Kolombiya

"Kolombiya" adı (Kristof Kolomb'un ülkesi) Venezuela devrimci Francisco de Miranda tarafından oluşturuldu. İspanyol ve Portekiz egemenlikleri altında topraklarına sevk edilmişti.^[19][20]

Günümüz Kolombiya'sının topraklarında yörenin yerlileri ticaret ve altın işleme sanatıyla uğraşıyorlardı. Burada İnka İmparatorluğu, Muisca, Tayrona, Sinú, Quimbaya ve San Agustín kültürleri yüzyıllar boyunca yaşamıştır.^[21][22][23]

Kristof Kolomb'un adıyla anılan ülke topraklarına Kolomb hiç ayak basmamıştır. Kolombiya toprakları, 16. yüzyılın başlarında Ganzalo Jiménez de Quesada ve Sebastian de Belalcázar komutasındaki İspanyollar tarafından bulunmuş ve sömürge hâline getirilmiştir. 1525 yılında Rodrigo de Bastidas, Santa Marta kentini kurdu. Bunun ardından ülkenin kuzeyinde Karayip Denizi kıyısında Cartagena şehri kuruldu. 1538 yılında Gonzalo Jiménez de Quesada yerli halkın Bacatá adını verdiği yerleşim yerini ele geçirerek burada Bogotá şehrini kurdu.

18. yüzyıla kadar ülke, İspanyol asıllı beyazlar tarafından yönetildi. Bundan sonra başlayan bağımsızlık mücadelesini Kuzey Amerika ve Fransa İhtilalleri daha da kuvvetlendirdi. 1808 yılında Napolyon, İspanya'yı işgal edince Amerika'daki İspanyol sömürgeleri bağımsızlık savaşlarını ilan etti. Böylelikle Simón Bolívar önderliğindeki güçler Cartagena'da bağımsızlıklarını ilan ettiler ve 1821 yılında Büyük Kolombiya adıyla bugünkü Kolombiya, Ekvador, Panama ve Venezuela topraklarını kapsayan bir federasyon kuruldu. 1829 yılında Venezuela ve 1830 yılında ise Ekvador federasyondan ayrıldı.

1886'da ülkeye, kıtayı keşfeden Kolomb'un ismi verildi ve Kolombiya Cumhuriyeti ilan edildi. 1903 yılında, ülke topraklarına dahil olan Panama, ABD'nin yardımı ile Kolombiya'dan ayrılarak bağımsız bir devlet oldu. Panama aynı yıl Panama Kanalı'nın kullanım hakkını ABD'ye verdi. Bu ayrılma yüzünden ABD ile Kolombiya arasında 1921 yılına kadar süren bir gerginlik yaşandı. Bu tarihten sonra Kolombiya yönetimine iki büyük parti olan Liberaller Partisi ile Muhafazakârlar Partisi hâkim oldu. Fakat bu iki parti arasındaki sürtüşmeler, iç karışıklıklara ve ülkenin uzun süre diktatörler tarafından yönetilmesine sebep oldu. Sivil hükûmetle yönetilen Kolombiya'da günümüzde de iç karışıklıklar devam etmektedir.

1948 ila 1953 arasında Kolombiya'da büyük karışıklıklar yaşandı. Violencia adı verilen şiddet olayları meydana geldi. 1950 yılında muhafazakâr Mariano Ospina Pérez iktidarı devralan bir başka muhafazakâr olan Laureano Gómez vekili Roberto Urdaneta ile birlikte katı bir yönetim sergiledi. Üç yıllık görev sırasında 80.000 kişinin öldüğü tahmin ediliyor. Violencia, 1963 yılına kadar sürdü. Bu zaman zarfında 200.000 kişi öldü. Violencia'ya karşı solcu gerilla grubu FARC mücadele etti. Ülkedeki karışıklıklar sebebiyle 12 Ağustos 2002'de Başkan Álvaro Uribe Vélez 90 günlük olağanüstü hâl ilan etti.

Kolombiya'nın iklimi bölgelere göre çeşitlilik gösterir. Vadilerde tropik, yüksek kesimlerde ise ılıman iklim özellikleri görülmektedir. Sıcak iklim kuşağında yer alan ülke dağlarının doruklarında her zaman kar vardır.

Ülke topraklarının yarıya yakını sık ormanlarla kaplıdır.

Amazon Ormanları'nda maymun, jaguar, timsah, puma, tapir ve armadillo gibi çeşitli hayvanlar yaşar. Ayrıca papağan ve kolibri gibi tropik kuşlarla Kuzey Amerika'dan göç eden göçmen kuşlar da kış mevsimini burada geçirirler. Yüksek dağlık bölgelerde And Kondoru denen büyük Güney Amerika akbabaları yuva yapar. Pek çok kelebek, örümcek ve böcek türlerinin yanı sıra Magdalena Nehri'nde da timsah ve kaymanlar yaşar.

Cristóbal Colón Dağı ve Simón Bolívar Dağı ülkenin en büyük yükseltileridir (Her ikisinin de yüksekliği 5775 metredir). And Dağları sisteminin üç büyük sıra dağı olan Batı, Orta ve Doğu Cordillera'lar ülkenin batı yarısı boyunca uzanarak Ekvador sınırında birleşirler. Alçak doğu düzlüğü boyunca Amazon ve Orinoko ırmaklarının kolları uzanır. 1600 km uzunluğundaki Magdalena Nehri, kuzeye doğru akarak Karayip Denizi'ne dökülür.

Kolombiya'da demografi, Yürütme Organına bağlı resmi bir organ olan Ulusal İdari İstatistik Departmanı (DANE) tarafından incelenir. 2020 yılında yaklaşık 50 milyon nüfusuyla Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya ve Meksika'dan sonra Amerika'nın dördüncü en kalabalık ülkesidir.Meksika, Amerika Birleşik Devletleri ve İspanya'dan sonra dünyanın en büyük İspanyolca konuşan nüfusuna sahiptir. Kırsal nüfusun kentsel alanlara doğru hareketi ve ülke dışına göç önemli olmuştur. Kent nüfusu 1938'de toplam nüfusun %28'inden 2005'te %75'e yükseldi; ancak mutlak olarak bu dönemde kırsal nüfus 6 milyondan 10 milyona çıkmıştır. Göçle ilgili olarak, Ulusal İdari İstatistik Departmanı (DANE), yaklaşık 3,3 milyon Kolombiyalı'nın yurtdışında, özellikle Amerika Birleşik Devletleri, İspanya, Şili ve Kanada'da yaşadığını tahmin ediyor. Göç etme olasılığı en yüksek olanlar, ülkenin iç bölgelerinden gelenlerdir ve bu fenomenin bir parçası olan önemli bir entelektüel ve yetenekli insan grubunu vurgulamaktadır.

Ulusal İdari İstatistik Departmanına (DANE) göre, Kolombiya nüfusunun %51,2'si kadın, %48,8'i erkektir. Nüfusun %22,6'sı 14 yaşın altındadır; 2019 tahminlerine göre nüfusun %68,2'si 15 ila 65 yaş arasında ve %9,1'i 65 yaşın üzerinde.

Nüfus And Dağları ve Karayip kıyılarında yoğunlaşmıştır. Kolombiya alanının yaklaşık %54'ünü oluşturan doğu ovasının dokuz bölümü, nüfusun %3'ünden daha azına ve kilometrekareye bir kişiden daha az nüfus yoğunluğuna sahiptir. Kırsal alanlardan kentlere gelen hareket yirminci yüzyılın çok yoğundu ve Kolombiya Latin Amerika'da en kentleşmiş ülkelerin bugün biridir. Kent nüfusu 1938'de toplamın %31'inden 1975'te %60'a yükseldi ve 2005'te bu sayı %72.7'ye yükseldi. Bogota'nın nüfusu 300.000'den biraz fazla arttı.1938 - bugün yaklaşık 7 milyon. Toplamda, şu anda ülkedeki otuz şehir 100.000'den fazla nüfusa sahiptir. Kolombiya, yaklaşık 4,3 milyon kişi olduğu tahmin edilen, dünyadaki en yüksek yerinden edilmiş insan oranlarından birine sahip.

