681(4.15%)
|28.558 (14.59%) 
|21.726 (11.83%)
|24.268 (15.28%)
|-
|'''ackground-color:#C71585;"| '''Jugosloveni'''
|648(0.35%)
|23.656 (12.08%)
|31.347 (17.07%)
|4.684 (2.95%)
|-
|'''ackground-color:#CC7722;"|'''ostali i nepoznato'''
|5.859
|7.626 (3.89%)
|6.714 (3.65%)
|3.948 (2.48%)
|-
|'''ackground-color:#F5DEB3;"|'''ukupno'''
|'''185.042'''
|'''195.692'''
|'''183.618'''
|'''158.736'''
|}

{| border="1" cellpadding="7" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; background: #f9f9f9; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;"
|- style="background: #E9E9E9"
| colspan="7" ackground-color:#F28500;" | '''Stanovništvo opštine Banje Luke'''
|- style="background:style=;" 
| '''background-color:#F5DEB3;" | '''godina popisa'''
|'''[[Popis stanovništva u Bosni i Hercegovini 2013.|2013]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | '''[[Popis stanovništva u SR Bosni i Hercegovini 1991.|1991]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | '''[[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1981.|1981]].'''
| '''background-color:#C2B280;" | [[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1971.|'''1971''']] 
|-
| '''ackground-color:#FF0000;" | '''Srbi'''
|121.185(87.21%)
|70.155 (49.03%) 
|51.839 (41.82%)
|41.297 (45.46%)
|-
| '''ackground-color:#4169E1;" | '''Hrvati'''
|4.205(3.03%)
|27.689 (19.35%)
|20.916 (16.87%)
|23.411 (25.77%)
|-
| '''ackground-color:#228B22;" | '''Bošnjaci'''
|7.573(5.45%)
|15.700 (10.97%) 
|16.314 (13.16%)
|17.897 (19.70%)
|-
| '''ackground-color:#C71585;" | '''Jugosloveni'''
|615(0.44%)
|22.645 (15.82%)
|30.318 (24.46%)
|4.606 (5.07%)
|-
| '''ackground-color:#CC7722;" |'''ostali i nepoznato'''
|5.385(3,88%)
|6.890 (4.81%)
|4.550 (3.67%)
|3.620 (3.98%)
|-
| '''ackground-color:#F5DEB3;" |'''ukupno'''
|'''138.963'''
|'''143.079'''
|'''123.937'''
|'''90.831'''
|}

== Naseljena mjesta ==
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="2" style="width:70%; background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid;"
|- valign="top"
| style="width:25%;" |
* [[Agino Selo]]
* Banja Luka
* [[Barlovci]]
* [[Bastasi (Banja Luka)|Bastasi]]
* [[Bistrica (Banja Luka)|Bistrica]]
* [[Bočac]]
* [[Borkovići (Banja Luka)|Borkovići]]
* [[Bronzani Majdan]]
* [[Cerici]]
* [[Čokori]]
* [[Debeljaci]]
* [[Dobrnja (Banja Luka)|Dobrnja]]
* [[Dragočaj (Banja Luka)|Dragočaj]]
* [[Drakulić]]
| style="width:25%;" |
* [[Dujakovci]]
* [[Goleši]]
* [[Jagare]]
* [[Kmećani]]
* [[Kola (Banja Luka)|Kola]]
* [[Kola Donja]]
* [[Krmine]]
* [[Krupa na Vrbasu]]
* [[Kuljani (Banja Luka)|Kuljani]]
* [[Lokvari]]
* [[Lusići]]
* [[Ljubačevo]]
* [[Melina (Banja Luka)|Melina]]
* [[Motike (Banja Luka)|Motike]]
| style="width:25%;" |
* [[Obrovac (Banja Luka)|Obrovac]]
* [[Pavići]]
* [[Pavlovac (Banja Luka)|Pavlovac]]
* [[Pervan Donji]]
* [[Pervan Gornji]]
* [[Piskavica (Banja Luka)|Piskavica]]
* [[Ponir]]
* [[Potkozarje (Banja Luka)|Potkozarje]] (Ivanjska)
* [[Prijakovci]]
* [[Priječani]]
* [[Prnjavor Mali (Banja Luka)|Prnjavor Mali]]
* [[Radmanići]]
* [[Radosavska]]
* [[Ramići (Banja Luka)|Ramići]]
| style="width:25%;" |
* [[Rekavice]]
* [[Slavićka]]
* [[Stratinska]]
* [[Stričići]]
* [[Subotica (Banja Luka)|Subotica]]
* [[Šimići]]
* [[Verići]]
* [[Vilusi (Banja Luka)|Vilusi]]
* [[Zalužani]]
* [[Zelenci (Banja Luka)|Zelenci]]
|}
[[Datoteka:Banja luka sa groblja2.jpg|300p|thumb|Panorama Grada]]

== Privreda ==

Do 1992. godine Banja Luka je bila snažan privredni centar sa 63.000 zaposlenih i razvijenom industrijom. Nacionalni dohodak po glavi stanovnika iznosio je 2.850 [[Američki dolar|američkih dolara]], a stopa zaposlenosti 32,6 %. Privredni razvoj grada bio je zasnovan na razvoju industrije, uz dominaciju sekundarnog sektora u kojem je bilo angažovano 54 % ukupnog broja zaposlenih.

