Ming
| Ming | |
|---|---|
_WDL10719_(cropped).png) Qoʻqon xonligida hukmronlik qilgan Minglar oʻzbek sulolasining soʻnggi vakili — Nasriddinxon | |
| Hudud | Markaziy Osiyo |
| Mashhur vakillari | Shohruxbiy, Xudoyorxon |
| Hukmdor unvonlari | xon, amir, bek |
| Hukmronlik davri | 1701—1876 |
Ming — oʻzbek xalqi tarkibiga kirgan qabilalardan biri. Ming qabilasi XV asrdan boshlab Movarounnahr hududida oʻzbek qabilasi sifatida tilga olingan[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10]. Hozirgi Samarqand viloyati, qisman Fargʻona vodiysi hamda Buxoro vohasida, tarqoq holda Surxondaryo viloyatining Boysun, Sherobod, Denov tumanlarida, Xorazmda va Tojikistonning Hisor tumanida yashaganlar. Zarafshon vodiysida yashovchi minglar 3 yirik uruqqa, bu urugʻlar, oʻz navbatida, yana bir qancha kichik urugʻlarga boʻlingan: tugʻali (axmat, chagʻir, toʻyi namoz, oqshiq va boshqalar); bogʻlon (chibli, qora, mirza va boshqalar); uvoq tamgʻali (algʻol, chaut, jayli, oʻramas, toʻqnamoz, kiyuxoʻja, yarat) urugʻlari. Minglar boshqirdlar tarkibiga ham kirgan. Qoʻqon xonligi hukmdorlari Minglar oʻzbek sulasidan boʻlgan. Buxoro vohasida yashagan minglar ham Buxoro xonligi siyosiy hayotida faol qatnashgan. Xonlikdagi muhim mansablarni minglarning beklari egallab kelgan. Oʻratepa va Urgut beklari ham minglardan boʻlgan. XIX asrning oxiriga kelib minglarning koʻpchiligi oʻtroqlashib, dehqonchilik va pillachilik bilan shugʻullanishgan. Togʻli tumanlar hamda choʻllarda oʻrnashib qolgan minglar chorvachilik bilan mashgʻul boʻlishgan. Ming ayollari gilam toʻqish, kigiz bosishni yaxshi bilishgan.[11]
Kelib chiqish versiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ularning kelib chiqishi haqida turli xil versiyalar mavjud. Afsonaga koʻra, oʻzbek-minglar tarixi qirq va yuz kabi qabilalar bilan bogʻliq boʻlgan, bu ularning kelib chiqishining turkiy asosini koʻrsatishi mumkin. Tadqiqotchi Ch. Valixonov 96 ta oʻzbek qabilalari haqida rivoyatlarni yozib qoldirgan, ular orasida minglar, yuzlar va qirqlar ham bor. Uning fikricha, ushbu sulolalar qadimgi turklarning avlodlari boʻlgan[12].
Qoʻqon xonligi hukmdorlari boʻlgan Minglar oʻzlarining kelib chiqishini Zahiriddin Muhammda Bobur bilan, u orqali Temur va temuriylar sulolasi bilan bogʻlaganlar[13][14]. Boshqa manbalarda esa oʻzbek hukmron Ming sulolasi oʻzining kelib chiqishini Muhammad paygʻambar bilan bogʻlagan.[15]. Baʼzi mualliflar Minglarning moʻgʻullardan kelib chiqishi haqida yozganlar[16]. Ushbu versiyani birinchi boʻlib ovozga qoʻyganlardan biri G. N. Potanin boʻlgan[17]. G. E. Grumm-Grjimayloning yozishicha, Ming (Mingat) qabilasining bir qismi Moʻgʻuliston hududini tark etib, XIV asrda oʻzbeklar ittifoqiga kirgan[18].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Temuriylar davrida oʻzbek-minglarning alohida guruhlari Movarounnahrda yashagan. XVI asr boshlarida Dashti Qipchoqdan Movarounnahrga yurish chogʻida Minglarning ayrim guruhlari Shayboniyxon qoʻshini tarkibida boʻlgan. Koʻpgina yozma manbalarda XVI asrda oʻzbek-minglarning koʻpligi qayd etilgan: Fargʻona va Zarafshon vodiylarida, Jizzax, Oʻra-tubda. Oʻra-tub va Urgut beklari Ming oilasidan kirgan. Zarafshon hududida oʻzbek minglari ham koʻp boʻlgan. XVI asrning ikkinchi yarmida ularning bir qismi Balx tomon koʻchib kelgan, qolganlari esa vohaning janubi-sharqiy rayonlarini, Zarafshon tizmasining togʻ oldi hududlarini va Qozonariqning yuqori oqimini egallagan. Abdullaxon II davrida, 16-asrning ikkinchi yarmida Minglarning bir qismi, bundan tashqari, boylar hukumat zulmi natijasida Zarafshon boʻylarini tashlab Amudaryoning Balx tomoniga koʻchib oʻtgan. Xuddi shu hukmronlik davrida Zarafshon havzasida qolgan, asosan kambagʻal boʻlgan Minglar tarkibi Urgut tumanini egallagan[19]. XVIII asrda oʻzbek urugʻi minglar Qoʻqon xonligida hukmron sulolaga aylandi. 1745-yilda Minglar, Yuzlar va Qipchoqlar birlashdilar va qalmoq qoʻmondonlari Septen va Xotol qoʻshinlariga qarshi kurashdilar[20].
Taʼrifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ming qabilasi 92 ta oʻzbek qabilalari roʻyxatiga birinchi oʻrinda yuz, qirq va jaloir qabilalari bilan birga kiritilgan. Oʻzbek-minglar Zarafshon okrugining janubi-sharqiy qismida va Hisor, Boysun yaqinidagi Amudaryo havzasida yashagan; Sherobod, Deynav, Balx, Qunduz egaliklarida va Xiva xonligida. 1920-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, minglar Samarqand okrugidagi oʻzbeklarning ikkinchi yirik qabila guruhi boʻlib, 38 mingga yaqin kishini tashkil etgan[21].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Ходжа Самандар Термези. Дастур ал-мулук (Назидание государям). Пер. с перс., предисл., примеч. и указ. М. А. Салахетдиновой. М.: Наука,1971. С.84,85,88
- ↑ Ханыков Н. В. Описание Бухарского ханства. Спб., 1843. С.58-64
- ↑ Султанов Т. И. Опыт анализа традиционных списков 92 «племен илатийа» // Средняя Азия в древности и средневековье (история и культура). М., 1977
- ↑ Султанов Т. И. Кочевые племена Приаралья в XV—XVII вв. М., 1982
- ↑ Кармышева Б. Х. Очерки этнической истории южных районов Таджикистана и Узбекистана. М., 1976
- ↑ Гребенкин А. Д., Узбеки. // Русский Туркестан. Вып.2. Спб.,1872, с.73
- ↑ Борнс А. Путешествие в Бухару: рассказ о плавании по Инду от моря до Лагора с подарками великобританского короля и отчет о путешествии из Индии в Кабул, Татарию и Персию, предпринятом по предписанию высшего правительства Индии в 1831, 1832, 1833 гг. лейтенантом А. Борнсом. ч.3. кн.1-2. М., 1849. С.367-368
- ↑ Абдуррахман-и Тали. История Абулфейз-хана. Пер. с тадж. А. А. Семенова. Т.: Изд. АН УзССР. 1959. С.13-80
- ↑ Schuyler Eugene. Turkistan. Notes of a journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara, and Kuldgja. Vol.1. New York: Scribner, Armstrong & CO, 1876, с.106-107
- ↑ Мир Мухаммед Амин-и Бухари. Убайдулла наме. Пер. с тадж. с примеч. А. А. Семенова. Т., 1957, с.36-37
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Valixanov Ch., Izbrannie proizvedeniya. Almati: Aris, 2009, c.131
- ↑ Турсунов Б. Р., Икромов Н. А. Таджики в составе Кокандского ханства (к истории образования Кокандского ханства) // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Гуманитарные науки. — 2017. — № 3 (52). — С. 31—36. — ISSN 2077-4990. Архивировано 1 sentyabr 2019 года.
- ↑ Осмонов О. Д.. История Кыргызстана: краткий курс. Бишкек: Бийиктик, 2004 — 104-bet.
- ↑ Babadjanov B. M., Kokandskoe xanstvo: vlast, politika, religiya. Tokio-Tashkent, 2010. s.20
- ↑ Очир А.. Монгольские этнонимы: вопросы происхождения и этнического состава монгольских народов. Элиста: КИГИ РАН, 2016 — 116-bet. ISBN 978-5-903833-93-1.
- ↑ Этносы и культуры Урало-Поволжья: история и современность. Уфа: ИЭИ, 2009 — 165-bet.
- ↑ Грум-Гржимайло Г. Е.. Западная Монголия и Урянхайский край. Directmedia, 2013-03-13 — 534, 711-bet. ISBN 9785446048205. ( at books.google.ru Error: unknown archive URL 20220407095939 sanasida arxivlangan)
- ↑ Anke fon Kyugelgen, Legitimatsiya sredneaziatskoy dinastii mangitov v proizvedeniyax ix istorikov (XVIII—XIX vv.). Almati: Dayk-press, 2004, s.70
- ↑ Babadjanov B. Kokandskoe xanstvo. Tokio-Tashkent, 2010, s.108
- ↑ Materiali Vserossiyskix selskoxozyaystvennix perepisey 1917 g. i 1920 g. Vip.1, Povolostnie itogi Samarkandskoy oblasti. T., 1924, s.47
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |