Liubliana

Liubliana
Alministración
País	Eslovenia
Municipio urbano (es)	Municipalidad de la Ciudad de Liubliana (es)
Tipu d'entidá	ciudá
Cabezaleru/a del gobiernu	Zoran Janković
Nome oficial	Ljubljana (sl)
Nome llocal	Ljubljana (sl)
Códigu postal	1000
Xeografía
Coordenaes	46°03′05″N 14°30′22″E / 46.0514°N 14.5061°E / 46.0514; 14.5061
Liubliana Liubliana (Eslovenia)
Superficie	163.76 km²
Altitú	309 m[1]
Demografía
Población	284 293 hab. (1r xineru 2022) - 147 230 homes (1r xineru 2020) - 139 515 muyeres (1r xineru 2020)
Porcentaxe	100% de Municipalidad de la Ciudad de Liubliana (es)
Densidá	1736,03 hab/km²
Más información
Estaya horaria	Hora central europea UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Graz, Tblisi, Skopie, Vilnius, Atenes, Belgráu, Bratislava, Rexón de Bruxeles-Capital, Chemnitz, Chengdu, Cleveland, Leverkusen, Moscú, Nottingham, Parma, Pésaro (es) , Ploče (es) , Rijeka, Sarayevu, Mardin, Susa (es) , Viena, Wiesbaden, Zagreb, Bruxeles, Trieste, Astracán, Pernik (es) y Karlstads
ljubljana.si

Liubliana^[2] o Llubliana^[3] (eslovenu: Ljubljana, pronunciáu  /ljuˈbljàːna/ (?·i); alemán: Laibach /'lɑɪbaχ/; italianu: Lubiana /lub'jaːna/) ye la capital y mayor ciudá d'Eslovenia. En 2008 cuntaba con 270.828 habitantes,^[4][5] repartíos per una superficie de 275 km².

Nacida como campamentu militar romanu de la Legio XV Apollinaris a mediaos del sieglu I e. C.,^[6] el so calter urbanu afitose cola fundación de la Colonia Iulia Emona años más tarde.^[7] Tres de socesives destrucciones, nel sieglu VI instaláronse nella los antepasaos de los eslovenos, y nel sieglu XI la ciudá cayó sol dominiu de los francos.^[8] Dende 1278, tres de la so conquista por de Rodolfo I d'Habsburgu, la ciudá pasó a tar controlada polos Habsburgu, situación que se caltuvo hasta 1797.^[8]

Mientres el periodu napoleónicu Liubliana foi capital de les Provincies Ilirias, y ente 1816 y 1849 lo foi del Reinu de Iliria.^[9] En 1918, tres la Primer Guerra Mundial, incorporar al Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos, y tres la Segunda Guerra Mundial convirtióse na capital de la República Socialista d'Eslovenia, formando parte de Yugoslavia.^[10] En 1991, y tres la nomada guerra de los diez díes, Eslovenia independizose de Yugoslavia, siendo de magar Liubliana la capital del país.

El so patrimoniu histórico y monumental y diverses celebraciones culturales que tienen llugar a lo llargo del añu, ente les que destaca'l Festival Internacional de Branu, conviértenla nuna ciudá receptora de turismu tanto nacional como internacional. Ente los sos monumentos más representativos atópense la Catedral, el Castiellu, la Ilesia Franciscana de l'Anunciación y la Ponte de los Dragones, amás d'un conxuntu d'edificios modernistes. L'arquiteutu Jožy Plečnik robló munchos de los más destacaos edificios de la ciudá.

Liubliana dispón d'una rede amañosa de carreteres y ferrocarril, amás de cuntar con un aeropuertu con vuelos internacionales y somorguiáu n'obres d'ampliación destinaes a ampliar la so capacidá operativa, anguaño enchida.^[11]

La Universidá de Liubliana, fundada en 1919, tien la so sé na ciudá, y nel cursu 2006-07 cuntaba con más de 63.000 alumnos.^[12] La so biblioteca sumaba en 2004 1.169.090 llibros.^[4] Cuenta amás con distintos institutos culturales internacionales, como l'Institutu Cervantes (España), British Council (Reinu Xuníu) o Institutu Goethe (Alemaña).^[13]

Como capital del Estáu, Liubliana alluga les sedes del gobiernu (Asamblea Nacional y Conseyu Nacional), ministerios, instituciones y organismos asociaos, y ye la residencia oficial del presidente d'Eslovenia.^[14] La ciudá ye miembru d'UCLG, UCUE, Eurocities,^[15] URBACT, Civitas Forum,^[16] Les Rencontres, European Cities Marketing^[17] y Global Cities Dialogue.^[4][18] Nel planu económicu, la ciudá caltién una destacada posición a nivel nacional, ye sede del principal mercáu de valores del país, del bancu d'Eslovenia y de numberoses empreses nacionales.

Liubliana foi premiada col títulu de Capital Verde Europea 2016.

Los historiadores discrepen sobre l'orixe del nome de la ciudá. Dalgunos piensen que'l nome provién d'una antigua ciudá eslava nomada Laburus.^[19] Otres versiones aseguren que'l nome deriva de la pallabra llatina Aluviana, en referencia a un hinchente na ciudá. Tamién ye probable que se derive del nome Laubach que significa "marisma". A lo último, dalgunos piensen que'l nome deriva de la pallabra eslava Luba que significa "amada".^[19]

Según la célebre lleenda griega, l'héroe Jasón y los argonautas, n'atopando'l famosu vellocino d'oru en Cólquida, dirixiríense al norte remontando'l ríu Danubiu antes de volver escontra'l mar Exéu.^[20] Créese que xubiendo'l Danubiu dirixiríense escontra unu de los sos afluentes, el ríu Sava, y dempués hasta la fonte del ríu Ljubljanica. Nesi puntu desembarcaron pa tresportar el barcu hasta'l mar Adriáticu, asitiáu al oeste, pa volver a casa.^[20] Ente les ciudaes actuales de Vrhnika y de Liubliana, les argonautas atoparon un gran llagu arrodiáu d'una marisma. Ye ellí onde Jasón venció a una bisarma, el dragón de Liubliana, que güei ta presente nel escudu y la bandera de la ciudá.^[20] El dragón ye tamién el símbolu de la cercana ciudá austriaca de Klagenfurt, que foi mientres sieglos el gran centru espiritual d'Eslovenia.^[21]

Allugamientu

La ciudá de Liubliana ta allugada nel centru d'Eslovenia, nuna zona llana regada pel ríu Ljublianica, a una altitú de 298 msnm. La so posición central al respective d'Austria, Hungría, la rexón de Venecia (Italia) y Croacia influyó notablemente na historia y desenvolvimientu de la ciudá. El so términu municipal llenda colos de Medvode, Kranj, Škofja Loka, Vodice, Mengeš, Trzin, Domžale, Dol pri Ljubljani, Litija, Smartno pri Litiji, Ivančna Gorica, Grosuplje, Škofljica, Ig, Brezovica y Dobrova-Polhov Gradec.^[22]

Relieve ya hidrografía

Asitiada a mediu camín ente los Alpes Xulianos y la rexón del Karst,^[23] el so allugamientu nel valle del ríu Ljubljanica^[24] fai que la capital eslovena asentir nuna zona predominantemente llana, a 298 m d'altitú, magar el Castiellu asitiar a 366 m ente que'l puntu más altu de la ciudá, el llamáu Janški Hrib, algama los 794 m.^[25]

Tocantes a la hidrografía, Liubliana ta bañada pel ríu Ljubljanica d'oeste a este, tando enriáu al so pasu pela ciudá. Coles mesmes, ésta ye arrodiada, na so parte norte, pel ríu Sava, al cual arrama les sos agües el Ljubljanica pela rodiada de la ciudá.^[23]