Nakon četvorogodišnjih ratnih dejstava privreda Banje Luke stagnira. Propuštena je nova tehnološka generacija a oprema, instalirana prije rata, sada je zastarjela. I najzad, pokidane su tradicionalne spoljnotrgovinske veze i izgubljeni značajni kupci i tržišta.

U posljednjih nekoliko godina naglo se razvija finansijski sektor i Banja Luka postaje finansijsko središte. U 2002. godini počinje da radi novoosnovana [[Banjalučka berza]].<ref>{{cite web|url=http://www.blberza.com/ |title=Banjalučka berza |publisher=Blberza.com |date= |accessdate = 08. 11. 2010.}}</ref> Uskoro se i akcije najvećih preduzeća Republike Srpske uvrštavaju na berzansku kotaciju. Među njima se nalaze akcije [[Telekom Srpske|Telekoma Srpske]], Rafinerije ulja Modriča, Banjalučke pivare, Vitaminke, Fabrika duvana Banja Luka, "Čajavec" Banja Luka, Incel Holding A.D., Tamaris Company d.o.o., Tvornica obuće Bema i mnoge druge. Pojavljuju se investitori iz [[Slovenija|Slovenije]], [[Hrvatska|Hrvatske]] i [[Srbija|Srbije]], a potom i iz [[Evropska unija|Evropske unije]], [[Norveška|Norveške]], [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], [[Japan]]a i [[Narodna Republika Kina|Kine]].

Osim berze, u ovom gradu su smještene i druge važne finansijske institucije kao što su Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske, Agencija za bankarstvo Republike Srpske, Investiciono-razvojna banka, Poreska Uprava Republike Srpske i Uprava za indirektno oporezivanje BiH. Sve to Banju Luku čini jednim od najvažnijih finansijskih centara u zemlji i trebalo bi da predstavlja osnovu za privredni razvoj ovog kraja.

== Obrazovanje ==
Banja Luka je sjedište jedne od dvije visokoškolske ustanove čiji je osnivač Republika Srpska - [[Univerzitet u Banjoj Luci|Univerziteta u Banjoj Luci]]. U trenutku osnivanja ([[1975]]), u sastavu Univerziteta bilo je pet fakulteta: elektrotehnički, tehnološki, mašinski, pravni i ekonomski i tri više škole. Kasnije je osnovan i medicinski fakultet (1978. godine), da bi nakon formiranja Republike Srpske u Banjoj Luci bili osnovani poljoprivredni (1992), šumarski (1993), filozofski (1993), arhitektonsko-građevinski (1995) i prirodno-matematički fakultet (1996), kao i Akademija umjetnosti (1999).

U Banjoj Luci je smješteno trinaest srednjih škola. Najstarija srednjoškolska ustanova je [[Gimnazija Banja Luka|Gimnazija]], koja je u [[1995]]. godini proslavila sto godina postojanja, a tu su i: 
Građevinska škola, 
Ekonomska škola, 
Elektrotehnička škola „[[Nikola Tesla]]“, 
Medicinska škola, 
Muzička škola „[[Vlado Milošević]]“, 
Poljoprivredna škola, 
Tehnička škola, 
Ugostiteljsko-trgovinsko-turistička škola, 
Škola učenika u privredi, 
Tehnološka škola, 
Centar za obrazovanje vaspitanje i rehabilitaciju sluha i govora, 
te Centar „Zaštiti me“.

Banja Luka ima 29 osnovnih škola i 16 vrtića u okviru Centra za predškolsko vaspitanje i obrazovanje.

== Kultura ==
U vrijeme [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]], odnosno uprave [[Svetislav Milosavljević|Bana Milosavljevića]], banjolučko stvaralaštvo afirmiše poznate kreatore i animatore u oblasti kulture, koji postavljaju najvrijednija ostvarenja na kulturnu pozornicu grada.

[[Narodno pozorište Republike Srpske|Narodno pozorište]] i Etnografski muzej osnovani su iste, [[1930]]. godine. Prvi upravnik Muzeja bio je čuveni slikar [[Spiridon Špiro Bocarić|Špiro Bocarić]]. U početku osmišljen kao etnografski, muzej s vremenom povećava fond istorijske i arhivske građe. Ime Dušana Mitrovića zauzima počasno mjesto u pozorišnim analima. Bio je upravnik prvog pozorišnog ansambla koji se sastojao od desetak glumaca, među kojima su bili [[Vjekoslav Afrić]] i Vlado Zeljković.

Nedugo zatim otvorena je [[Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske]], koja sada ima obilježja narodne i univerzitetske biblioteke. Pored fonda od 250.000 knjiga biblioteka raspolaže i sa 3.500 unikatnih primjeraka knjiga velike vrijednosti.

Dječije pozorište je počelo s radom [[1960]]. godine, a poslednjih godina i DIS — Pozorište mladih. Tu je i dječiji studio glume "Roda", kao i novoosnovano [[Gradsko pozorište Jazavac]].

Osim u Muzeju savremene umjetnosti Republike Srpske, djela poznatih majstora mogu se vidjeti i u galeriji „Terzić“. Koncerti, izložbe, promocije i drugi kulturni sadržaji uglavnom se održavaju u [[Banski dvor|Banskom dvoru]].

