Rummy

Rummy
Variasies	Conquian
Ouderdom	Almal
Getal kaarte	Varieer volgens spelsoort
Oorsprong	Mexiko/China
Speeltyd	15 min.
Wenkans	Medium

Rummy is 'n groep kaartspele waarin pakkies kaarte van dieselfde waarde of in 'n reeks van dieselfde soort uitgesit word. Die doel is om eerste uit te speel of meer punte as jou teenstander(s) bymekaar te maak.

Daar is twee algemene teorieë oor die oorsprong van rummy: Dit het in die 19de eeu in óf Mexiko óf China ontstaan.^[1] Die eerste teorie is dat dit omstreeks die 1890's in Mexiko ontstaan het uit 'n spel wat "conquian" genoem word in R.F. Foster se boek Foster's Complete Hoyle. Die tweede een is dat dit in Asië ontstaan het en dat dit die resultaat was van 'n Mahjongg-weergawe met die naam "Kun P'ai" wat in 1891 deur W.H. Wilkinson as "khanhoo" in die Weste bekend gestel is.

Die kaartspelkenner David Parlett kombineer dié twee teorieë en stel voor die Mexikaanse spel conquian is die voorloper van alle rummy-speletjies en dat conquian die ekwivalent van die Chinese spel khanhoo is.^[2] Die rummy-beginsel om kaarte op te tel en uit te gooi met die doel om pakkies te maak kom sedert minstens die vroeë 19de eeu in Chinese kaartspele voor, of selfs al sedert die 18de eeu.^[3]

Rummy-variasies soos gin en canasta het in die 20ste eeu gewild geword. Rummy-speletjies is gewild in Indië en Indiese rummy is moontlik 'n uitbreiding van gin rummy en 500 rum, wat in die VSA ontstaan het.

Verskeie teorieë bestaan oor die oorsprong van die naam "rummy".^[4] Sommige skryf dit toe aan die Britse slengwoord rum, wat beteken "vreemd" of "sonderling". Volgens ander kom die naam van die spel rum poker of van die gewildheid van die drank met dieselfde naam.

Na gelang van die variasie, ontvang elke speler 'n sekere getal kaarte van óf 'n standaardpak kaarte van 52 óf meer as een pak óf 'n spesiale pak wat vir sekere spele gebruik word. Die ongedeelde kaarte word in die middel van die tafel geplaas met die gesigkant na onder en is bekend as die voorraadstapel. In die meeste variasies word 'n enkele kaart omgedraai met die gesigkant na bo en langs die voorraadstapel neergesit waarop spelers kaarte kan uitgooi wat hulle nie nodig het nie; dit is bekend as die weggooistapel. In 10 cards rummy, wat dikwels deur twee, drie of vier spelers gespeel word, kry elke speler 10 kaarte. In rummy-speletjies met vyf spelers kry elke speler ses kaarte. In 500 rummy kry elke speler sewe kaarte. In Indiese rummy word 13 kaarte aan elke speler gedeel.

'n Pakkie bestaan uit 'n stel of 'n reeks. 'n Stel bevat minstens drie kaarte van dieselfde waarde, soos 4♥ 4♦ 4♠ of K♥ K♦ K♠ K♣. 'n Reeks bestaan uit minstens drie kaarte van dieselfde soort wat op mekaar volg, soos J♣ Q♣ K♣ of 4♥ 5♥ 6♥ 7♥. Baie min variasies laat reekse toe wat uit verskillende soorte kaarte bestaan. In 'n paar variasies word ander soorte pakkies toegelaat. In sommige variasies moet die pakkies (stelle en reekse) drie of vier kaarte bevat, terwyl ander variasies pakkies met langer reekse toelaat, soos 8♠ 9♠ 10♠ J♠ Q♠ of, indien verskeie pakke kaarte of wildekaarte gebruik word, 5♦ 5♦ 5♥ 5♠ 5♠ of Q♥ Q♦ Jkr Q♣. Wildekaarte (soos 'n joker) kan gebruik word in die plek van enige kaart in 'n pakkie. Die getal wildekaarte in 'n pakkie word soms beperk.