Kolombiya'nın resmi dili Kastilya'dır, ancak ülkede yaklaşık 500.000 ana dil konuşanı vardır.  Ülkede listelenmiş 101 dil var, bunların seksen tanesi yaşıyor ve 21 tanesi soyu tükenmiş durumda. Katalanca (veya Valencia) İspanyol göçmenler tarafından konuşulmaktadır. Ayrıca Mahates'te yaklaşık 2.500 kişi tarafından konuşulan bir kreol dili olan Palenquero vardır.

2008 yılında Brasília Üniversitesi (UnB) tarafından yürütülen bir otozomal DNA genetik çalışmasına göre, Kolombiya nüfusunun bileşimi şu şekildedir: %33,80 yerli katkısı, %45,90 Avrupa katkısı ve %20,30 Afrika katkısı.

Kolombiya Anayasası'nda inanç özgürlüğü garantiye alınmıştır. Kolombiya hükûmeti din konusunu yasal olarak belgelemese de 2012 ve 2013 yıllarında yayımlanan araştırmalara göre ülkedeki inanç dağılımı şöyledir:^[24][25]

• %57,2 Katolik
• %13,7 Protestan
• %6,4 ateist veya agnostik
• %13,5 dinsiz teist
• %1,8 Yehova'nın Şahidi ve Adventist
• %1 diğer
• %2,2 ya cevap vermedi ya da bilmediğini söyledi.

Kolombiya'nın başkenti Bogota'dır. Ülkenin en büyük idari birimleri departmanlardır ve 32 departman vardır. Bogotá özel bir bölgedir (Başkent Eyaleti). Bu departman ilçelere ayrılmıştır, toplamda 1128 ilçe mevcuttur. Ayrıca ülke coğrafi, demografik ve ekonomik koşullar göz önüne alınarak 5 bölgeye ayrılmıştır ancak bu bölgeler herhangi bir idari yapıyı temsil etmemektedir.^[26]

Kolombiya, Birleşmiş Milletler (1943), Amerikan Devletleri Örgütü (1948), G-77 (1964), And Milletler Topluluğu (1969), G-24 (1971), Amazon İşbirliği Antlaşması Örgütü(1978), Güney Amerika Milletler Birliği (2004), Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu^[28] CELAC (2010) ve Pasifik İttifakı (2013)^[29] gibi uluslararası örgütlerin kurucu üyelerinden birisidir.

Tarihsel olarak bir tarım ekonomisi olan Kolombiya, 20. yüzyılda hızla kentleşti. Yüzyılın sonunda, işçilerin sadece %22,7'si tarımda çalışıyordu ve ülkenin GSYİH'sının sadece %11,5'ini oluşturuyordu. İşçilerin %18,7'si sanayide ve %58,5'i hizmetlerde istihdam edilmekte olup, GSYİH'nın sırasıyla %36 ve %52,5'ini oluşturmaktadır. Ülkenin başlıca ticaret ortakları ABD (ABD ile tartışmalı serbest ticaret anlaşması şu anda ABD Kongresi tarafından onaylanmayı bekliyor), Venezuela ve Çin'dir. Tüm ithalat, ihracat ve toplam ticaret dengesi rekor seviyelerde ve girişi arasında ihracat dolar olan önemli bir yeniden değerleme sonuçlandı.

Kolombiya ekonomisi 20. yüzyılın ikinci yarısında istikrarlı bir şekilde büyüdü ve gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) 1970 ile 1998 arasında yılda ortalama %4'ten fazla büyüdü. Ülke 1999'da (yılın ilk yılı) bir durgunluk yaşadı. Büyük Buhran'dan bu yana negatif büyüme) ve iyileşme uzun ve acı vericiydi. Bununla birlikte, son yıllardaki büyüme etkileyici olmuştur ve 2007'de %8.2'ye ulaşarak Latin Amerika'daki en yüksek büyüme oranlarından biridir. Bu arada, Kolombiya Menkul Kıymetler Borsası Temmuz 2001'deki başlangıcından bu yana 1.000 puandan Kasım 2008'de 7.300 puanın üzerine çıktı.

Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) tahminlerine göre, 2007'de Kolombiya'nın nominal GSYİH'si 202,6 milyar dolardı (dünyanın 37. en büyük ve Güney Amerika'nın dördüncü en büyük). Arındırılmış satın alma gücü paritesi (PPP), GSYİH kişi başına yılında Kolombiya yerleştirerek US $7968 olan dünyada 82 pozisyonunda. Bununla birlikte, pratikte, bu zenginlik, Latin Amerika'da çok yaygın olan ülke nüfusu arasında eşit olmayan bir şekilde dağılıyor, Kolombiya Gini katsayısında yüksek puan alıyor ve BM rakamları ülkeyi 126 ülke arasında 119. sıraya yerleştiriyor.. 2003 yılında, nüfusun en zengin %20'si gelir/tüketim içinde %62,7'lik bir paya sahipken, en yoksul %20'lik kesim ise yalnızca %2,5'lik bir paya sahipti.

Hükûmet harcamaları GSYİH'nın %37,9'unu oluşturuyor. Bu miktarın neredeyse dörtte biri, 2007'de GSYİH'nın % 52,8'i olarak tahmin edilen ülkenin nispeten yüksek devlet borcuna gidiyor .  Ekonominin karşı karşıya olduğu diğer sorunlar arasında zayıf iç ve dış talep, ülkenin emeklilik sisteminin finansmanı ve işsizlik oranı (Kasım 2008'de %10,8) yer alıyor.  enflasyonu 2007 yılında% 5.5 beklemeye son yıllarda nispeten düşük kalmıştır

Ekonomik performans 1990'larda uygulamaya konulan liberal reformlarla desteklendi ve politikaları kamu açığını GSYİH'nın % 2,5'inin altına düşürmeyi amaçlayan önlemleri içeren Álvaro Uribe'nin başkanlığı döneminde de devam etti. 2008'de Heritage Foundation, Kolombiya ekonomisini 2007'den bu yana %2.3'lük bir artışla %61.9 ücretsiz olarak değerlendirerek, onu dünyada 67., Orta ve Güney Amerika'daki 29 ülke arasında 15. sıraya yerleştirdi.

Başkan Uribe'nin hükûmetinin tartışmalı "demokratik güvenlik" stratejisi sırasındaki güvenlik iyileştirmeleri, ekonomide daha büyük bir güven duygusu yarattı. 28 Mayıs 2007'de Amerikan BusinessWeek dergisi, Kolombiya'yı "Dünyadaki en aşırı yükselen pazar" olarak sınıflandırdığı bir makale yayınladı.  Kolombiya ekonomisi son yıllarda iyileşti, yatırım 2002'de GSYİH'nın %15'inden 2008'de %26'ya yükseldi ve özel şirketler yeniden donatıldı. Ancak 2014'te işsizlik %9,1, yoksulluk oranı ise %28,5.

Yakın tarihli bir Dünya Bankası raporuna göre Manizales, Ibagué ve Pereira'da iş yapmak daha kolay ve Cali ve Cartagena'da daha zor. İdare reformları, bir önceki rapora kıyasla, ihracat için %60'tan fazla ve ithalat için %40'tan fazla belge hazırlamak için gereken sürenin azaltılmasına katkıda bulunmuştur.

Fernando Botero, dünyadaki ünlü şişman insanları çizen Kolombiya doğumlu modern sanat ressamıdır.^[30] Kolombiyalı edebiyatçı Gabriel García Márquez, 1982 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür. Catalina Sandino Moreno Maria Full of Grace filmi ile 2004 yılında Berlin Film Festivali'nde Charlize Theron'la birlikte En İyi Kadın Oyuncu ödülü kazanmıştır. Bu filmdeki performansı ile Akademi Ödülü'ne aday olmuştur. Ayrıca, Shakira, Juanes, J Balvin, Danna García, César López gibi, uluslararası alanda da kabul görmüş Kolombiyalı sanatçılar da vardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Romantizmle bağlantılı bağımsızlık sonrası literatürde Antonio Nariño, José Fernández Madrid, Camilo Torres Tenorio ve Francisco Antonio Zea gibi yazarlar ön plana çıkmıştır. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında ve yirminci yüzyılın başlarında costumbrismo olarak bilinen edebi tür popüler oldu; bu dönemin büyük yazarları Tomás Carrasquilla, Jorge Isaacs ve Rafael Pombo'ydı (ikincisi çocuk edebiyatında dikkate değer eserler yazdı). Bu dönemde José Asunción Silva, José Eustasio Rivera, León de Greiff, Porfirio Barba-Jacob ve José María Vargas Vila gibi yazarlar modernist hareketi geliştirdiler. 1872'de Kolombiya, Amerika'aki ilk İspanyolca dil akademisi olan Kolombiya Dil Akademisi'ni kurdu. Candelario Obeso, Afro-Kolombiyalı bir yazarın ilk şiir kitabı olan çığır açan Cantos Populares de mi Tierra'i (1877) yazdı.^{[kaynak belirtilmeli]}