Najpoznatije i najuglednije kulturne manifestacije u Banjoj Luci su [[Petar Kočić|Kočićevi]] susreti, [[Sveti Sava|Svetosavska]] akademija, [[Đurđevdanski festival]] i Festival gradske i narodne muzike, Teatarfest, Sajam knjiga, Demo-fest, [[Kratkofil]] (festival kratkog filma), Dani Vlade S. Miloševića, Međunarodni festival folklora "Dukat fest", Neofest (Međunarodni festival urbane kulture), [[Zaplet]] Međunarodni festival mladog glumca  i dr. Filmska ostvarenja se emituju u [[bioskop]]u „Palas“ i multipleksu „Kozara“.

U Banja Luci se svake godine održavaju dvije višednevne manifestacije: „Banjalučke ljetne igre“ i „Ljeto na Vrbasu“.

U oblasti kulturno-umjetničkog amaterizma najaktivnija su sledeća društva i udruženja: „Veselin Masleša“, „Pelagić“, „Čajavec“, srpsko pjevačko društvo „Jedinstvo“, dječji hor „Vrapčići“ i druga.

== Turizam ==
Kako se grad proteže obalama donjeg toka [[Vrbas (rijeka)|Vrbasa]], na ovim prostorima [[ribolov]] je veoma staro zanimanje. Gornji tok Vrbasa i cijeli tok [[Pliva|Plive]] bogati su raznovrsnom ribom (prije svih [[lososi|pastrmkom]], [[mladica|mladicom]] i [[lipljen]]om), a kanjoni ovih rijeka su i turističke atrakcije.

Donji tok Vrbasa bogat je ribom mirnih voda: [[šaran]]om, [[štuka|štukom]] i [[som]]om. Izuzev sjeverne strane, Banja Luka je okružena šumovitim brdima sa raznovrsnom divljači. Lovišta [[srna]] se nalaze na [[Manjača|Manjači]] i [[Čemernica (planina)|Čemernici]], rezervati [[medvjed]]a u šumama kod [[Maslovare (Kotor Varoš)|Maslovara]] i [[Šiprage|Šipraga]] (opština [[Kotor-Varoš|Kotor Varoš]]), a jezero [[Bardača]] (kod [[Srbac|Srpca]]) obiluje barskom divljači, pretežno divljim [[patke|patkama]] i [[guska]]ma.

Trapiska šuma poznato je lovište [[fazan]]a i [[zec|zečeva]], kojih ima i u rezervatu na području [[Potkozarje (Banja Luka)|Potkozarja]].
[[Datoteka:Gospodska.jpg|thumb|200px|"Gospodska" ulica]]
Zahvaljujući blizini termomineralnih izvora ([[Laktaši]], [[Srpske toplice|Šeher]], [[Slatina (Laktaši)|Slatina]], [[Kulaši]]...) Banja Luka ima osnovne uslove za razvoj [[banja|banjsko-rekreativnog]] turizma. Radi ljekovitih svojstava izvori su korišćeni i u doba [[Antički Rim|Rimljana]], ali do danas nije završena rekonstrukcija i modernizacija banjskih lječilišta sa terenima za rekreaciju i ostalim sadržajima savremene turističke ponude.

Banja Luka je dugo slovila kao grad zelenila sa više od deset hiljada stabala, uređenim parkovima, zelenim površinama i čuvenim alejama. Planovi vezani za razvoj turizma podrazumijevaju sanaciju tvrđave Kastel i uređenje obala Vrbasa i zelenih oaza u blizini grada (Banj brdo, Šibovi, Trapisti i izletišta pored [[Vrbanja (rijeka)|Vrbanje]]).

Pored dobre prirodne osnove za razvoj lova i ribolova, te banjskog, manifestacionog i seoskog turizma, u Banjoj Luci je u posljednje vrijeme sve popularniji i avanturistički turizam. Pod tim se podrazumijevaju [[rafting]], [[kajak]]aštvo, [[alpinizam|planinarenje]], [[speleologija]], [[paraglajding]] i slične aktivnosti, za koje rijeka Vrbas i njen [[kanjon]] predstavljaju idealnu lokaciju.

== Znamenitosti ==
[[Datoteka:Uprava.jpg‎|thumb|200px|Gradska palata u Banjoj Luci]]

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine sa područja opštine Banja Luka proglasila je 37 dobara za nacionalne spomenike kulture. Opširnije: [[Nacionalni spomenici u Banjoj Luci]]

Simboli Banje Luke, izgrađeni su u „zlatno doba“ grada u vrijeme formiranja [[Vrbaska banovina|Vrbaske banovine]] na čelu sa Svetislavom Tisom Milosavljevićem. Radovi na [[Banski dvor|Banskom dvoru]] počeli su u [[mart]]u 1931, a svečano otvaranje zdanja je bilo 8. [[novembar|novembra]] [[1932]]. godine. Dispozicije ovih objekata su riješene blokovskim sistemom, sa svjetlarnicima uz naglašeno centralno postavljeno stepenište, smišljeno i kreativno, sa zadovoljenjem svih funkcija. Gabariti obuhvataju uglove ulica, kod kojih se, izlazeći fasadama na tri strane, formiraju zatvoreni blokovi. Ovo arhitektonsko rješenje u sebi sadrži arhitektonski izraz objedinjenog klasicizma i elemenata srednjovjekovnog srpskog graditeljstva, sa izvučenim i naglašenim pilastrima, te sa dekorativno obrađenim kapitelima i arhivoltama koje uokviruju polukružne otvore.

=== Hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci|Saborna pravoslavna crkva Hrista spasitelja ===
Crkva je izrađena u srpskovizantijskom stilu, koji se kod nas javlja u arhitektonskoj praksi krajem XIX i početkom XX vijeka. Srušena je u Drugom svjetskom ratu, a obnova je počela tek [[1992]]. Crkva je sagrađena od najplemenitijeg kamena sa [[Bliski Istok|Bliskog istoka]] tzv. [[sedra|travertin]] u bojama (crveni i žuti) koji nastaje vulkanskim erupcijama. Na fasadi hrama nalaze se [[portal]]i, [[rozeta|rozete]], stubovi, krstovi, [[bifora|bifore]] i [[arhivolta|arhivolte]] koje su rađene od [[Karara|kararskog]] bijelog mermera. Stubovi (šest velikih i četiri mala) napravljeni su od granita iz mjesta Đadone, [[Sardinija]]. Iako njena unutrašnjost još uvijek nije uređena, danas crkva Hrista spasitelja arhitektonski predstavlja jednu od najljepših i najvećih [[Pravoslavlje|pravoslavnih]] građevina na [[Balkan]]u.

=== Tvrđava Kastel ===
[[Fortifikacija|Tvrđava]] Kastel je najstariji istorijski spomenik u Banjoj Luci. Nalazi se u središnjem dijelu grada i dominira lijevom obalom Vrbasa. U prošlosti je Kastel bio jako vojničko utvrđenje sa namjenom da brani kotlinu Vrbasa od neprijateljskih naleta. Tvrđava je sa svih strana opasana debelim kamenim zidovima, a u njenoj unutrašnjosti, pored ljetne pozornice, igrališta za djecu i nacionalnog restorana nalazi se Zavod za zaštitu kulturnog i prirodnog nasljeđa RS, koji radi od [[1976]]. godine.

=== Muzej Republike Srpske ===
Muzej Republike Srpske se nalazi u centru Banje Luke u ulici Đure Daničića. Nalazi se u nekadašnjoj zgradi muzeja Vrbaske banovine a osnovan je 1930. godine ukazom [[Aleksandar I. Karađorđević|Kralja Aleksandra I Karađorđevića]]. Jedna od najaktuelnijih postavki u muzeju je zbirka [[Logor Jasenovac|Jasenovac]].

=== Muzej savremene umjetnosti Republike Srpske ===
Zgrada stare željezničke stanice iz 1891-1892. godine (danas Muzej savremene umjetnosti RS) izvedena je kao monumentalno zdanje, sa istaknutim središnjim ulazom i bočnim krilima na kojima su takođe reprezentativni portali, sa lučnim otvorima bogato ukrašenih arhivolti u prizemlju, naglašenim profilisanim vijencima i skladnim ritmom pravougaonih prozora na spratu, dok je peronska strana prvobitno imala trijem na čeličnim stubovima sa ukrasnim kapitelima. Građena je u [[neorenesansa|neorenesansnom]] maniru, a pozicijom je omogućila formiranje prvog gradskog trga vezanog za Carski drum.

=== Narodno pozorište Republike Srpske ===
Narodno pozorište Republike Srpske u Banjoj Luci osnovano je [[1930]]. godine kao "Narodno pozorište Vrbaske banovine" i od tada je važan nosilac razvoja dramske umjetnosti u gradu, a i cijeloj regiji. Kao i mnoge druge znamenitosti u gradu, zgrada Narodnog pozorišta izgrađena je u vrijeme [[svetislav Milosavljević|bana Milosavljevića]].

=== Palata Republike Srpske ===

Monumentalni objekat Hipotekarne banke izgrađen je [[1936]]. godine, a u njemu su, pored elemenata [[Bauhaus]]a, naglašeni i [[Neoklasicizam|neoklasicistički]] elementi. Dvije bronzane figure krajiških seljaka, koje flankiraju reprezentativni portal, izradio je Volodemer Zahorodnjuk. Od kraja 2008. godine je palata Republike Srpske.

=== Gospodska ulica ===
Krajem XIX vijeka u Gospodskoj ulici (ulica Veselina Masleše) podignut je niz jednospratnih neorenesansnih zgrada, a docnije i zgrada sa stilskim elementima [[secesija|secesije]], namijenjenih trgovini i stanovanju. Veći broj ovih objekata sačuvao se do danas i svojim bogatim ukrasima na vijencima oko prozora i balkona i sa dekorativnim tornjićima na uglovima čini reprezentativnu pješačku zonu u središtu grada. Danas se u ovim objektima duž Gospodske ulice nalaze mnoge trgovačke radnje koje nude robu domaćih i svjetskih proizvođača.

=== Spomenik Petru Kočiću ===
Spomenik književniku i narodnom tribunu Petru Kočiću (1877—1916) nalazi se u centralnom Gradskom parku. Autori spomenika su [[Antun Augustinčić]] i [[Vanja Radauš]]. Spomenik je završen [[1929]]., a postavljen je i svečano otkriven 6. novembra 1932. godine.

=== Samostan Marija Zvijezda ===
Izgrađena je [[1926]]. godine. Starohrišćanski i [[Romanika|romanički]] elementi oblikuju ogroman prostor trobrodne [[Bazilika|bazilike]] na tačno promišljen, originalan način, s obzirom na to da je središnja lađa dugačka šezdeset, a široka 10 metara. Unutrašnjost samostana odlikuje se smislom za uređenje prostora, nježnim koloritom i neobično umjetničkim uobličenjem.