Xeoloxía

La ciudá estiende sobre una llanura aluvial que data del Periodu cuaternariu. Les rexones montascoses cercanes, más antigües, daten del Mesozoicu (Triásicu) o Paleozoicu.^[26]

Dellos terremotos afararon Liubliana a lo llargo de la historia, como'l de 1511 o'l de 1895.^[24] Ello ye que Eslovenia asítiase sobre una zona sísmica abondo activa por cuenta de la so posición al sur de la Placa Euroasiática.^[27] Asina, el país ta na unión de tres zones tectóniques importantes: los Alpes al norte, los Alpes Dináricos al sur y la Llanura Panónica al este.^[27] Nel pasáu, los científicos pudieron identificar hasta 60 terremotos destructivos. Por cuenta de esto, por tol país hai instalada una rede de vixilancia sísmica.^[27]

El clima de la ciudá ye de tipu oceánicu.^[24]

Les precipitaciones tán partíes de forma regular mientres tol añu, con mínimos ente xineru y abril y máximos en setiembre y ochobre.^[28] Les temperatures son mayormente fresques, con una media añal de 10º, con iviernos fríos, siendo la temperatura más frío rexistrada los -28º siendo frecuentes les xelaes, d'ochobre a mayu, y la nieve.^[28] El branu ye templáu, con temperatures máximes percima de 20º, siendo la más elevada rexistrada los 40º.^[28]

Parámetros climáticos permediu de Liubliana
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	15.8	19.7	24.3	27.8	32.4	35.6	37.1	40.2	30.3	25.8	20.9	16.7	40.2
Temperatura máxima media (°C)	3.4	6.4	11.4	16.1	21.4	24.6	27.3	26.7	21.6	15.9	8.8	3.8	15.6
Temperatura media (°C)	0.3	1.9	6.5	10.8	15.8	19.1	21.3	20.6	16.0	11.2	5.6	1.2	10.9
Temperatura mínima media (°C)	-2.5	-2.0	1.7	5.8	10.3	13.7	15.5	15.2	11.5	7.7	2.8	-1.1	6.6
Temperatura mínima absoluta (°C)	-20.3	-23.3	-14.1	-3.2	0.2	3.8	7.4	5.8	3.1	-5.2	-14.5	-14.5	-23.3
Precipitación total (mm)	69	70	88	99	109	144	115	137	147	147	129	107	1362
Díes de precipitaciones (≥ 0.1 mm)	11	9	11	14	14	15	12	12	12	13	14	14	153
Hores de sol	71	114	149	178	235	246	293	264	183	120	66	56	1974
Fonte nº1: Slovenian Environment Agency (ARSO)[29] (data for 1981–2010)
Fonte nº2: Slovenian Environment Agency (ARSO)[30] (some estreme values for 1948–2013)

Alredor del añu 2000 e. C., les marismas de Liubliana taben colonizaes por pobladores que vivíen en construcciones de madera sobre pilotes. Estos pueblos vivíen de la caza, la pesca y l'agricultura primitiva. Pa movese poles marismas, emplegaben embarcaciones feches con tueros d'árboles.^[31] La zona siguió siendo un puntu de camín pa numberoses tribus y pueblos, y asina, de siguío, el territoriu foi colonizáu polos vénetos, a quien asocedió la tribu iliria de los Yapodi y, yá nel sieglu III e. C., la tribu celta de los Taurisci.^[31]

A mediaos del sieglu I e. C., los romanos construyeron nel llugar un campamentu militar, ocupáu pola Legio XV Apollinaris^[6] y más tarde l'asentamientu permanente d'Emona (Colonia Iulia Emona).^[7][32] Ésti cuntó con muralles y la so población aportó a de 5.000 o 6.000 persones, munchos d'ellos comerciantes, artesanos y veteranos de guerra. Les sos cases taben feches de lladriyu, y cuntaben con sistema de calefacción y conexón col alcantarelláu público. Les parés y suelos de les mesmes taben decoraes con pintura y mosaicos.^[7]

Al igual qu'asocedió nel restu del Imperiu, Emona foi decayendo progresivamente, y asina la ciudá foi destruyida en 452 polos hunos, so les órdenes d'Atila,^[7][33] y dempués polos ostrogodos y los lombardos.^[21]

Nel sieglu VI instaláronse los antecesores de los eslovenos, que, nel sieglu XI, cayeron sol dominiu del pueblu francu, de la que sufrieron numberosos asaltos maxares.^[8]

El nome de la ciudá, Luvigana, apaez per primer vegada nun documentu de 1144.^[21] Nel sieglu XIII, la ciudá taba compuesta por trés zones: la Stari trg ("ciudá vieya"), la Mestni trg ("plaza de la ciudá") y la Novi trg ("ciudá nueva").^[8] En 1220, Liubliana llogra l'estatutu de ciudá, amás del derechu a acuñar la so propia moneda.^[8]

En 1270, Otakar II de Bohemia conquista Carniola, incluyida Liubliana,^[8] pero ésta pasa a manes de Rodolfo I d'Habsburgu^[21] tres la so victoria sobre Otakar en 1278.^[8] La ciudá, rebautizada como Laibach, perteneció a la casa d'Habsburgu hasta 1797.^[21] La diócesis de la ciudá establecer en 1491 y la ilesia de San Nicolás pasa a ser catedral.^[8]

Nel sieglu XV, la ciudá gana sonadía pol so arte. Dempués del terremotu de 1511, ye reconstruyida n'estilu renacentista, siendo fortificada con una muralla nueva qu'arrodiaba la ciudá.^[34] Nel sieglu XVI, la so población xubía a los 5.000 habitantes, de los cualos el 70% yeren de llingua eslovena.^[34] En 1550, publicar en Liubliana los dos primeros llibros escritos n'eslovenu: un catecismu y un abecedariu, a los cualos siguió una traducción de la Biblia. Coles mesmes, créase la primer escuela secundaria, una biblioteca y una imprenta.^[34] En 1597, instálense los xesuites y constrúin una nueva escuela secundaria que más tarde se convertiría en facultá. Nel sieglu XVII, la ciudá afai les sos construcciones a l'arquiteutura Arquiteutura del Barrocu barroca de resultes de la llegada d'arquiteutos y escultores estranxeros.^[34]

Sieglu XIX

L'intervalu napoleónicu vio a Liubliana convertise, de 1809 a 1813, en capital de les Provincies Ilirias.^[9][21] En 1815, la ciudá vuelve ser austriaca y, de 1816 a 1849, forma parte del Reinu de Iliria. En 1821 acueye'l Congresu de Laibach, qu'afitaría les fronteres polítiques europees de los años siguientes.^[35] El primer tren, procedente de Viena, llega na ciudá en 1849 y en 1857 la llinia enllargar hasta Trieste.^[9] L'allumáu públicu llétricu instalar en 1898.^[9] En 1895, la ciudá, que cuntaba con 31.000 habitantes, ye víctima d'un importante terremotu de magnitú 6,1 na escala de Richter, siendo destruyíos cerca del 10% de los sos 1.400 edificios, anque'l númberu de víctimes foi escasu. Mientres la subsiguiente reconstrucción, dellos barrios de la ciudá reconstruyéronse siguiendo l'estilu Art Nouveau.^[9]

Sieglu XX

En 1918, tres el fin de la Primer Guerra Mundial y la disolución del Imperiu austrohúngaru, la rexón incorporar al Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos.^[10][21] En 1929, convertir en capital de la provincia yugoslava de la Banovina del Drava (Dravska banovina).^[36] Mientres la Segunda Guerra Mundial, la ciudá ye ocupada pola Italia fascista en 1941 y pola Alemaña Nazi en 1943.^[10] La ciudá taba arrodiada por más de 30 km d'alambraes d'escayos, pos los collaboracionistes eslovenos (Slovensko Domobranstvo) enfrentar a los partisanos yugoslavos (Partizani). Dende 1985, un camín conmemorativo arrodia la ciudá por onde s'atopaba aquel valláu.^[37]

Tres la Segunda Guerra Mundial, la ciudá convertir en capital de la República Socialista d'Eslovenia, formando parte de la Yugoslavia comunista, estatus que caltendría hasta la independencia del país. Ésta tuvo llugar en 1991 tres un curtiu conflicto bélicu, y dende entós la ciudá ye la capital d'Eslovenia.

