Kabardino-Balkarya
Kabardino-Balkarya
Кабардино-Балкарская Республика Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика | |||||
| |||||
| Milli Marş: Kabardino-Balkar Cumhuriyeti Millî Marşı[1] | |||||
| Konum | |||||
 | |||||
| Yönetim | |||||
| Ülke: |  Rusya
| ||||
| Federâl Bölge: | Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi | ||||
| Ekonomik Bölge: | Kuzey Kafkasya ekonomik bölgesi | ||||
| Başkent: | Nalçik[2] | ||||
| Başkan[3]: | Kazbek Valeryevich Kokov | ||||
| Yasama organı: | Parlamento[4] | ||||
| Genel bilgiler | |||||
| Yüzölçüm: | 12.500 km² (4.826 sq mi) | ||||
| - Rusya içinde: | 78 | ||||
| Nüfus: | 860.808 (12/2015)[5] | ||||
| - Rusya içinde: | 59 | ||||
| - Yoğunluk: | 69 /km² (178 /sq mi) | ||||
| Diğer bilgiler | |||||
| Dili: | Kabardeyce, Balkarca, Rusça [6] | ||||
| Kuruluş tarihi: | 5 Ocak 1936[7] | ||||
| ISO 3166-2:RU: | RU-KB | ||||
Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (Rusça: Кабарди́но-Балка́рская Респу́блика, Kabardino-Balkarskaya Respublika; Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Karaçay-Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика) ya da Kabardino-Balkarya (Rusça: Кабарди́но-Балка́рия, Kabardino-Balkariya), Rusya'nın 8 bölgesinden (okrug), 7 bölgeyi (region) içeren Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nde (okrug), "etnik adlar taşıyan" çokuluslu cumhuriyetlerinden biridir.
Coğrafi konum
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (KBC), RF'de, Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, kuzeyinde de Stavropol Kray bulunur. Yüzölçümü 12.500 km.kare, nüfusu 2002'de 901.494 idi (Nüfus 2005'te biraz düşmüştür: 898,9 bin).
2002'de nüfusun % 56,6'sı (510.346) kentli, % 43,4'ü (478.774) köylü idi. Yine nüfusun % 46,9'u erkek (422.720), % 53,1' de (478.774) kadın idi.
Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler 2002'de 498.702 (% 55,3), ardından Ruslar 2002'de 226.620 (%25,1) yerleşmişlerdir.
Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar 2002'de 104.951 (% 11,6), bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik'te oturur, Sovetskiy rayonunda çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu, çoğunlukla Kabardeyler ve Ruslar'dan oluşur.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardeylerden daha sonra, Kabardeylerin güneyine yerleşmiş olmaları gereken Balkarlar ise, Kabardeyler ile uzun bir süre Rus istilasına direnmiş, Ruslar Balkarları 1825'te, Kabardeyleri ise ancak 1864'te yönetimleri altına almışlardır.
Rus yönetimi, 1860'larda hem Müslüman nüfusu azaltmak ve hem de Batı Çerkesya'da 1864 yılında gerçekleşen Çerkes Sürgünü olayına yönelik olası tepkileri azaltmak, bu sürgün olayını sıradan bir göç olayı imiş gibi geçiştirmek için Osmanlı İmparatorluğu ile bir anlaşma içinde Doğu Çerkesya'dan ve Kuzey Osetya'dan Müslüman nüfusu baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı (bk."Jineps", Ocak 2007, s.4). Göçler 1900'lü yıllara değin ara ara devam etti. Kabardeyler, Diaspora'da Kayseri, Tokat, Çorum, Sivas, Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Ankara, Samsun (Duruçay), Eskişehir, Kars, Gaziantep, Ardahan, Balıkesir (Bandırma Yenisığırcı köyü) vb. illerde Suriye, Mısır, İsrail (1 köy) ve Ürdün'de bulunmaktadırlar. Kabardeyler Rusya Federasyonu'ndan ayrılıp bağımsız olmak için pek çok kez çabalamış ancak hiçbirinde başarılı olamamışlardır.