=== Banj brdo ===
Banj brdo (nekada Šehitluci) je poznato banjolučko izletište, sa kojeg se može vidjeti gotovo cijeli grad. Na vrhu ovog brda (431 m nadmorske visine) nalazi se [[Spomenik palim Krajišnicima]] u [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj borbi (1941—1945)]]. Spomenik je mauzolejskog tipa (visine 13 m i dužine 24 m) i rad je jednog od najvećih jugoslovenskih kipara i majstora memorijalne plastike, [[Antun Augustinčić|Antuna Augustinčića]]. Banj brdo dominira banjolučkom kotlinom, a njegov vrh je udaljen 5&nbsp;km od centra grada.

=== Spomenik Topola užasa ===
Spomenik Topola užasa se nalazi na [[Logor Jasenovac|Trgu žrtava Jasenovca]] ispred zgrade [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodne skupštine Republike Srpske]] u centru Banje Luke. Podignut je u znak sjećanja na žrtve [[Logor Jasenovac|ustaškog logora smrti Jasenovac]].

=== Spomenik Dvanaest beba ===
Spomenik Dvanaest beba se nalazi ispred [[Muzej savremene umjetnosti Republike Srpske|muzeja savremene umjetnosti Republike Srpske]]. Spomenik je otkriven 2008. u znak sjećanja na [[smrt 12 banjalučkih beba]].

== Istaknute ličnosti ==
* [[Anton Josipović]], bokser osvajač zlatne olimpijske medalje
* [[Mladen Bojinović]], rukometaš
* [[Nikola Koljević]], profesor, političar i lektor
* [[Franjo Komarica]], poglavar katoličke crkve u Banja Luci
* [[Mustafa Nadarević]], poznati glumac
* [[Igor Radojičić]], političar predsjednik narodne skupštine RS
* [[Ivan Ljubičić]], teniser
* [[Nikola Pejaković]], poznati glumac
* [[Marija Šestić]], pjevačica
* [[Tomislav Knez]], bivši fudbaler i reprezentativac Jugoslavije
* [[Romana Panić]], pjevačica
* [[Vlado Milošević]], akademik, kompozitor, pedagog
* [[Petar Kočić]], pisac
* [[Saša Lošić]], poznati pjevač, kompozitor grupe "Plavi orkestar"
* [[Aleksandar Knežević]], bivši rukometaš
* [[Dragan Marković]], bivši rukometaš i rukometni trener
* [[Anton Kasipović]], političar i ministar obrazovanja RS
* [[Dragan Marković]], rukometni trener
* [[Dušan Popović]], direktor arhiva RS
* [[Marija Šestić]], pjevačica
* [[Tomislav Knez]], bivši reprezentativac Jugoslavije
* [[Adem Čejvan]] (Ćejvan), glumac
* [[Petar Pećanac]], alpinista
* [[Dragan Pajić]], radio reporter među deset najboljih na URTI takmičenju
* [[Velimir Stojnić]], fudbalski trener
* [[Željko Stjepanović]], glumac
* [[Dragan Primorac]], poznati ljekar i političar
* [[Siniša Stanković]], doktor

== Sport ==
Od banjalučkih sportista najpoznatiji su [[rukomet]]aši koji su svom gradu donijeli titulu [[Evropa|evropskog]] prvaka u rukometu.

Uspjehe su postizali i banjalučki [[boks]]eri, [[streljaštvo|strijelci]], [[šah]]isti, [[padobranstvo|padobranci]], [[fudbal]]eri, [[biciklizam|biciklisti]], [[kajak i kanu na divljim vodama|kajakaši]], [[košarka]]ši. .. sa 12 [[Olimpijske igre|olimpijskih]] [[medalja]] (8 zlatnih), 15 medalja sa svjetskih prvenstava, 6 medalja sa evropskih prvenstava, 4 sa [[univerzijada]], 11 sa [[Mediteranske igre|mediteranskih igara]] i 39 sa [[balkan]]skih prvenstava. Banja Luka ima jednog klupskog prvaka Evrope ([[RK Borac|Rukometni klub „Borac“]]<ref name="sport">{{cite web |url=http://www.rkborac.rs.ba/ |title=Rukometni klub „Borac“ |publisher=Rkborac.rs.ba |date= |accessdate=08. 11. 2010. |archive-date=2009-08-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090831102805/http://www.rkborac.rs.ba/ |dead-url=yes }}</ref>), pobjednika [[Mitropa kup]]a ([[FK Borac Banja Luka|Fudbalski klub „Borac“]]) te veliki broj ekipnih i pojedinačnih šampionskih titula u prvenstvima [[Jugoslavija|Jugoslavije]].Banja Luka ima Bokserski Klub Slavija koji je stvorio mnoge šampione takođe postoje još Atletski Klub Borac Banja Luka, Atletski Klub Banja Luka, Ženski Košarkaški Klub Mladi Krajišnik, Plivački Klub Olimp, Škola Rukometa Golić-Šarić, Ženski Rukometni Klub Borac, Rukometni Klub Mladost Banja Luka, Ženski Fudbalski Klub Banja Luka, Klub Malog Fudbala Sokrates, Atletski Klub Invalida Vrbas, Kik Boks Klub Sektor Banja Luka, Kik Boks Klub "Draženko Ninić" Banja Luka i Kik Boks Klub "Borac" Banja Luka, Klub Malog Fudbala Banja Luka, Bokserski Klub ''FENIX BIN", ŽOK ''BL Volley", Odbojkaški Klub Borac, Kajak-Kanu Klub Vrbas, Šahovski Klub Banja Luka, Košarkaški Klub Invalida Vrbas i Speleološko Društvo "Ponir".