Sieglu XXI Dende 2004,

Liubliana, al igual que'l restu del país, ta integrada na Xunión Europea.^[10]

La ciudá de Liubliana cunta con 270.828 habitantes según el censu de población de 2008, de los cualos 131.151 (48,42%) son homes y 139.677 (51,57%) son muyeres.^[5] Antes de 1996, la población de la ciudá superaba los 320.000 habitantes, pero esti amenorgamientu esplicar por una reorganización territorial que consistió na anexón de dellos barrios periféricos a los conceyos vecinos.^[4] De magar, la población caltúvose estable.

Pirámide de población (2008)[38]
%	Homes	Edá	Muyeres	%
0,45		85+		1,35
0,82		80-84		1,82
1,37		75-79		2,34
1,89		70-74		2,54
2,19		65-69		2,85
2,50		60-64		2,94
3,65		55-59		3,93
3,76		50-54		3,93
3,65		45-49		3,70
3,88		40-44		3,83
3,73		35-39		3,56
4,07		30-34		3,66
3,96		25-29		3,50
3,34		20-24		2,93
2,46		15-19		2,35
2,09		10-14		2,01
2,08		5-9		1,93
2,44		0-4		2,30

Gráficu de la evolución demográfica de Liubliana ente 1999 y 2008[5]
Fonte:STAT
Gráfica ellaborada por: Wikipedia

En 1869, la población de Liubliana yera de 22.593 habitantes,^[9] y a mediaos de los años 30 algamó los 80.000.^[9] Dempués d'una continua crecedera mientres la segunda metá del sieglu XX, dende mediaos de los 90 hasta 2008, la población caltúvose estable con unes cifres cercanes a los 270.000 habitantes.^[5]

Acordies colos datos del censu de 2002, el 39,2% de los residentes de Liubliana yeren católicos; el 30.4% yeren creyentes que nun pertenecíen a nenguna relixón o NS/NC; el 19,2% yeren atéos; el 5,5% yeren ortodoxos; el 5,0% yeren musulmanes; y el 0,7% restante yeren protestantes o pertenecíen a otres relixones.^[39]

Pirámide de la población

Del analís de la pirámide de población deduzse que se trata d'una ciudá con una población en procesu d'avieyamientu leve, una y bones la población menor de 40 años representa'l 46.41% ente que la población mayor d'esa edá representa'l 53.59%. Per otra parte la población menor de 20 años representa'l 17.66% % de la población ente que la población mayor de 60 años representa'l 23.06% de la población.

La rexón estadística de Liubliana (Osrednjeslovenska) produz aproximao'l 25% del PIB del país.^[24] En 2003, el nivel de la población activa yera del 62%. El 64% de los trabayadores facer nel sector priváu y el 36% nel sector públicu.^[24] En setiembre de 2008, la tasa de desemplegu yera del 4,9% (5,7% un añu antes), ente que la media nacional yera del 6,3%.^[40] El PIB por habitante de la rexón estadística de Liubliana asítiase en 2007 en 24.600 euros ente que la media nacional yera de 17.123 euros.^[41]

La industria sigui siendo'l sector económicu más importante de la ciudá, sobremanera nel ámbitu farmacéuticu, petroquímico y alimenticiu.^[24] Otros ámbitos son la banca, les finances, el tresporte, la construcción, el comerciu y el turismu. El sector públicu apurre emplegos na educación, la cultura, la sanidá y l'alministración.^[24]

La Bolsa de Liubliana (Ljubljanska borsa), mercada en 2008 pola Bolsa de Viena,^[42] acueye grandes empreses eslovenes. Delles tienen les sos sedes sociales na rexón de la capital. Ye'l casu de la cadena de supermercaos Mercator, la petrolera Petrol y la empresa de telecomunicaciones Telekom Slovenije.^[43] Na ciudá esisten más de 15.000 empreses, centraes na so mayoría nel sector terciariu.^[44]

La ciudá ye capital d'Eslovenia, y por tanto tán allugaos nella los entes alministrativos del país, como'l Parllamentu (formáu pola Asamblea Nacional y el Conseyu Nacional) y los distintos ministerios del Gobiernu. A nivel llocal, Liubliana ye centru de la rexón estadística d'Osrednjeslovenska lo mesmo que de l'Archidiócesis de Liubliana.^[45]

Les eleiciones municipales tienen llugar cada cuatro años. Ente 2002 y 2006, l'alcalde foi Danica Šimsič.^[4] Dende les eleiciones municipales del 22 d'ochobre de 2006, l'alcalde ye Zoran Janković, un importante home de negocios en Eslovenia, dempués de consiguir el 62,99% de los votos.^[46] La mayoría nel conceyu tien 23 escaños de 45.^[46] Ente otres atribuciones, el conceyu ellabora los presupuestos municipales y tamién ye asesoráu por distintes comisiones actives nos campos de la salú, los deportes, les finances, la educación, la proteición del mediu ambiente y el turismu.^[47] La zona eleutoral de Liubliana componer de 17 distritos, que disponen d'autoridaes llocales que trabayen col conceyu al envís de tresmitir los pidimientos de los sos habitantes y preparar actividaes en dichos distritos.^[47]

La xurisdicción de la policía (Policija) de Liubliana cubre una superficie de 3.807 quilómetros cuadraos, lo que supón el 18,8% del territoriu nacional.^[48] Esisten 17 puestos de policía qu'empleguen a 1.380 persones, de les cualos 1.191 son policías y 189 civiles. Con alredor de 45.000 fechos delictivos en 2007, el distritu policial de Liubliana alluga más del 50% de los delitos del país.^[49] Eslovenia y en particular Liubliana tienen la reputación de ser seles y segures.^[50]

Liubliana componer de 17 distritos, que se listan de siguío. Antes componer de cinco municipios (Bežigrad, Centru, Moste-Polje, Šiška y Vic-Rudnik) qu'entá güei correspuenden a les principales circunscripciones eleutorales de la ciudá.

Bežigrad Centru Črnučy Dravlje Golovec Jaršy Moste Polje Posavje

Rožnik Rudnik Sostro Šentvid Šiška Šmarna gora Trnovo Vič

A pesar de l'apaición de grandes edificios, sobremanera na periferia de la ciudá, el cascu históricu de Liubliana, bien influyíu pola moda austriaca, al estilu de les ciudaes de Graz y Salzburgu, permanez intactu.

La ciudá antigua componer de dos barrios: el del conceyu (qu'alluga les principales obres arquiteutóniques) y el barriu de los Caballeros de la Cruz, onde s'asitien, ente otros, la ilesia de les Ursulines, l'edificiu de la sociedá filarmónica y la casa Cankar.

Dempués del terremotu de 1511, Liubliana foi reconstruyida acordies colos modelos d'una ciudá renacentista, y tres el terremotu de 1895, la ciudá foi nuevamente planiada, esta vegada siguiendo los patrones del estilu Art Nouveau.^[9] Con éses l'arquiteutura de la ciudá ye un amiestu d'estilos. Los grandes sectores construyíos tres la Segunda Guerra Mundial inclúin de cutiu un toque personal del arquiteutu eslovenu Jožy Plečnik.

