Grigorije Nazijanski
Grigorije Nazijanski (grč. Γρηγόριος Ναζιανζηνός, oko 330–oko 389), poznat i kao Grigorije iz Nazijanzaili Grigorije Teolog (Γρηγόριος ὁ Θεολόγος) bio je jedan od ranih crkvenih otaca i, uz Vasilija iz Cezareje i Grigorija Niskog, jedan od trojice "velikih Kapadokijaca".
Njegova odbrana doktrine o Svetoj Trojici (tj. boga kao Oca, Sina i Svetoga duha) učinila ga je jednim od najvećih branitelja ortodoksije u njenom sukobu sa arijanstvom.
Grigorijev otac, koji je nosio isto ime, prvobitno je pripadao jednoj monoteističkoj sekti (Hypsistarii), ali se preobratio u hrišćanstvo pod uticajem svoje žene hrišćanke. Uskoro su ga posvetili za episkopa njegovog rodnoga grada, Nazijanza u Kapadokiji (tačan lokacija ovoga grada ostaje nepoznata), episkopi koji su bili na putu ka Nikejskom saboru 325. godine. Rođen nekoliko godina kasnije, Grigorije je tako odrastao u hrišćanskoj i klerikalnoj porodici. Ipak, dobio je ne samo religijsko nego i klasično obrazovanje, studirajući prvo u Cezareji, glavnom gradu Kapadokije, zatim na kratko u Aleksandriji, te najzad u Atini (oko 351–356). Bio je blizak prijatelj Vasilija iz Cezareje, s kojim je zajedno studirao, i u svom panegiriku povodom Vasilijeve smrti 379. godine dao je živu sliku studentskog života u to doba. Među drugim značajnim savremenicima koje je kao student sreo u Atini bio je i budući rimski car Julijan, koji će tokom svoje kratkotrajne dvogodišnje vladavine pokušati da oživi paganstvo. Ubrzo po povratku u Kapadokiju, Grigorije se pridružio monaškoj zajednici koju je osnovao Vasilije Veliki u Anesiju na Pontu. Tokom ovog perioda, kako bi se sačuvala misao velikog aleksandrijskog teologa Origena, čija su mnoga spekulativna stajališta bila oštro kritikovana, Grigorije i Vasilije sarađivali su na izdavanju spisa Philocalia, antologije odlomaka iz teoloških i bogoslužnih Origenovih dela.
.jpg)
Godine 362. Grigorije se posvetio za sveštenika kako bi pomagao svom ocu, premda je zatim otišao u Anesi na dalje pripreme, i tamo je ostao da uskrsa sledeće godine. Tokom narednih deset godina delovao je u Nazijanzu podržavajući Vasilija – koji je prvo bio prezviter, a od 370. do 379. godine i cezarejski arhiepiskop – u njegovim sukobima sa ličnim rivalima, sa arijancima (koji su poricali božansku prirodu Hrista i bili poluorigenovci) i sa arijanskim carem Valensom. Vasilije je pokušavao da povrati kontrolu nad crkvom bar u delu nove provincije Kapadokije druge (Cappadocia Secunda), koju je stvorio Valens s ciljem da umanji autoritet ortodoksnih episkopa. Grigorije, našavši se pod pritiskom od strane Vasilija da mu pomogne u ovom sukobu, nevoljno je prihvatio posvećenje za episkopa (372) u selu Sasimi. Međutim, nikada nije ušao u posed svoje episkopije i povukao se s osećajem gorčine prema Vasiliju smatrajući da je ovaj zloupotrebio njihovo prijateljstvo. Na kratko je upravljao crkvom u Nazijanzu nakon očeve smrti 374. godine, ali kada je u toj episkopiji imenovan njegov naslednik, Grigorije se povukao u jedan manastir u Isavriji, u južnom delu centralne Anatolije.
S Valensovom pogibijom u bici kod Hadrijanopolja 378. godine nestalo je carskog patronata nad arijanstvom, i nakon što je Vasilije umro 1. januara 379, Grigorije je u Maloj Aziji postao jedan od istaknutih zagovornika nikejske struje u crkvi, koja ja prihvatala odluke Nikejskog sabora iz 325. Pozvan je da preuzme rukovođenje nikejskom kongregacijom u Carigradu, gradu koji su razdirale sektaške rasprave i borbe. Njegova Crkva uznesenja (Anastasia) postala je mesto gde se rodila vizantijska ortodoksija, tj. postnikejska teologija i praksa koju je prihvatila većina u istočnom pravoslavlju. Među njegovim homilijama koje je tamo održao, Pet teoloških govora predstavljaju upečatljiv primer odbrane doktrine o Svetom trojstvu, dok njegove memorijalne poslanice i drugi prigodni govori predstavljaju važne istorijske izvore. Premda Grigorije nije pisao komentare, bio je veoma poznat po svom dubokom poznavanju Svetog pisma. Među onima koji su ga slušali u Carigradu bio je i Hijeronim, koji je zahvaljujući Grigoriju stekao poznavanje i razumevanje grčkih svetih spisa. Međutim, egipatski episkopi su kao Grigorijevog rivala istakli jednog religijskog avanturistu, po imenu Maksim Kinik, i jedne noći su provalili u Crkvu uznesenja kako bi ga potajno posvetili.
Kada je novi car, Teodosije I, došao na istok 380. godine, arijanski arhiepiskop carigradski, Demofil, bio je proteran, pa je Grigorije mogao da preuzme Veliku crkvu (verovatno raniju baziliku na lokaciji današnje Aje Sofije). Sabor, koji je kasnije priznat kao drugi vaseljenski sabor, koji se 381. sastao u Carigradu, bio je spreman da Grigorija prizna za carigradskog arhiepiskopa, ali po dolasku arhiepiskopa Timoteja Aleksandrijskog njegov je položaj postao upitan zbog nekih tehničkih pitanja. Umoran od rasprava i intriga, Grigorije se povukao nakon što je održao elokventan oproštajni govor. Sabor je, međutim, podržao njegovo stajalište, osudio stare i nove jeresi, porekao validnost Maksimovog posvećenja i zabranio arhiepiskopima da se mešaju u poslove u oblastima za koje nisu nadležni (što je udarilo temelje sistemu nekoliko patrijaršija). Sabor je prihvatio doktrinu o Svetom trojstvu kao tri jednake osobe (Oca, Sina i Svetoga duha), kako ju je propovedao Grigorije i kako je ona iskazana u "simbolu vere poznatom kao nikejski", koja se još uvek smatra validnom i na istoku i na zapadu, uključujući i većinu protestantskih crkava.
Ostatak života Grigorije je proveo živeći mirno na porodičnom imanju u Arijanzu blizu Nazijanza, osim što je na kratko upravljao nazijanskom crkvom do posvećenja novog episkopa. Nastavio je da se zanima za crkvene prilike, kako se vidi iz njegove korespondencije, čak i tokom jedne godine u kojoj je uzeo zavet ćutanja na korizmu. Pisao je svom nasledniku Nektariju, ali i drugima, protiv Apolinarijeve jeresi, koja je poricala postojanje ljudske duše u Hristu.
Iz ovoga doba potiče njegova dugačka autobiografska pesma, koja je uglavnom poznata pod naslovom Carmen de se ipso (Pesma o samome sebi), te mnoge kraće pesme, uglavnom na religijske teme. Među drugim delima koja su se sačuvala nalaze se propovedi, koje se često s pravom nazivaju govorima, te velika zbirka pisama.