Danas je u Banjoj Luci organizovano i aktivno radi više od 100 sportskih organizacija, saveza, sportsko-rekreativnih društava i udruženja u 22 sporta.

Na području grada postoji 69 sportskih objekata. Najpoznatiji među njima su: „[[Gradski stadion u Banjoj Luci|Gradski stadion FK Borac]]“, te [[Sportska dvorana Borik|sportske dvorane „Borik“]] i „Obilićevo“ koje su zajedno sa kuglanom „Borik“ u sastavu javne ustanove „Sportski centar Borik“.

== Saobraćaj ==
[[Datoteka:TranzitBL.jpg‎|thumb|200px|Zapadni tranzit, jedna od najfrekventnijih saobraćajnica u gradu]]
Na području Banje Luke najrazvijeniji vid [[promet|saobraćaja]] je drumski, a pored njega, u upotebi je i željeznički, dok je vazdušni saobraćaj slabije razvijen.
Kroz grad prolaze magistralni putevi M4 (Novi Grad — Doboj) i M16 (Gradiška — [[Crna rijeka|Crna Rijeka]] (Jajce)),<ref name="putevi">[http://www.putevirs.com/ JP Putevi Republike Srpske (putna mreža)]</ref> te neki manje značajni regionalni i lokalni [[put]]evi.

Nakon perioda stagnacije u razvoju saobraćajne infrastrukture na području grada i cijele Republike Srpske, u zadnjih nekoliko godina radi se na modernizaciji i rekonstrukciji puteva. 
U toku je izgradnja [[autoput]]a Banja Luka — Gradiška ([[E-661]]) koji veže Banju Luku sa [[evropski put E70|autoputem E-70]] (Beograd — Zagreb).<ref name="putevi" /> Planirana je i izgradnja mreže autoputeva, koju bi pored navedenog činili i pravci Novi Grad — Banja Luka, Banja Luka — Doboj, Šamac — Doboj, Šamac — [[Bijeljina]] i Banja Luka — Kupres.<ref>[http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mf/PPP/Budzet/Ekonomska%20politika%202008%20%20god%20lat.pdf Vlada Republike Srpske, Ekonomska politika 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111109043951/http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mf/PPP/Budzet/Ekonomska%20politika%202008%20%20god%20lat.pdf |date=2011-11-09 }}, strana 55.</ref>

Pored brojnih privatnih prevoznika i špeditera, drumski putnički i teretni saobraćaj organizuju preduzeća „Autoprevoz“, „Banjalukatrans“ i „Rotas“. Banjolučka privredna preduzeća karakteriše usitnjenost kapaciteta režijskog saobraćaja.

Željeznički saobraćaj se odvija na domaćoj liniji Doboj — Banja Luka — Prijedor — Novi Grad — [[Dobrljin]] i međunarodnim linijama Zagreb — Banja Luka — [[Sarajevo]] — [[Ploče]] i Banja Luka — Šamac — [[Vinkovci]] — Beograd.<ref>[http://www.zrs-rs.com/red_voznje.php Željeznice Republike Srpske, red vožnje] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100625044423/http://www.zrs-rs.com/red_voznje.php |date=2010-06-25 }}, pristup 24. novembar 2007.</ref>

[[Aerodrom Banja Luka]] (u mjestu [[Mahovljani]], sjeverno od grada) izgrađen je 1985. godine, ali je za civilni saobraćaj otvoren tek krajem 1997. Prva redovna putnička linija Beograd — Banja Luka — Beograd otvorena je promotivnim letom [[Jat ervejz|Jugoslovenskog aerotransporta]] [[2. 3.|2. marta]] [[1998]]. godine.<ref>{{cite web|url=http://www.banjaluka-airport.com/ |title=Aerodrom Banja Luka |publisher=Banjaluka-airport.com |date= |accessdate = 08. 11. 2010.}}</ref> S obzirom na neizgrađeno kargo skladište u okviru aerodroma teretni saobraćaj još nije uspostavljen.

{| {{prettytable}} width ="100%" border = 2 align="center"
|-
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Sjeverozapad:''' 
[[Prijedor]] (58&nbsp;km), 
[[Novi Grad]] (87&nbsp;km)
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Sjever:''' 
[[Gradiška]] (49&nbsp;km)
Laktasi (20&nbsp;km)

|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Sjeveroistok:''' 
[[Prnjavor]] (55&nbsp;km), 
[[Šamac]] (148&nbsp;km)
|-
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Zapad:''' 
[[Sanski Most]] (62&nbsp;km), 
[[Bihać]] (187&nbsp;km)
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Banja Luka'''
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Istok:''' 
[[Čelinac]] (16&nbsp;km), [[Doboj]] (114&nbsp;km)
|-
|  style="width:33%; text-align:center;"|
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Jug:''' 
[[Mrkonjić Grad]] (54&nbsp;km), 
[[Kupres]] (95&nbsp;km)
|  style="width:33%; text-align:center;"| '''Jugoistok:'''
[[Jajce]] (77&nbsp;km)
|}