El castiellu de Liubliana (Ljubljanski grad) ye un castiellu medieval asitiáu nel cume de la llomba qu'apodera'l centru de la ciudá. La zona qu'arrodia l'actual castiellu atópase habitada dende l'añu 1200 e. C.,^[51] y ye probable que'l cume de la llomba fuera una fortaleza del exércitu romanu en siendo construyida nella fortificaciones por celtes y ilirios.^[51]

Mentáu per primer vegada en 1144 como sede del Ducáu de Carintia, el castiellu ye destruyíu cuando'l ducáu pasa a manes de los Habsburgu en 1335.^[52] Ente 1485 y 1495 constrúyese'l castiellu actual y álcense les torres. El so oxetivu yera'l de defender l'imperiu de la invasión otomana y tamién de les revueltes llabradores.^[52] Nos sieglos XVII y XVIII, el castiellu convertir n'arsenal y hospital militar. Foi estropiáu mientres el periodu napoleónicu y, una vegada de vuelta al Imperiu austriacu, pasa a ser prisión hasta l'añu 1905, retomando dicha función mientres la Segunda Guerra Mundial.^[51][52] La torre principal del castiellu data de 1848 y nella vivía un guardia que la so misión yera la de disparar cañones p'alvertir a la ciudá en casu de quema o p'anunciar acontecimientos y visites importantes.^[52]

En 1905, la ciudá de Liubliana merca'l castiellu, sufriendo una serie de reformes nos años sesenta. Dende la finalización de les mesmes, el castiellu ye una atraición turística y llugar onde tienen llugar diversos acontecimientos culturales.^[53] Dende 2007, un funicular coneuta'l centru de la ciudá col castiellu.^[52]

La catedral católica de San Nicolás (Stolnica svetega Nikolaja) ye la única catedral de la ciudá. Fácilmente identificable gracies a la so cúpula verde y los sos dos torres ximielgues, allugar na plaza Vodnik, cerca de la Ponte Triple (Tromostovje).^[54]

Enantes, el llugar ocupar una ilesia románica de tres naves que les sos primeres menciones remontar a 1262.^[54] En 1361, una quema causó la so destrucción y reconstruyóse siguiendo los patrones del estilu góticu. En 1461 establecióse l'archidiócesis de Liubliana. Una nueva quema, presumiblemente causáu polos otomanos, estroza en 1469 de nuevu l'edificiu.^[54]

Finalmente, ente 1701 y 1706, l'arquiteutu xesuita Andrea Pozzo diseñó una nueva ilesia d'estilu barrocu con dos capilla llaterales, en forma de cruz llatina.^[54] La cúpula construyir nel centru de la ilesia en 1841.^[54] L'interior ta decoráu con frescos barrocos pintaos por Giulio Quaglio ente 1703-1706 y 1721-1723.^[54]

La Ilesia Franciscana de l'Anunciación (Frančiškanska cerkev Marijinega oznanjenja o comúnmente Frančiškanska cerkev) ye un templu franciscanu asitiáu na plaza Prešeren, xunto al ríu Ljubljanica.

Foi construyida ente 1646 y 1660, sustituyendo a la vieya ilesia nel mesmu llugar. La so estructura tien la forma d'una basílica barroca temprana, con una nave central y dos hilera de capiyes llaterales. L'altar mayor ye obra del escultor Francesco Robba, de mediaos del sieglu XVIII. Gran parte de los frescos orixinales, obra de Matevž Langus, fueron destruyíos polos resquiebros nel techu provocaes pol terremotu de 1895. Los nuevos frescos fueron pintaos ente 1935 y 1936 pol pintor eslovenu Matej Sternen.^[55]

Al pie de la ilesia atopa'l monesteriu franciscanu, que data del sieglu XIII, famosu pola so biblioteca, que contién más de 70.000 llibros, munchos d'ellos incunables y manuscritos medievales. Fundáu en 1233, el monesteriu tuvo primeramente asitiáu na plaza, pa treslladase al allugamientu actual mientres les reformes de finales del sieglu XVII.

La ilesia católica de San Pedro (Cerkev Sv. Petra o Šentpetrska cerkev) ye una de les ilesies más antigües de la ciudá, teniéndose noticies de la so esistencia dende 1262.^[56]

L'edificiu calteníu foi construyíu ente 1729 y 1733, cuando la vieya ilesia foi baltada y sustituyida pol arquiteutu italianu Giovanni Fusconi nun amiestu d'estilos barrocu y neoclásicu tardíu.^[56]

Dempués del terremotu de 1895, la ilesia foi restaurada n'estilu neo-barrocu. Esta renovación foi oxetu de crítiques pola so supuesta baxa calidá, y foi siguida por otra, realizada ente 1938 y 1940. La fachada foi dafechu remocicada pol arquiteutu eslovenu Ivan Vurnik, ente que la so esposa Elena Vurnik contribuyó na nueva decoración interior y los mosaicos. Los frescos del techu son obra del pintor Francisco Jelovšek, ente que les pintures del altar son del so contemporaneu Valentin Metzinger.^[57]

La ponte de los Dragones (Zmajski most), sobre'l ríu Ljubljanica, construyóse pa sustituyir l'antigua ponte de madera de 1819, conocida popularmente como la Ponte de los Carniceros (Mesarski most).^[58]

Llevantáu ente 1900 y 1901, cuando la ciudá entá pertenecía al Imperiu austrohúngaru, y llamáu orixinalmente Ponte del Xubiléu (Jubilejni most), ye considerada como una de les meyores obres del estilu arquiteutónicu de la Secesión de Viena, siendo amás la primer ponte de formigón armao de Liubliana y unu de los primeres n'Europa.^[58][59] El so diseñador foi Josef Melan, famosu inxenieru especializáu en pontes de formigón armao, y la so apariencia modernista deber al arquiteutu Jurij Zaninovic, que diseñó la decoración, la balaustrada y les estatues de dragón. Les llámpares de la balaustrada, que yeren alimentaes por gas, son parte de la decoración orixinal.^[58]

Dellos vecinos de la zona punxéron-y el llamatu de "suegra", en referencia a los dragones que s'atopen nos sos cuatro esquines.^[60]

Ruines de Emona

De l'antigua ciudá romana inda son visibles dalgunos de los sos restos como elementos del foru, la puerta norte de la ciudá, una necrópolis (na cual foi atopada una estatua de bronce), delles viviendes (nel xardín Jakopič), parte de la muralla, según un primitivu templu cristianu de los sieglos IV y V.^[61]

Monumentos civiles

Dientro de la variedá d'estilos que chisquen el centru de la ciudá, el primeru cronológicamente ye'l barrocu; a él pertenecen el conceyu (Mestna hiša), construyíu a finales del sieglu XV pero nun adquirió'l so aspeutu actual hasta 1717-19,^[62] la casa Schweiger (Schweigerjeva hiša), construyida ente 1748 y 1749 a partir de los diseños de Cándido Zulliani y na que destaquen los marcos de les ventanes decoraos y el portal d'entrada, ente otros,^[63] el palaciu Gruber (Gruberjeva palača), construyíu ente 1773 y 1781, según los bocetos de Daniel Gruber, pa ser Escuela d'Hidráulica y Mecánica, alluga anguaño'l Archivu Nacional d'Eslovenia (Narodni Arhiv Slovenije),^[64] l'edificiu Lontovž, construyíu ente 1786 y 1790 por Jozef Schemerl y antigua sede de l'Asamblea Provincial de Carniola, alluga anguaño l'Academia Eslovena de Ciencies y Artes,^[65] la mansion Cekin, construyida ente 1752 y 1755 por encargu del conde Leopoldo Lamberg, allugar nel parque Tivoli y anguaño alluga'l Muséu Nacional d'Historia Contemporánea (Muzej novejšy zgodovine Slovenije), dedicáu a la historia recién d'Eslovenia.^[66] y la Mansion Stična, construyida ente 1628 y 1630 p'allugar a los abás del monesteriu cisterciense de Stična.^[67]