1939 ve 1940 yılları arasında Bogotá şehrinde "Taş ve Gök" (Piedra y cielo) adıyla ülkeyi önemli ölçüde etkileyen yedi şiir kitabı yayınlandı; şiirler şair Jorge Rojas tarafından yazıldı. Sonraki on yıl içinde, Gonzalo Arango zamanın şiddetine yanıt olarak "hiçlik" hareketini kurdu; nihilizm, varoluşçuluk ve başka bir büyük Kolombiyalı yazar Fernando González Ochoa'nun düşüncesinden etkilendi. Latin Amerika edebiyatındaki patlama sırasında, Nobel ödüllü Gabriel García Márquez ve Magnum Opus, Yüz Yıllık Yalnızlık, Eduardo Caballero Calderón, Manuel Mejía Vallejo ve Cervantes Ödülünü kazanan bir yazar Álvaro Mutis liderliğindeki başarılı yazarlar ortaya çıktı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kolombiya'da futbol, bisiklet,^[31] boks,^[32] beyzbol,^[33] basketbol ve tejo (yerel spor) en çok sevilen sporlardır. Futbol ligler hâlinde oynanmakta ve bunların en büyüğü Liga Postobón'dur. Libertadores Kupası kazanabilmiş olan takımların ikisi (Once Caldas ve Atlético Nacional) takımdır. Futbol kulüpleri Kolombiya Futbol Federasyonu çatısı altında toplanmıştır.^[34]

Kolombiya sinemasının kökenleri 1897 yılında, kârsız ve tarihi boyunca mütevazı bir öneme sahip. 20. yüzyılın ilk on yıllarında, bazı şirketler sabit bir üretim seviyesini korudu, ancak finansal destek eksikliği ve güçlü dış rekabet, yerli üretim girişimlerinde önemli bir düşüşe katkıda bulundu. Compañía de Fomento CINEMATOGRAFICA (Focine) bazı Kolombiyalı yapımları yapılacak sağlayan, 1980 yılında kuruldu. Ancak örgüt 1990'ların başında kapatılmak zorunda kaldı. 2003 yılında onaylanan ulusal sinematografik üretimi teşvik eden bir yasa, ülkedeki film endüstrisinin yanı sıra filmlerin ve kısa filmlerin yapımını ve prodüksiyonunu garanti altına aldı.

Kolombiya mutfağında, diğer tahıllara ek olarak yaygın bir mısır kullanımına sahiptir. Avokado, ülke yemeklerinde yaygın olarak bulunan bir meyvedir. Tipik yemeklerde ayrıca daha fazla miktarda baharat bulunur, ancak örneğin Hint veya Meksika mutfağındaki kadar değil. Manyok ayrıca çeşitli yemeklerde bulunur. Ülkede en yaygın içecek kahvedir.

Kolombiya mutfağı, bölgelerinin her birinde farklılık gösterir. Amazon bölgesinde mutfağın özelliği balığa dayalı olması ve pirarucunun en çok tüketilenlerden biri olmasıdır. Bu bölgenin en temsili yemeklerinden biri, sarımsak, biber ve soğanla tatlandırılmış ve muz yapraklarına sarılmış kavrulmuş bir balık filetosu olan patarashca'dır; neredeyse her zaman kızarmış muz ve manyok unu eşlik eder. Patrisa bölgesinde, tipik ana yemek paisa tepsi ile, antioquia sancocho, hogao, antioquia işkembe ve aynı zamanda ayakta pegao, iken, Valle del Cauca, tavuk güveç, sıkışmış pirinç ve pandebono daha tüketilmektedir.

• Kolombiya Bağımsızlık Savaşı

• Kolombiya Hükûmeti Resmi İnternet Sitesi 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.