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Nüfus: 859,939 (2010 sayımı);[8] 901,494 (2002 sayımı); 759,586 (1989 sayımı).[9]
Hayati istatistikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kaynakça: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi 12 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Ortalama nüfus (x 1000) | Canlı doğumlar | Ölümler | Doğal değişim | Kaba doğum hızı (her 1000 başına) | Kaba ölüm hızı (her 1000 başına) | Doğal değişim (her 1000 başına) | doğurganlık oranları | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970 | 592 | 11,683 | 3,913 | 7,770 | 19.7 | 6.6 | 13.1 | |
| 1975 | 634 | 12,315 | 4,717 | 7,598 | 19.4 | 7.4 | 12.0 | |
| 1980 | 680 | 14,098 | 5,457 | 8,641 | 20.7 | 8.0 | 12.7 | |
| 1985 | 725 | 15,941 | 5,854 | 10,087 | 22.0 | 8.1 | 13.9 | |
| 1990 | 772 | 15,412 | 6,573 | 8,839 | 20.0 | 8.5 | 11.5 | 2,45 |
| 1991 | 788 | 14,952 | 6,995 | 7,957 | 19.0 | 8.9 | 10.1 | 2,35 |
| 1992 | 799 | 13,728 | 7,093 | 6,635 | 17.2 | 8.9 | 8.3 | 2,16 |
| 1993 | 807 | 11,781 | 7,864 | 3,917 | 14.6 | 9.7 | 4.9 | 1,86 |
| 1994 | 816 | 11,407 | 8,052 | 3,355 | 14.0 | 9.9 | 4.1 | 1,79 |
| 1995 | 828 | 10,844 | 8,236 | 2,608 | 13.1 | 9.9 | 3.2 | 1,67 |
| 1996 | 840 | 10,293 | 8,199 | 2,094 | 12.2 | 9.8 | 2.5 | 1,56 |
| 1997 | 853 | 10,016 | 7,985 | 2,031 | 11.7 | 9.4 | 2.4 | 1,47 |
| 1998 | 866 | 9,997 | 8,201 | 1,796 | 11.5 | 9.5 | 2.1 | 1,44 |
| 1999 | 875 | 9,221 | 8,292 | 929 | 10.5 | 9.5 | 1.1 | 1,30 |
| 2000 | 883 | 9,207 | 8,792 | 415 | 10.4 | 10.0 | 0.5 | 1,26 |
| 2001 | 891 | 8,892 | 8,778 | 114 | 10.0 | 9.9 | 0.1 | 1,19 |
| 2002 | 897 | 9,119 | 8,954 | 165 | 10.2 | 10.0 | 0.2 | 1,20 |
| 2003 | 896 | 9,294 | 9,202 | 92 | 10.4 | 10.3 | 0.1 | 1,20 |
| 2004 | 889 | 9,414 | 8,695 | 719 | 10.6 | 9.8 | 0.8 | 1,22 |
| 2005 | 882 | 8,991 | 9,034 | - 43 | 10.2 | 10.2 | -0.0 | 1,13 |
| 2006 | 875 | 9,308 | 8,764 | 544 | 10.6 | 10.0 | 0.6 | 1,16 |
| 2007 | 870 | 11,397 | 8,441 | 2,956 | 13.1 | 9.7 | 3.4 | 1,41 |
| 2008 | 866 | 12,052 | 8,095 | 3,957 | 13.9 | 9.3 | 4.6 | 1,49 |
| 2009 | 863 | 12,143 | 8,406 | 3,737 | 14.1 | 9.7 | 4.3 | 1,62 |
| 2010 | 860 | 12,576 | 8,080 | 4,496 | 14.6 | 9.4 | 5.2 | 1,66 |
| 2011 | 860 | 12,848 | 8,136 | 4,712 | 14.9 | 9.4 | 5.5 | 1,70 |
| 2012 | 859 | 13,721 | 7,691 | 6,030 | 15.9 | 8,9 | 7.0 | 1,83 |
| 2013 | 859 | 13,355 | 7,666 | 5,689 | 15.5 | 8,9 | 6.6 | 1,80(e) |
Etnik Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Etnik grup |
1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Kabardeyler | 122,237 | %54,2 | 152,237 | %42,4 | 190,284 | %45,3 | 264,675 | %45,0 | 303,604 | %45,5 | 364,494 | %48,2 | 498,7022 | %55,3 | 490,453 | %57,2 |
| Balkarlar | 33,197 | %14,7 | 40,747 | %11,3 | 34,088 | %8,1 | 51,356 | %8,7 | 59,710 | %9,0 | 70,793 | %9,4 | 104,951 | %11,6 | 108,577 | %12,7 |
| Ruslar | 32,622 | %14,5 | 129,067 | %35,9 | 162,586 | %38,7 | 218,595 | %37,2 | 234,137 | %35,1 | 240,750 | %31,9 | 226,620 | %25,1 | 193,155 | %22,5 |
| Osetler | 3,839 | %1,7 | 4,608 | %1,3 | 6,442 | %1,5 | 9,167 | %1,6 | 9,710 | %1,5 | 9,996 | %1,3 | 9,845 | %1,1 | 9,129 | %1,1 |
| Ukraynalılar | 24,723 | %11,0 | 11,142 | %3,1 | 8,400 | %2,0 | 10,620 | %1,8 | 12,139 | %1,8 | 12,826 | %1,7 | 7,592 | %0,8 | 4,800 | %0,6 |
| Diğer | 8,803 | %3,9 | 21,328 | %5,9 | 18,315 | %4,4 | 33,790 | %5,7 | 47,246 | %7,1 | 55,672 | %7,4 | 53,784 | %6,0 | 51,556 | %6,0 |
Kabardeyler, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti dışında, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye,Adigey Cumhuriyeti, Krasnodar Kray, Stavropol Kray ve Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti'nde ve 1 milyonu aştığı söylenen büyük bir Diasporası ile de Çerkes-Adige toplulukları içinde, etnik kimliğini en fazla korumuş ve asimilasyona en fazla direnmiş topluluk olarak bilinir.