Nos sieglos XVIII y XIX construyéronse'l edificiu Kazina, edificáu ente 1836 y 1839 n'estilu neoclásicu,^[68] l'antiguu edificiu de la Universidá (Univerza v Ljubljani), allugáu nel sitiu de l'antigua Casona Provincial onde, en 1821, tuvo llugar unu de los congresos de la Santa Alianza y destruyida pol terremotu de 1895, foi construyíu en 1902 n'estilu neo-renacentista, y dende 1919 allugó la Universidá,^[69] l'edificiu de la Filarmónica (Slovenska filharmonija), el Palaciu Zois (Zoisova palača), construyíu a finales del sieglu XVIII so influencia del neoclasicismu, ye conocíu por haber sío llar del barón Žiga Zois (1747-1819),^[70] l'edificiu de la Ópera, la Galería Nacional según los palacios Kresija y Filip, construyíos n'estilu neo-barrocu tres el terremotu de 1895 xunto al ríu Ljubljanica.^[71]

Pela so parte, el modernismu poner de relieve en numberoses cases,^[72] como la casa Hribar (Hribarjeva hiša), construyida ente 1902 y 1903 por Maks Fabiani y que se caracteriza pola so fachada ondulada,^[73] la casa Krisper (Krisperjeva hiša), construyida en 1900-01 pol mesmu arquiteutu, que incluyó motivos florales na decoración de la fachada,^[74] la casa Bamberg (Bambergova hiša), construyida ente 1906 y 1907 tamién por Maks Fabiani, la so fachada carauterizar poles franxes verticales de formigón gris,^[75] la casa Urbanc, acabada en 1903 por Graz-Friedrich Sigismundt ya inspirada nos grandes almacenes de la dómina, presenta una decoración a base de motivos vexetales, grabaos de vidriu o llámpares de diseñu, influyida pol Art nouveau belga y francés^[76] y la casa Hauptmann (Hauptmannova hiša), construyida en 1873 pero reconstruyida en 1904 nel estilu de la Secesión vienesa, presenta una fachada decorada con baldoses de cerámica de tonos verdes, azules y colloraos.^[77]

Otros edificios modernistes son l'edificiu del Banco Popular de Préstamos Bancarios (Stavba Ljudske posojilnice), diseñáu por Josip Vancaš en 1907, carauterizar pola so fachada decorada con baldoses de cerámica,^[78] el hotel Union, construyíu pol mesmu arquiteutu ente 1905 y 1907, presenta dos ales xuníes al traviés d'una torreta que remata en cúpula y una fachada con decoración a base de motivos vexetales,^[79] l'edificiu del Bancu Cooperativu de Negocios (Stavba Zadružne gospodarske banke), construyíu en 1921 por Ivan Vurnik, ye consideráu unu de los meyores exemplos d'arquiteutura eslovena, presentando una fachada decorada a base d'adornos xeométricos en colloráu, azul y blancu xunto con elementos de la iconografía eslovena,^[80] l'edificiu de la Caxa d'Aforros Municipal (Mestna hranilnica), construyíu ente 1903 y 1904 por Josip Vancaš, presenta una fachada na que destaca'l saliente con forma de pétalu fechu a base de fierro forxáu y vidriu y les estatues alegóriques del Comerciu y la Producción^[81] y l'edificiu Mladika, obra de Fabiani acabada en 1907, en que la so fachada oldea'l lladriyu coloráu con el color blancu, ye anguaño sede del Ministeriu d'Asuntos Esteriores.^[82]

Yá nel sieglu XX edificáronse'l pequeñu rascacielos (Mali nebotičnik), diseñáu en 1931, que presenta fachada curva y balcones semicirculares, el Nebotičnik o rascacielos, construyíu en 1933 basáu en modelos americanos y que nel so momentu foi'l más altu de los Balcanes y el novenu d'Europa,^[83] l'edificiu del Parllamentu (Državni zbor Republike Slovenije), construyíu ente 1954 y 1959 p'allugar la entós Asamblea del Pueblu, ta inspiráu na antigüedá clásica y destaquen les sos pintures y frescos interiores según el portal d'entrada flaqueado por estatues de trabayadores, l'edificiu Metalka, construyíu en 1963 a partir del modelu del edificiu Seagram de Nueva York, y l'edificiu Kozolec, construyíu ente 1955 y 1957, el so autor basar na Unidá d'Habitación de Le Corbusier, y caracterízase pol so gran balcón sobre pilastres y la división horizontal de la fachada por aciu balcones.^[84]

Monumentos relixosos

Amás de la Catedral, la ilesia de San Pedro y la Ilesia Franciscana, otros templos del periodu barrocu son: la ilesia de San Florián (Cerkev sv. Florijana) que, construyida dempués de 1672, debe la so apariencia a Jožy Plečnik el cual reconstruyir en 1933-34; la ilesia de Santiago (Cerkev sv. Jakoba), construyida polos xesuites ente 1613 y 1615, foi reformada en 1701 con, ente otres, estatues de Francesco Robba. La capiya de San Francisco Javier (Kapela sv. Frančiška Ksaverija), inspirada en modelos venecianos, y profusamente decorada, foi añadida ente 1667 y 1670; la ilesia de La nuesa Señora de la Misericordia (Cerkev Marije pomočnice o Križevniška cerkev) foi construyida nel so orixe polos caballeros de la Orde Teutónica nel sieglu XIII. La moderna ilesia foi llevantada pol venecianu Domenico Rossi ente 1714 y 1715; y la ilesia de les Ursulines (Cerkev sv. trojice), construyida ente 1718 y 1726, unu de los monumentos barrocos más inusuales de la ciudá por cuenta de la so fachada ondulada inspirada nos modelos de Francesco Borromini.^[67]

Primeramente llevantada en 1753, la moderna ilesia de San Xuan Bautista (Cerkev Janeza Krstnika), nel distritu de Trnovo, foi construyida ente 1854 y 1857, asumiendo la so apariencia neo-románica dempués del terremotu de 1895.^[85] A lo último, yá nel sieglu XX, llevantáronse les ilesies de la Encarnación de Cristu (Cerkev Kristusovega očlovečenja), de 1980-85 que les sos carauterístiques más sorprendentes son la claridá de los sos espacios (parcialmente escavaos na tierra), el so moblame de madera y el so techu onduláu parcialmente semáu con verde,^[86] y la ilesia ortodoxa (Pravoslavna cerkev) de San Cirilo y San Metodio, construyida en 1936 y afatada con cinco cúpules, que tán remataes con una cruz dorada.^[87]

Hasta la llegada del ferrocarril, el ríu Ljubljanica, tamién llamáu ríu de los siete nomes, foi la principal vía pal tresporte de mercancíes dende y escontra Liubliana.^[88] El principal muelle alcontrar na actual zona de Breg. La ciudá cuntó dende bien antiguu, probablemente dende dómina romana, con pontes pa travesalo.^[88] En dómina medieval cuntaba con dos pontes de madera, y a finales del sieglu XVIII el peligru d'hinchentes amenorgóse gracies a la construcción, en 1783, de la canal de Gruber (Grubarjev prekop), gracies a lo cual fueron surdiendo un bon númberu de nueves pontes, dalgunes d'elles obres del arquiteutu Jožy Plečnik.^[88]

Ente toes elles destaquen les de Šempeter (Šempetrski most), de les Dragones (Zmajski most), de les Zapateros (Čevljarski most), construyida ente 1931 y 1932, Šentjakob (Šentjakobski most), construyida en 1915 reemplazando unu anterior de madera, Prule (Prulski most), Trnovo (Trnovski most) y la Ponte Triple (Tromostovje),^[88] que'l so resultancia final deber a la construcción, per parte de Jožy Plečnik, de dos pontes a los llaos d'unu yá esistente dende 1842, y ye consideráu como una de les xoyes arquiteutóniques de la ciudá.^[89]

La ciudá cunta con un conxuntu de fontes, dalgunes d'elles n'estilu barrocu, partíes por distintos puntos de la ciudá. De toes elles, destaquen la Fonte de Robba (Robbov vodnjak) y la fonte de Hércules (Herkulov vodnjak).^[67]

La primera, tamién conocida como la fonte de los Trés Ríos de Carniola, allugar na plaza Municipal (Mestni Trg), cerca del conceyu y foi realizada ente 1743 y 1751 pol escultor italianu Francesco Robba. D'estilu barrocu, ta inspirada na fonte de la Plaza Navona de Roma. Cuenta con un obeliscu a que los sos pies atopar trés figures de mármol blanco que simbolicen los trés ríos de Carniola: el Sava, el Ljubljanica y el Krka.^[90]

La fonte de Hércules atópase na parte más ancha de la plaza Vieya (Stari trg). Trátase d'una interpretación moderna de la orixinal fonte barroca baltada a finales del sieglu XVIII. Ta afatada con una estatua de Hércules, copia de la orixinal guardada nel conceyu. Diseñada por Marko Mušič en collaboración con Julijan Renko y Boris Udovič, foi alzada en 1991, en víspores de la independencia eslovena.^[91]

La ciudá cunta con dellos espacios verdes, tantu na zona antigua como pela redolada. Asina, ta'l parque de Miklošič (Miklošičev park), creáu en 1902 n'estilu Art Nouveau, el zoolóxicu, asitiáu na llomba Rožnik y nel que pueden vese numberoses especies animales de tolos continentes, el xardín botánicu, creáu en 1810, siendo la institución cultural y científica más antigua de la ciudá, inclúi una coleición de más de 4.500 especies de plantes, tanto autóctones como d'otros continentes, l'Arboretum, que ocupa unes 80 hectárees ente praos, llagos y montes, y dispón de más de 4.500 viveros de cultivu, el parque Arxentina (Argentinski park), asitiáu nel centru de la ciudá, y el más famosu de toos, el parque Tivoli.^[92]

El Tivoli ye'l más grande de Liubliana y allúgase pela rodiada del distritu central. Cuenta con llargos paseos, xardinos, estatues, fontes, un estanque, un pequeñu xardín botánicu y un ivernaderu. Foi creáu en 1813 mientres l'alministración napoleónica y en 1920 foi reformáu por Jožy Plečnik, quien construyó'l paséu Jakopič (Jakopičevo sprehajališčy). Dellos edificios importantes atopar nél, como'l castiellu de Tivoli (sede del Centru Internacional d'Artes Gráfiques), la casona Cekin (sede del Muséu Nacional d'Historia Contemporánea) o'l Hala Tivoli.^[93]

Les places tuvieron un papel destacáu na historia de Liubliana y un paséu por delles d'elles amuesa tolos estilos artísticos presentes na ciudá. Asina, los periodos medieval y barrocu reflexar nes places Municipal (Mestni trg), Vieya (Stari trg) y Cimeru (Gornji trg), el periodu modernista na plaza Eslovena (Slovenski trg), y el trabayu de Jožy Plečnik reparar nes places Vodnik (Vodnikov trg), Revolución francesa (Francoske Revolucije Trg) y Levstik (Levstikov trg).^[94]

El centru políticu, cultural y de negocios del presente Liubliana ye la Plaza de la República (Trg republike), que la so función yera d'antiguo desempeñada pola Plaza del Congresu (Kongresni trg), na cual tán los edificios de la Universidá, la Filarmónica y la Ilesia de les Ursulines. L'actual centru vital de la ciudá ye la Plaza Prešeren (Prešernov trg), onde s'alluguen la Ilesia Franciscana, el monumentu al poeta France Prešeren, numberosos edificios modernistes según l'edificiu de la Farmacia Central.^[94]

La ciudá de Liubliana cuntaba, en 2005, con 95 guarderíes, nes qu'allegaben 10.857 neños, 55 escueles primaries, con 20.802 alumnos, y 32 escueles secundaries (Gimnazija), con 25.797 alumnos.^[4] L'Academia de los Trabayadores (Academia operosorum Labacensis) abrió les sos puertes en 1693 y cerró en 1801 siendo una precursora de l'Academia Eslovena de Ciencies y Artes (Slovenska akademija znanosti in umetnosti-SAZU). Ésta, fundada en 1938, tien como oxetivu'l desenvolvimientu de la ciencia y les artes, amás de ser llugar d'alcuentru de los principales científicos y artistes eslovenos.^[95]

Na ciudá atopa la universidá de Liubliana, la más importante del país. Fundada en 1919,^[10] en 2008 taba compuesta por 22 facultaes, tres academies y un colexu.^[96] Amás, cuenta cola Biblioteca Nacional y Universitaria que, en 2004, disponía en xunto 1.169.090 llibros.^[4] Ufierta estudios sobre numberoses materies como la medicina, les ciencies aplicaes, les artes, el derechu y l'alministración.^[97][98] La universidá cunta con cerca de 64.000 estudiantes y 4.000 docentes, conformando una séptima parte de la población de la ciudá, lo que-y apurre a ésta un calter nuevu.^[12] El so rector ye Andreja Kocijančič.

Na capital eslovena tienen sede numberosos institutos culturales d'otros países como l'Institutu Cervantes (España), British Council (Reinu Xuníu) o Institutu Goethe (Alemaña).^[13]

En 2005 Liubliana cuntaba con siete centros médicos atendíos por 1.897 persones.^[4] L'hospital central de la ciudá, y el más grande del país, ye'l Centru Médicu Universitariu Liubliana (Univerzitetni kliničnin center Ljubljana). Fundáu en 1949, en 2006 cuntaba con 2.390 cames y más de 7.446 emplegaos, lo que-y convierte n'unu de los hospitales más grandes de centroeuropa.^[99][100]

Tocantes a instituciones científiques, na ciudá tán presentes l'Institutu Jožef Stefan y l'Institutu d'Oncoloxía de Liubliana. El primeru ye'l mayor institutu d'investigación del país, y dalgunos de los campos d'estudiu pa los sos cerca de 800 emplegaos son la física, la química, la bioloxía molecular o la bioteunoloxía. Fundáu en 1949 pa la investigación de la enerxía nuclear, la so misión actual ye l'espardimientu de les conocencies al traviés de la educación, la investigación o'l desenvolvimientu d'alta teunoloxía al más altu nivel internacional.^[101] Na so trayeutoria, l'Institutu foi co-fundador d'importantes instituciones como la Universidá de Nova Gorica, la Escuela Internacional de Posgráu Jožef Stefan y el Parque Teunolóxicu de Liubliana.

L'Institutu d'Oncoloxía, establecíu en 1937 (col so actual nome dende 1946), cuenta con más de 800 emplegaos y atiende a más de 500 pacientes diarios, ocupando una posición destacada ente los centros dedicaos al cáncer n'Europa.^[102]

Liubliana allugar nel centru de la rede de carreteres eslovena que comunica la ciudá col restu del país. Hasta xunetu de 2008 utilizábase un sistema de casetes de peaxe, pero sustituyóse por un sistema d'etiquetes válides mientres un añu o a lo menos mientres 6 meses.

La ciudá, asitiada nel centru d'Eslovenia, ta coneutada escontra'l suroeste coles ciudaes italianes de Trieste y Venecia pela autopista A1-Y61-Y70.^[103] Al nordeste, l'autopista A1-Y57 xune la ciudá con Maribor, Graz y Viena. Al sureste, l'autopista A2-Y70 coneuta la ciudá con Zagreb, dende onde puede dise escontra'l llagu Balatón, n'Hungría y a otres ciudaes de l'antigua Yugoslavia, como por casu Belgráu.^[103] Al noroeste, l'autopista A2-Y61 coneuta coles ciudaes austriaques de Klagenfurt y Salzburgu, lo que la convierte nuna importante vía d'entrada pa los turistes del norte d'Europa.^[103]

Liubliana ye'l centru de la rede eslovena de ferrocarriles y cuenta, amás de la estación principal, con otros once paraes na ciudá. A nivel nacional, tien conexón coles principales ciudaes del país,^[104] ente que a nivel internacional forma parte de cuatro linia que la conecten col restu de Centroeuropa:^[23][105]

• La primera coneuta Alemaña y Croacia per mediu de la exa Múnich-Salzburgu-Liubliana-Zagreb.
• La segunda ye la llinia Viena-Graz-Maribor-Liubliana.
• La tercera coneuta Liubliana coles italianes Venecia y Xénova.
• Una cuarta xune la capital eslovena con Budapest, n'Hungría.

La estación foi construyida en 1849 cuando'l ferrocarril ente Viena y Trieste llegó a la ciudá. Anovada en 1980 por Marko Mušič, dende 2008 atópase somorguiada nes obres d'un complexu multiusos, el Emonika, que va combinar edificios d'oficines, centros comerciales y d'ociu, un hotel, un centru de congresos, zona residencial, amás de la estación de ferrocarril y una nueva terminal d'autobuses. Prevese que la so construcción acabe en 2010.^[106][107]

L'aeropuertu de Liubliana (Letališčy Ljubljana) ta asitiáu na llocalidá de Brnik, 26 quilómetros al norte de la capital eslovena. Debíu a la incesante medría del tráficu de pasaxeros cola Xunión Europea, l'aeropuertu ta somorguiáu nun plan d'espansión que s'estrema en dos fases: na primera (2007) inauguróse l'ampliación y reforma de la Terminal 1, que da cabida al tráficu del espaciu non Schengen, ente que la segunda, empecipiada en 2009, va incluyir la construcción de la nueva Terminal 2 que va acoyer el tráficu Schengen, con una capacidá de 2,5 millones de pasaxeros al añu, esperando'l so finalización para 2011.^[11]

L'aeropuertu acueye a les compañíes Adria Airways, Air France, Czech Airlines, Montenegro Airlines, EasyJet, Jat Airways, Malév Hungarian Airlines, Turkish Airlines y Finnair,^[108] y ente los sos principales destinos tán Istambul, Podgorica, Budapest, Belgráu, Ḥélsinki, Londres, Praga, París, Ámsterdam, Atenes, Madrid, Bruxeles, Bucuresti, Moscú, Viena y Varsovia.^[108]

Según les estadístiques, en 2004 l'aeropuertu superó la cifra d'un millón de pasaxeros añales, aumentando nos años siguientes, y asina, en 2008, la cifra llegó a 1,673,050 y 17,188 kg. de carga.^[109]

El tresporte urbanu en Liubliana ye xestionáu pola compañía Tresporte de pasaxeros de Liubliana (Ljubljanski Potniški Promet-LPP), propiedá del conceyu de Liubliana. Realiza'l tresporte nel mesmu conceyu de Liubliana y nos 15 conceyos circundantes por aciu 23 llinies nes cualos operen 202 autobuses. En 2006 tresportó más de 88 millones de pasaxeros. Na ciudá los autobuses son denominaos popularmente trole, de cuando Liubliana tenía serviciu de trolebús.^[110]

Tresporte de pasaxeros de Liubliana[111]
Llinia	Trayeutu	Llinia	Trayeutu
Llinia 1	Vižmarje-Mestni log	Llinia 1B	Gameljne-Mestni log
Llinia 2	Nove Jaršy-Zelena jama	Llinia 3	Litostroj-Rudnik
Llinia 3B	Litostroj-Škofljica	Llinia 3G	Bežigrad-Grosuplje
Llinia 5	Podutik-Štepanjsko naselje	Llinia 6	Črnučy-Dolgi most
Llinia 6B	Črnučy-Notranje Gorice	Llinia 7	----	Llinia 7L	Pržan-Letališka	Llinia 8	Gameljne-Brnčičeva
Llinia 9	Štepanjsko naselje-Trnovo	Llinia 11	Ježica-Zalog
Llinia 11B	Bežigrad-Zalog	Llinia 12	----	Llinia 13	Bežigrad-Sostro	Llinia 14	Savlje-Vrhovci
Llinia 14B	Savlje-Bokalce	Llinia 15	----	Llinia 18	Tovarna Lek-Kino Šiška	Llinia 19B	Tomačevo-Jezero
Llinia 19I	Tomačevo-Iška vas	Llinia 20	Nove Stožice-Fužine
Llinia 20Z	Nove Stožice-Zalog	Llinia 21	Beričevo-Ježica
Llinia 22	Kamna Gorica-Fužine	Llinia 23	Kolodvor-ZOO
Llinia 24	Žale-Kodeljevo	Llinia 25	Medvode-Zadobrova
Llinia 27	NS Rudnik-BTC-Letališka	Llinia 27K	Bavarski dvor-Kolosej
Llinia 28	Kodeljevo-Mali Lipoglav	Llinia 29	Kodeljevo-Tuji Grm
Llinia 51	Ljubljana-Polhov Gradec	Llinia 55	Ljubljana-Vrzdenec
Llinia 56	Ljubljana-Šentjošt	Llinia 60	Ljubljana-Vodice-Polje

Na ciudá tamién ye posible arrendar bicicletes,^[112] lo que dexa visitar la ciudá más fácilmente. Per otru llau, ta prohibíu dir en bicicleta en delles cais principales, asina por casu na Slovenska cesta nel centru de la ciudá.^[113][114]

Abonden tamién les compañíes de taxi.^[115]

Prensa escrita

En Liubliana pueden atopase los principales periódicos d'información xeneral,^[116] como Delo,^[117] Dnevnik,^[118] Večer,^[119] Slovenia Times^[120] y Zurnal,^[121] diarios económicos como Podjetnik^[122] o Economist^[123] y deportivos como Ekipa.^[124] Tocantes a periódicos llocales, tán Indireck,^[125] el periódicu dixital Ljubljanske Novice,^[126] el relixosu Druzina^[127] y l'económicu Finance.^[128]

Radio

La capital eslovena cuenta con delles emisores de radio.^[129] D'información xeneral hai presencia de les principales cadenes nacionales: Radio Slovenija A1^[130] y Radio Kaos.^[131] Tocantes a emisores musicales o culturales, Liubliana cuenta con Radio Slovenija Ars,^[130] Radio Slovenija Val202,^[130] Radio 1,^[132] Radio Antena,^[133] Radio Center,^[134] Radio Ekspres,^[135] Radio Salomon,^[136] Radio Student^[137] y Radio Veseljak.^[138]

Televisión

En Liubliana, al igual que nel restu del país, ta presente la Radiotelevisión Eslovena (Radiotelevizija Slovenija), de calter públicu, qu'ufierta tres canales: TV SLO 1, TV SLO 2 y TV SLO 3.^[130] Tocantes a la televisión privada, cuenta, ente otros, con Pop TV^[139] y Kanal A.^[140]