Na gelang van die variasie maak spelers beurte om kaarte by pakkies te voeg of kaarte uit te gooi. Daar is talle en heel verskillende maniere waarop dit gedoen word, hoewel dit gewoonlik behels dat 'n kaart van die voorraadstapel opgetel en 'n kaart op die weggooistapel uitgegooi word. In sommige variasies word pakkies uitgesit met die gesigkant na bo sodat al die spelers dit kan sien, en in ander variasies hou elke speler sy pakkies geheim tot aan die einde. In sommiges variasies mag die hele weggooipak opgetel word. 'n Paar variasies laat toe dat 'n speler kaarte uit sy teenstanders se pakkies mag steel.

In die meeste variasies waar die wysreël geld, moet 'n speler al sy kaarte in minstens twee pakkies sit (hoewel hy soms toegelaat word om een kaart op die weggooistapel uit te gooi voordat hy sy kaarte wys). Sodra die speler al sy kaarte in pakkies gesit het, wys hy sy hele hand en ander spelers bekragtig dit. Alle ander spelers wys dan hulle pakkies en hulle kaarte wat oor is.

Nadat die spelers hulle hand gewys het, tel die wenner of al die spelers hulle punte op. In die meeste variasies tel genommerde kaarte 'n punt wat met die nommer ooreenstem, terwyl die koninklike kaarte (J-Q-K) en die A spesifieke punte tel. Gewoonlik tel 'n speler punte in sy pakkies (stelle en reekse) bymekaar en trek punte af vir die kaarte in sy hand wat nie in pakkies voorkom nie. Die wenner kry soms bonuspunte. Soms kry 'n speler ekstra punte vir spesiale of moeilike pakkies. 'n Speler kan 'n negatiewe punt kry as sy kaarte wat nie in pakkies is nie, meer tel as sy kaarte in pakkies. Gewoonlik hou die spel aan todat een speler 'n sekere perk bereik het, soos 1 000 punte.

Daar is baie variasies van rummy, maar die meeste is geskoei op 'n algemene stel reëls wat in die basiese spel geld. Die volgende reëls is volgens Parlett (2008), tensy anders vermeld.^[5]

'n Standaardpak van 52 kaarte word gebruik: Een is genoeg vir twee of drie spelers; vier to sewe spelers kan twee pakke kaarte gebruik, met verskillende patrone op die agterkant van die kaarte. Vier tot ses spelers kan ook net een pak gebruik, maar minder kaarte word dan gedeel. Jokers is wildekaarte en kan in die plek van enige kaart in 'n pakkie gebruik word.

Getal spelers	Een pak	Twee pakke
2 spelers	10 kaarte	–
3 spelers	7 of 10 kaarte	10 kaarte
4 of 5 spelers	7 kaarte	10 kaarte
6 spelers	6 kaarte	10 kaarte
7 spelers	–	10 kaarte

Die eerste deler kan met lootjies bepaal word. Deel en speel geskied kloksgewys. Die deler skommel die kaarte goed en die speler aan sy regterkant sny soms die pak. Tot sewe spelers mag speel en elk 10 kaarte kry, mits twee pakke kaarte gebruik word as vier of meer speel. Die kaarte wat gedeel word, word regs opgesom.

Kaarte word een op 'n slag kloksgewys gedeel, met die gesig na onder. Die deler draai dan die volgende kaart om om die weggooistapel te begin en plaas die orige kaarte as die voorraadstapel in die middel van die tafel.

Die spel begin by die speler aan die deler se linkerkant en vorder kloksgewys. As dit 'n speler se beurt is, neem hy die boonste kaart van die voorraad- of weggooistapel. As hy van die weggooistapel optel, mag hy meer as een kaart optel. Die speler kan dan een of albei van die volgende doen:

• Pakkies uitsit. 'n Speler met minstens drie kaarte van dieselfde soort wat 'n reeks vorm, kan 'n pakkie daarmee uitsit met die gesigte na bo. As hy minstens drie kaarte van dieselfde waarde het, kan hy die pakkie as 'n stel uitsit. Die oorspronklike reël was dat A's net laag (as 'n een) uitgesit kan word, soos A♠ 2♠ 3♠. Dit kan deesdae as hoog óf laag uitgesit word, maar nie as albei nie. Voorbeeld: Q♠ K♠ A♠ is toelaatbaar, maar nie Q♠ K♠ A♠ 2♠ nie. Om pakkies te maak is opsioneel en soveel moontlik kan in een beurt uitgesit word.

• Aanlas. 'n Speler kan ook kaarte by 'n bestaande pakkie aanlas. Dit kan sy eie pakkie of dié van 'n teenstander wees.

Nadat die speler kaarte in pakkies uitgesit of kaarte aangelas het, moet hy een kaart op die weggooistapel uitgooi, met die gesig na bo. 'n Speler wat die boonste kaart van die weggooistapel optel, mag nie dieselfde kaart weer uitgooi nie; dit moet 'n ander kaart wees.

As die voorraadstapel op is, kan die volgende speler kies of hy 'n kaart van die weggooistapel wil optel of die wegooistapel wil omkeer om 'n nuwe voorraadstapel te begin. Die nuwe voorraadstapel word nie geskommel nie. Nadat die nuwe voorraadstapel geskep is, word die boonste kaart omgekeer met die gesig na bo om die nuwe weggooistapel te begin.

Uitspeel. 'n Speler kan uitspeel as hy al die kaarte in sy hand opgebruik en die laaste kaart op die weggooistapel gooi, in 'n pakkie uitsit of by 'n pakkie aanlas. Hy kan nie in die eerste rondte uitspeel nie.

Voorbeeld. Marie het 7♦ 8♦ in haar hand oor en tel die 9♦ op, wat 'n reeks vorm. Sy speel uit deur 'n pakkie te maak en sonder om 'n kaart uit te gooi. Of veronderstel Ben het 3♣ 4♣ K♠ in sy hand en tel die 5♣ op: Hy kan 3♣ 4♣ 5♣ in 'n pakkie uitsit, die K♠ uitgooi en uitspeel. Of as daar 'n pakkie van 8♥ 9♥ 10♥ op die tafel is en Hanna, wat die Q♥ het, tel die J♥ op, mag sy haar twee kaarte by die pakkie aanlas en uitspeel.

Die speler wat uitspeel, wen en kry punte gelyk aan die waarde van die kaarte wat die ander spelers in hulle hand oorhet. Koninklike kaarte tel 10 elk, jokers 15 elk en genommerde kaarte hulle gesigwaarde. Ase tel 1 elk, tensy hulle hoog gebruik word; dan tel hulle 11 elk.

In sommige gevalle word jokers as wildekaarte gebruik as pakkies gemaak word en kan hulle in die plek van enige ander kaart uitgesit word.^[6] Hulle kan in stelle of reekse gebruik word, maar kan nie deur iemand anders vervang word nie. Jokers se waarde word nie aan die einde bygetel nie.

In ander variasies, soos 500 rummy en treppenrommé, word weggooikaarte so geplaas dat al die kaarte gesien kan word. Aan die begin van sy rondte kan 'n speler enige kaart uit die weggooistapel optel, maar hy moet al die kaarte daarbo ook neem. Die laaste kaart wat opgetel word, moet dadelik mee gespeel word. As hy net die boonste kaart optel, moet die speler dié kaart hou en 'n ander kaart uit sy hand uitgooi.

In een variasie gaan die spel nie voort wanneer die voorraadstapel uitgeput is nie – as geen speler uit is nie, verloor almal dan die punte in hulle hand. In 'n ander variasie kan 'n aas as laag én hoog gespeel word en is 'n pakkie soos Q♦ K♦ A♦ 2♦ dus moontlik.

Talle kaartspele is van rummy afgelei en die naam word vir 'n groot familie speletjies gebruik, soos canasta, mahjong en rummikub. Sommige nie-Westerse speletjies, soos rummoli-speletjies, gebruik 'n kombinasie van Westerse kaarte en bykomende toerusting.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.