Mandarinski jezik

Mandarinski, ili beifanghua (pojednostavljeni kineski: 北方话, tradicionalni kineski: 北方話), je grupa povezanih kineskih dijalekata koji se govore širom najvećeg dela severne i jugozapadne Kine. Kada se uzima kao nezavisan jezik, što se često čini u akademskoj literaturi, mandarinski dijalekti se govore više od bilo kog jezika.

Mandarinski jezik može da se odnosi na dva različita koncepta:

• na standardni mandarinski jezik (Putonghua/Guoyu), koji se zasniva na mandarinskom dijalektu koji se govori u Pekingu. Standardni mandarinski funkcioniše kao zvaničan govorni jezik u Narodnoj republici Kini, Republici Kini (Tajvan), i kao jedan od zvaničnih jezika u Singapuru. "Kineski" — de facto, standardni mandarinski — je jedan od šest zvaničnih jezika Ujedinjenih nacija.
• na sve mandarinske dijalekte koji se govore u severnoj i jugozapadnoj Kini, termin koji koriste lingvisti.

U svakodnevnoj upotrebi, „mandarinski“ se odnosi samo na standardni mandarinski (Putonghua/Guoyu). Šira grupa mandarinskih dijalekata sastoji se od raznih srodnih dijalekata, od kojih su neki međusobno razumljiviji od drugih. To je grupacija koju definišu i koriste uglavnom lingvisti, i nije u široj upotrebi van akademskih krugova. Umesto toga, kada tražite da opišu govornu formu koju koriste, Kinezi koji koriste mandarinski će opisati varijantu koju govore kao na primer „Sečuanski dijalekt“ ili „Severoistočni dijalekt“, i smatraće te razlike kao deo standardnog mandarinskog jezika; neće smatrati da ga u stvari lingvisti klasifikuju kao oblik „mandarinskog“ u širem smislu. Kao što i ne postoji opšti „mandarinski“ identitet zasnovan na jeziku; umesto toga, postoje snažni regionalni identiteti okupljeni oko pojedinih mandarinskih dijalekata, zbog široke geografske rasprostranjenosti naroda koji njime govori.

Ovaj članak će se usredsrediti na širi smisao mandarinskog jezika — velike grupe raznih severnih i jugozapadnih kineskih dijalekata, a ne samo na „standardni mandarinski“.

Kao i kod drugih varijeteta kineskog jezika, postoji značajan spor da li je mandarinski jezik ili dijalekt.

Najvažnije grupe današnjeg kineskog jezika razvijene su iz kineskog jezika razvijenog od starog kineskog i srednje kineskog jezika.

Većina Kineza, koji žive na prostranom području od severoistočne (Mandžurije) do jugozapadnog (Junana), koriste različite mandarinske dijalekte kao svoj domaći jezik. Preovlađujuća lingvistička homogenost (tj. mandarinski) širom severne Kine je uglavnom rezultat geografije, ravnice severne Kine. Nasuprot tome, planine i reke u južnoj Kini stvorile su jezičku raznolikost. Prisustvo mandarinskog u jugozapadnoj Kini pre svega je rezultat kuge u 12. veku u Sečuanu. Ova kuga, zvana crna smrt, smanjila je broj stanovnika i izazvala naseljavanje iz severne Kine.

Nema jasne linije razdvajanja gde srednji kineski završava a mandarinski počinje; međutim, Zhōngyuán Yīnyùn (中原音韵), knjiga rima iz Dinastija Juan, uglavnom se smatra kao važna prekretnica u istoriji mandarinskog jezika. U ovoj knjizi se vide mnoge karakteristike mandarinskog, kao što je redukcija i nestanak završnog konsonanta i reorganizacija srednjekineskih tonova.

Do sredine 20. veka, većina Kineze koja je živela u južnoj Kini govorila je samo lokalni dijalekt. Međutim, uprkos mešanja zvaničnih lica i običnih ljudi koji su govorili različite kineske dijalekte, pekinški mandarinski je postao dominantan, bar od vremena Ćing dinastije. Od 17. veka, carstvo je ustanovilo jezičke akademije (Pojednostavljeni kineski jezik: 正音书院, Pinjin jezik: Zhèngyīn Shūyuàn) kao pokušaj da se izgovor prilagodi pekinškom standardu. Ovi pokušaji nisu imali mnogo uspeha.

Situacija se promenila stvaranjem osnovnog školskog obrazovnog sistema u kome je učenje standardnog mandarinskog postalo obavezno. Kao rezultat, standardni mandarinski danas tečno govore većina ljudi u kopnenoj Kini i na Tajvanu. U Hong Kongu, jezik obrazovanja i zvaničnog govore ostao je kantonski jezik, ali je standardni mandarinski postao vrlo uticajan.

Izraz „mandarinski jezik“ došao je od portugalske reči mandarim (od malajskog menteri [1] i sanskritskog mantrin-, što znači ministar); to je prevod kineskog izraza Guānhuà (tradicionalni kineski: 官話, pojednostavljeni kineski: 官话), koji doslovce znači jezik mandarina (carskih magistrata). Izraz Guānhuà današnji Kinezi često smatraju arhaičkim, iako ga ponekad lingvisti koriste kao zajednički termin koji se odnosi na sve varijetete i dijalekte mandarinskog, ne samo standardnog mandarinskog. Drugi izraz koji se široko koristi za sve varijetete mandarinskog je Běifānghuà (pojednostavljeni kineski: 北方话, tradicionalni kineski: 北方話), ili dijalekt(i) severa.

Sa zvanične tačke gledišta postoje dve vertije standardnog mandarinskog jezika, pošto Pekinška vlada onaj koji se govori na kopnu naziva Putonghua, dok tajpeška vlada svoj zvanični jezik naziva Kuo-yü (Guoyu na pinjinu).

Tehnički, i Putonghua i Guoyu zasnivaju svoju fonologiju na pekinškom dijalektu, iako Putonghua uzima neke elemente i iz drugih izvora. Upoređivanje rečnika štampanih u ove dve države pokazuje da ima malo suštinskih razlika. Međutim, obe verzije „školskog“ standardnog mandarinskog su često vrlo različite od mandarinskih dijalekata koji se govore u skladu s regionalnim običajim, a ni jedan nije identičan s pekinškim dijalektom. Putonghua i Guoyu se takođe razlikuju od pekinškog dijalekta u vokabularu, gramatici i upotrebi.

Važno je napomenuti da se izrazi "Putonghua" i "Guoyu" odnose na govor, pa stoga razlika u upotrebi pojednostavljenih karaktera i tradicionalnih karaktera se obično ne smatra razlikom između ova dva koncepta.

Postoje regionalne varijacije mandarinskog jezika. One se manifestuju na dva načina:

1. Različiti dijalekti mandarinskog pokrivaju široko područje na kome živi skoro milijardu stanovnika. Zbog toga postoje izrazite regionalne varijacije u izgovoru, rečniku i gramatici. Ove regionalne razlike su slične regionalnim verzijama engleskog jezika u Engleskoj, Škotskoj, Irskoj, Australiji, Kanada i Sjedinjenim Državama.
2. Standardni mandarinski govori se u Kini, Tajvanu i Singapuru, kao drugi jezik. Zbog toga ga oni koji govore oba mandarinska varijeteta i Kinezi koji ne govore mandarinski domaći smatraju melodičnijim i otmenijim od sopstvenih jezika.

Dijalekti mandarinskog mogu se dalje podeliti na osam kategorija: pekinški, jugoistočni, Đi Lu, Đijao Lijao, Žongjuan, Lan Jin, jugozapadni i Đijanhuai mandarinski. Đin se ponekad smatra devetom kategorijom mandarinskog.

I u kopnenoj Kini i na Tajvanu, mandarinski u predominantnim područjima Han kineskog jezika se uči još od osnovne škole. Posle drugog razreda, čitav obrazovni sistem je na mandarinskom, izuzev u razredima s lokalnim jezicima u Tajvanu, gde se uči četiri sata nedeljno, od sredine devedesetih godina prošlog veka.

Međutim, masovno obrazovanje na mandarinskom nije izbrisalo regionalne razlike. Na jugu, interakcija između mandarinskog i lokalnih varijeteta kineskog stvorila je lokalne verzije „severnog“ jezika koje su prilično različite od zvaničnog standardnog mandarinskog i u izgovoru i u gramatici.

Mandarinski, kao i većina kineskih dijalekata/jezika ima duge, razvučene slogove, za razliku od mnogih zapadnih jezika koji imaju kratke slogove.

Broj slogova u kineskom je vrlo mali, jer se svaki slog stvara po matrici: „suglasnik zatim samoglasnik zatim završni suglasnik (koji je ili diftong ili 'n’) plus ton.“ U mandarinskom ne postoji svaki slog koji je moguće stvoriti na ovaj način, u praksi postoji samo nekoliko stotina slogova. Na primer, u mandarinskom nedostaje završni glas „m“. Tako će ljudi s teškim mandarinskim akcentom englesku reč „time“ čitati kao „tai-mm“, ili će čak „m“ čitati kao „n“.

U mandarinskom ima više višesložnih reči nego u drugim varijetetima kineskog, izuzev šangajskog, koji ima više višesložnih reči od mandarinskog. Ovo je delom zbog toga što je mandarinski pretrpeo više zvukovnih promena nego južni varijeteti kineskog, i ima više homonima – obično zbog stvaranja novih reči složenicama ili dodavanjem afiksa kao što su lao-, -zi, -(e)r i -tou. Mali je broj reči koje su bile višesložne još od starokineskog jezika, kao što je hudie (leptir).

Zamenice u mandarinskom su wǒ (我) "ja", nǐ (你) "ti", i tā (他/她) "on/ona", s dodatkom -muško (们) koji se dodaje grupi. Dijalekti mandarinskog su međusobno saglasni oko ovoga, ali nisu s drugim varijetetima kineskog (npr. šangajski ima 侬 non "ti" i 伊 ji "on/ona").

Zatim postoji zánmen (咱们), "mi" koji uključuje sagovornika, i nín (您), različiti način za "ti". Uporedni primer mogao bi biti Sie i du u nemačkom jeziku.

Druge morfeme koje mandarinski dijalekti dele su odnosne i načinske rečce, kao što su -le (了), -že (着), i -guo (过). Drugi kineski varijeteti koriste različite reči u ovim kontekstima (npr. kantonski 咗 i 緊).

Zahvaljujući kontaktima s centralnoazijskim kulturama, mandarinski ima pozajmljenih reči iz altajskog jezika kojih nema u drugim varijetetima kineskog, na primer: hútong (胡同) "drvored, aleja". Južnokineski varijeteti imaju više pozajmica iz tajlandskih ili austronezijskih jezika.

• Kineska gramatika

• Etnološki izveštaj o mandarinskom jeziku
• Izvori kineskog jezika Arhivirano 2006-02-21 na Wayback Machine-u korišćeni kao osnova za mape u članku.