== Mediji ==
[[Datoteka:Alternativna televizija.jpg‎|thumb|200px|Zgrada Alternativne televizije]] 
[[Datoteka:Zgrada Glasa srpskog.jpg‎|thumb|200px|Zgrada [[Glas Srpske|Glasa Srpske]]]] 
=== Televizijske stanice ===
* [[Radiotelevizija Republike Srpske|RTRS]] — Televizija Republike Srpske (javni servis) [http://www.rtrs.tv/],
* [[Alternativna televizija]] [http://www.atvbl.com/],
* Bel kanal,
* ELTA Televizija [http://www.eltatv.net/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171014162446/http://eltatv.net/ |date=2017-10-14 }},
* Televizija Simić [http://www.tvsimic.net/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229015555/http://www.tvsimic.net/ |date=2008-02-29 }},

=== Radio stanice ===
* [[Radiotelevizija Republike Srpske|RTRS]] — Radio Republike Srpske [http://www.rtrs.tv/],
* Big radio [http://www.bigradiobl.com/],
* Uno radio [http://www.unoradiobl.com/],
* Nes radio [http://www.nesradio.com/],
* Kastel radio [http://www.kastel.ba/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130923090354/http://www.kastel.ba/ |date=2013-09-23 }},
* Kontakt radio [http://kontaktradio.com/],
* Soundset Kastel [http://soundset.ba/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141116010037/http://www.soundset.ba/ |date=2014-11-16 }},
* TMK/Oksigen
i druge

=== Dnevna štampa ===
* [[Glas Srpske]] [http://www.glassrpske.com/],
* [[Nezavisne novine]] [http://www.nezavisne.com/],
* [[Pres (novine)|Pres (izdanje za Republiku Srpsku)]] [http://www.pressrs.ba/]
* [[Fokus (novine)|Fokus]] [http://www.fokus.ba/]

=== Mjesečni listovi ===
* [[Novi Reporter]] [http://www.novireporter.com/],
* [[Frontal]] [http://www.frontal.ba/],
* [[Novi Pečat]]
* [[Narodne Novine]]

== Gradovi pobratimi i partneri ==
Banja Luka ima potpisan protokol o saradnji sa sljedećim gradovima:
<ref name="bl">{{cite web|url=http://www.banjaluka.rs.ba/ |title=Zvanična prezentacija grada Banje Luke |language={{sr}} |publisher=Banjaluka.rs.ba |date = 25. 11. 2008. |accessdate = 08. 11. 2010.}}</ref>
[[Datoteka:BanjalukaPartneriTabla.JPG‎|thumb|250px|Tabla na ulazu u Banju Luku]] 
	
* {{zas|Grčka}} '''[[Patra]]''', [[Grčka]]
* {{zas|Rusija}} '''[[Moskva]]''', [[Rusija]]
* {{zas|Nemačka}} '''[[Kajzerslautern]]''', [[Nemačka|Njemačka]]
* {{zas|Srbija}} '''[[Beograd]]''', [[Srbija]]
* {{zas|Ukrajina}} '''[[Lavov]]''', [[Ukrajina]]
* {{zas|Srbija}} '''[[Novi Sad]]''', [[Srbija]]
* {{zas|Slovenija}} '''[[Kranj]]''', [[Slovenija]]
* {{zas|Austrija}} ''' [[Graz|Grac]]''', [[Austrija]]
* {{zas|Italija}} ''' [[Bari]]''', [[Italija]]
* {{zas|Italija}} ''' [[Bitonto]]''', [[Italija]]
* {{zas|Srbija}} '''[[Sremska Mitrovica]]''', [[Srbija]]
* {{zas|Italija}} ''' [[Campobasso]]''', [[Italija]]
* {{zas|Izrael}} ''' [[Modin|Modin Makabim Reuta]]''', [[Izrael]].

=== Lista udruženja od interesa za Grad ===
* [[Humanitarno udruženje žena "Duga"]] [http://www.etnosuveniri.com/],
* [[Udruženje distofičara regiona Banja Luka]] [http://distroficari-bl.com/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101023225457/http://www.distroficari-bl.com/ |date=2010-10-23 }},
* [http://czzs.org/ Centar za životnu sredinu]

== Galerija slika ==
<center><gallery>
Datoteka:Banja Luka 1903.jpg|Banja Luka 1903. godine 
Datoteka:Banski dvor (Banja Luka).jpg|[[Banski dvori u Banjoj Luci|Banski dvor]]
Datoteka:Pravni fakultet.jpg|Pravni fakultet
Datoteka:Vrbas i Bogojavljenska crkva.jpg‎|[[Vrbas (rijeka)|Rijeka Vrbas]] i Bogojavljenska crkva 
Datoteka:Banjaluka 1.jpg|Trg Krajine 
Datoteka:Incelov dimnjak Banja Luka.jpg|Incelov dimnjak (najveća građevina u Banjoj Luci) 150m
Datoteka:Gradski stadion, Banja Luka.jpg|‎Stadion [[FK Borac Banja Luka|fudbalskog kluba „Borac]]“ i naselje [[Borik]] (u pozadini)
Datoteka:Banja luka panorama.jpg|Panorama Banje Luke
</gallery></center>