Zaman Dilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kabardino-Balkarya, Moskova Zaman Dilimindedir. (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce (Baksan lehçesi), Rusça ve Balkarca'dır. Balkarca ve Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır. Cumhuriyette Kabardey, Balkar ve Rus dilleri birlikte resmi dil statülerindedir.
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kabardino-Balkarya'daki dinler (2012)[10][11]
2012'de yapılan resmi araştırmalara göre[10] Kabardino-Balkarya cumhuriyetinin %55'ini İslam dini (Sünni - Hanefi oluştururken %15,6 ile Rus Ortodoks Kilisesi, %3 Habze dini ve %10'u ise diğer Hristiyan mezheplerini karşılamaktadır. Ayrıca, nüfusun % 12'si kendisini Manevi olarak ancak dindar değilim olarak tanıtırken, geriye kalan % 5.4 ise ateist ve diğer dinlerden gelmektedir.[10]
Büyük Şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardino-Balkarya'nın en kalabalık şehirleri (2010 nüfus sayımına göre):
- Nalçik (240,203)
- Prohladnıy (59,601)
- Baksan (36,860)
- Nartkala (31,694)
- Mayskıy (26,755)
- Tırnauz (21,000)
- Dygulybgey (20,228)
- Terek (19,170)
- Çegem (18,019)
Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]18 Aralık 1991'de ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi Balkarların bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu (RF) içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardino-Balkarya bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. 26 Eylül 2018'de Başkan vekili olarak atanan Kazbek Kokov, 3 Ekim 2019'dan itibaren asaleten başkanlık görevine getirilmiştir.
Yönetimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyette Rusya Federasyonu (RF) örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve bir yasama organına (Parlamento) sahiptir. Cumhuriyetin başı Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır, atama Parlamento tarafından onaylandığında kesinleşir. Cumhuriyetin başı Parlamento dışından bakanlar kurulunu atama ve görevden almaya yetkilidir.
İdari bölümler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu alt başlığın ana maddesi: Kabardey-Balkarya İdari Yapılanması
Kabardino-Balkarya Nalçik ve Tırnavuz kensel yönetim alanlarıyla Kabardey ağırlıklı Zolskiy (Dzelıqo), Baksan, Çegem (Şedjem), Çerek (Şeredj), Arvan ve Terek (Terç); Rus nüfus ağırlıklı Prohladnıy ve Mayskiy; Balkar ağırlıklı Sovetskiy rayonlarına ayrılır. Nalçik'te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler. Prohladnı kenti Rus, Tırnavuz kenti ise Balkar ağırlıklıdır.
Sosyal ve kültürel hayat
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardeyler 13-15. yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde, Taman Yarımadası, Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken, Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir.
Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla, Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi.
Ruslar feodal yapıya dokunmadılar. Derebeylerinin (Kabardey "pşı", Balkar "tavbiy") geniş arazileri, köyleri, büyük hayvan sürüleri, kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl", Balkar "kul") vardı. Derebeylik düzeni ve kölelik (serflik) Rusya'da 1861'de kaldırıldı, ama Kafkasya'nın çoğu yerinde 1868-1869 yıllarına değin sürdü ve ancak o tarihlerde kaldırıldı, ama özgürlüğe kavuşan eski kölelere devletçe toprak verilmedi. Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin toprak taleplerinin karşılanacağı umuduyla 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı.
19. yüzyılda başlayan modern değişimler, beraberinde kültürel alanda da gelişmelere yol açtı. Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Law #13-RZ
- ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 136
- ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 78
- ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 91
- ^ "2015 Kabardino-Balkarya Nüfus sayımı". gks.ru. 24 Ocak 2015. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 76
- ^ USSR. Administrative-Territorial Divisions of the Union Republics, p. 35
- ^ "2010 Rusya Genel Nüfus sayımı" (Rusça). Federal Devlet İstatistik Servisi. 31 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ "1989 Rusya nüfus sayımı" (Rusça). 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ a b c Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Sreda.org
- ^ 2012 Survey Maps 20 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012. Retrieved 24-09-2012.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kabardiya
- Balkarya
- Kabardino-Balkarya'nın idari yapılanması
- Kabardey-Balkarya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
- Kabardiya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- (Rusça) Cumhuriyet Başkanı resmi web sitesi 14 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (Rusça) KavkazWeb.net - Kabardey-Balkar günlük haber 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (Rusça) Adyga.org - Kabardey halkının en popüler web sitesi
- (İngilizce) Kabardey-Balkar bilgi ve fotoğraf galerisi 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (İngilizce) Kabardino-Balkarya Resimleri 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (İngilizce) Ülke Profilleri 18 Mayıs 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (Rusça) Kabardey-Balkar Haber Portalı
| Cumhuriyetler |  | |
|---|---|---|
| Kraylar | ||
| Oblastlar |
| |
| Federal şehirler | ||
| Özerk oblastlar | ||
| Özerk okruglar | ||
1Tümen Oblastı'na bağlıdır. 2Arhangelsk Oblastı'na bağlıdır. 3 Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır. | ||
Kafkasya ülkeleri ve bölgeleri | |
|---|---|