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Banja Luka}}
{{portal|Bosna i Hercegovina}}
* [http://www.banjaluka.rs.ba Zvanična strana Grada Banje Luke]
* [http://www.banjaluka-tourism.com/ Turistička organizacija Banje Luke] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060824105221/http://www.banjaluka-tourism.com/ |date=2006-08-24 }}
* [https://web.archive.org/web/20111108201112/http://www.banjaluka.rs.ba/static/uploads/STATUT.pdf Statut grada Banja Luka] {{sr}}
* Knjiga: "Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.", statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
* internet - izvor, "Popis po mjesnim zajednicama" - http://www.fzs.ba/Podaci/nacion%20po%20mjesnim.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090520191154/http://www.fzs.ba/Podaci/nacion%20po%20mjesnim.pdf |date=2009-05-20 }}

{{Administrativna podjela BiH}}

[[Kategorija:Banja Luka| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Bosni i Hercegovini]]
Upotrebljeni šabloni (104):
Šablon:!- (uredi)
Šablon:Abbr (uredi)
Šablon:Administrativna podjela BiH (uredi)
Šablon:Administrativna podjela Bosne i Hercegovine (uredi)
Šablon:Both (uredi)
Šablon:Citation/core (uredi)
Šablon:Citation/make link (uredi)
Šablon:Cite book (uredi)
Šablon:Cite web (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Commonscat (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Coord (uredi)
Šablon:Country data Austrija (uredi)
Šablon:Country data Bosna i Hercegovina (uredi)
Šablon:Country data Grčka (uredi)
Šablon:Country data Italija (uredi)
Šablon:Country data Izrael (uredi)
Šablon:Country data Nemačka (uredi)
Šablon:Country data Njemačka (uredi)
Šablon:Country data Republika Srpska (uredi)
Šablon:Country data Rusija (uredi)
Šablon:Country data Slovenija (uredi)
Šablon:Country data Srbija (uredi)
Šablon:Country data Ukrajina (uredi)
Šablon:Country flag2 (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Distrikti Bosne i Hercegovine (uredi)
Šablon:Entiteti Bosne i Hercegovine (uredi)
Šablon:Fix comma category (uredi)
Šablon:Flag (uredi)
Šablon:Flag/core (uredi)
Šablon:Flagicon (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Flagicon/core (uredi)
Šablon:Force plural (uredi)
Šablon:Glavni-drugo (uredi)
Šablon:Hlist/styles.css (uredi)
Šablon:If empty (uredi)
Šablon:Infobox (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Infobox settlement/columns (uredi)
Šablon:Infobox settlement/columns/styles.css (uredi)
Šablon:Infobox settlement/link (uredi)
Šablon:Infokutija (uredi)
Šablon:Infokutija Naselje (uredi)
Šablon:Infokutija naselje (uredi)
Šablon:Infokutija vrijeme (uredi)
Šablon:Infokutija vrijeme/colp (uredi)
Šablon:Infokutija vrijeme/colt (uredi)
Šablon:Jez-lat (uredi)
Šablon:Kantoni Federacije Bosne i Hercegovine (uredi)
Šablon:Klima grada (uredi)
Šablon:Languageicon (uredi)
Šablon:Location map2 (uredi)
Šablon:Loop (uredi)
Šablon:Main other (uredi)
Šablon:Mapa lokacije (uredi)
Šablon:Navbox (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Navbox with columns (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Nbsp (uredi)
Šablon:Nowrap (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Općine/opštine Bosne i Hercegovine (uredi)
Šablon:PAGENAMEBASE (uredi)
Šablon:Pluralize from text (uredi)
Šablon:Portal (uredi)
Šablon:Portal/Slike/Bosna i hercegovina (uredi)
Šablon:Prettytable (uredi)
Šablon:Reflist (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Reflist/styles.css (uredi)
Šablon:Replace (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Sh icon (uredi)
Šablon:Skrać (uredi)
Šablon:Sr (uredi)
Šablon:Str crop (uredi)
Šablon:Template other (uredi)
Šablon:URL (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Webarchive (uredi)
Šablon:Yesno (uredi)
Šablon:Zas (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Zastava (uredi)
Nacrt:Infokutija Naselje/stilovi.css (uredi)
Modul:Arguments (uredi)
Modul:Check for unknown parameters (uredi)
Modul:Coordinates (uredi)
Modul:Coordinates/styles.css (uredi)
Modul:Detect singular (uredi)
Modul:ISO 3166 (uredi)
Modul:ISO 3166/data/National (uredi)
Modul:If empty (uredi)
Modul:Infobox (uredi)
Modul:Infobox/styles.css (uredi)
Modul:InfoboxImage (uredi)
Modul:Location map (uredi)
Modul:Location map/data/Bosna i Hercegovina (uredi)
Modul:Location map/data/Bosnia and Herzegovina (uredi)
Modul:Location map/styles.css (uredi)
Modul:Math (uredi)
Modul:Navbar (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Modul:Navbar/configuration (uredi)
Modul:Navbar/styles.css (uredi)
Modul:Navbox (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Modul:Navbox/configuration (uredi)
Modul:Navbox/styles.css (uredi)
Modul:String (uredi)
Modul:Text (uredi)
Modul:URL (uredi)
Modul:Webarchive (uredi)
Modul:Yesno (uredi)
Vratite se na stranicu „Banja Luka”.
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Banja_Luka