La ciudá cunta con numberoses galeríes artístiques y museos. Asina, en 2005, había 15 museos y 41 galeríes d'arte.^[4] Ente los museos atopen el Muséu Nacional, el Muséu Eslovenu d'Historia Natural, el Muséu Etnográficu Eslovenu, el Muséu de Nacional d'Historia Contemporánea, el Muséu de los Deportes, el Muséu del Ferrocarril, el Muséu de Liubliana o'l Muséu d'Arquiteutura.^[141] D'ente les galeríes destaquen el Centru de Cultura Alternativa Metelkova, el Centru Internacional d'Artes Gráfiques, el Muséu d'Arte Moderno o la Galería Nacional.^[142] En 2005, los museos recibieron 264.470 visitantes y les galeríes 403.890.^[4]

Muséu Nacional

El Muséu Nacional d'Eslovenia (Narodni muzej Slovenije), allugáu nun palaciu neo-renacentista del sieglu XIX, remontar a 1821, cola fundación del Muséu Provincial de Carniola. N'el so coleición preséntase la historia de los eslovenos, axunta una seleición de pieces que van dende la Prehistoria hasta la Edá Media y los tiempos modernos, amás d'un conxuntu d'inscripciones llatines de dómina romana ya inclusive una momia del Antiguu Exiptu. Una de les pieces más destacaes ye una flauta Neanderthal de 47.000 años d'antigüedá procedente de la escavación de Divje Babe.^[143]

Galería Nacional

La Galería Nacional (Narodna galerija), fundada en 1918,^[10] atópase agospiada nun edificiu neo-renacentista construyíu en 1896 según el diseñu de František Edmund Škabrout, y acueye una coleición d'arte que toma dende la Edá Media hasta principios del sieglu XX. En tiempos recién foi oxetu de dos modificaciones; en 1993 foi-y añadíu un anexu n'estilu postmodernista, y en 2001 añadióse una estensión de vidriu que coneuta'l nuevu anexu al edificiu principal.^[144]

Muséu d'Arte Moderno

El Muséu d'Arte Moderno de Liubliana (Moderna galerija Ljubljana) foi construyíu ente 1940 y 1951 por Edvard Ravnikar, siguidor de Jožy Plečnik, que la so inflúi ye observable, por casu, nos bloques de piedra que sobresalen na fachada o les orles de piedra artificial alredor de les ventanes. Nel so interior alluga una coleición d'obres d'artistes eslovenos del sieglu XX, y ye una de les sedes de la Bienal Internacional de Liubliana d'Artes Gráfiques.^[145]

Centru de Cultura Alternativa Metelkova

El Centru de Cultura Alternativa Metelkova atopar nun antiguu complexu militar austrohúngaru, construyíu a finales del sieglu XIX, qu'anguaño alluga dellos museos ya instituciones. El so orixe ta en 1993, cuando'l complexu foi ocupáu por voluntarios pa evitar el so valtamientu, tomándose entós la decisión de dedicalo a fines culturales. Metelkova convirtióse nun importante centru de cultura alternativa y llugar de celebración de conciertos, conferencies y otros eventos con artistes de tol mundu.^[146]

La cai Metelkova, amás del Centru, alluga numberosos clubes y sales de conciertos nos cualos tóquense variaos tipos de música, principalmente rock alternativu.^[147] Nos años ochenta, Liubliana convertir nel centru del Neue Slowenische Kunst, qu'inclúi, ente otros, al grupu musical Laibach y los pintores del coleutivu IRWIN. El filósofu Slavoj Žižek tamién s'acomuñar con él.

Ópera

La Ópera de Liubliana (SNG Opera in balet Ljubljana), enantes sede del Teatru Provincial (Deželno gledališčy), foi construyida ente 1890 y 1892 n'estilu neo-renacentista y, antes de la construcción del Teatru Alemán, ufiertaba representaciones tantu n'alemán como n'eslovenu. L'apariencia carauterística del edificiu finca na fachada afatada con columnes xóniques y les escultures alegóriques, obra d'Alojzij Gangl, representando Traxedia, Comedia, Poesía, Gloria y Xeniu.^[148][149]

Teatru Drama

El teatru Drama (SNG Drama Ljubljana) foi construyíu ente 1909 y 1911 polos ciudadanos pro-alemanes de la ciudá, entamaos na Sociedá Teatral Alemana en Liubliana (Deutscher Theaterverein in Laibach), a partir d'un diseñu d'Alexander Graf. Presenta un interior bien decoráu, antepar n'estilu neoclásicu y ornamientos Art Nouveau nel esterior. Tres la Primer Guerra Mundial pasó a manes del Teatru Nacional Eslovenu Drama de Liubliana.^[150]

Filarmónica Eslovena [[Ficheru

Ljubljana

BW 2014-10-09 13-57-30.jpg|thumb|240px|Edificiu de la Orquesta Filarmónica Eslovena.]] La Orquesta Filarmónica Eslovena (Slovenska filharmonija) tien el so orixe en 1701 cuando se creó la Academia Philharmonicorum.^[151] Ésta foi asocedida en 1794 pola Sociedá Filarmónica, predecesora de l'actual Filarmónica, ente que los sos miembros atopar compositores como Joseph Haydn, Ludwig van Beethoven y Johannes Brahms, amás del violinista Niccolò Paganini.^[151]

L'edificiu de la Filarmónica foi construyíu en 1891 sobre los cimientos del antiguu Teatru Ta (Stanovsko gledališčy), edificáu en 1763 por cuenta de la visita del emperador Xosé II a la ciudá, y destruyíu en 1887. Diseñáu por Adolf Wagner n'estilu neo-renacentista, presenta les carauterístiques esquines arrondaes de los teatros de la dómina.^[151]

Centru Cultural y de Congresos

El Centru Cultural y de Congresos (Cankarjev dom), construyíu ente 1982 y 1983 según diseños d'Edvard Ravnikar, ye la institución cultural más grande d'Eslovenia. Cuenta con numberoses sales que s'utilicen pa conciertos, teatru, películes y conferencies. Con delles de les sos sales so tierra, la parte visible consta de tres ales, tando la so fachada cubierta de piedra blanca decorada con plegues nos llaos.^[152][153]

Centru d'Esposiciones y Congresos

El Centru d'Esposiciones y Congresos (Gospodarsko razstaviščy) ye un complexu construyíu ente 1954 y 1958 según un diseñu de Branko Simčič. Ente los sos edificios ta la Sala A, col so carauterísticu techu curvu, y el Pabellón Jurček, con forma de fungu.^[154]

A lo llargo del añu celébrense numberosos eventos culturales y festivos na capital eslovena. Cronológicamente, a finales de mayu tien llugar el Festival Internacional de Músiques Alternatives y Étniques "Druga Godba".^[155] Ente xunu y xunetu celebren el Festival Internacional de Jazz, que presenta dalgunes de les figures más importantes del jazz a nivel internacional, y qu'en 2009 celebra la so 50ª edición,^[156][157] y el Festival Internacional de Teatru na Cai "Ana Desetnica", nel que, dende hai 12 años, artistes, payasos o músicos presenten les sos actuaciones peles cais y places del cascu antiguu de la ciudá.^[158]

Tamién nos meses de branu tien llugar el Festival Internacional de Branu (Ljubljanski poletni festival), que'l so orixe remontar a 1953, con actuaciones musicales, teatrales y danza por artistes nacionales ya internacionales que cada añu atraen a 80.000 visitantes a la ciudá,^[159] y el Branu nel Cascu Antiguu, con actos en direuto pos les cais y places de la ciudá.^[92]

En setiembre y ochobre de cada añu impar entámase la Bienal Internacional d'Artes Gráfiques, una de les más grandes del mundu y una de les más prestixoses d'esta naturaleza, que los sos orixe remontar a 1955.^[160] N'ochobre (cada añu par) tien llugar Bio, con exhibiciones internacionales de diseñu industrial, y el Festival Internacional d'Arte Contemporáneo "Ciudá de les Muyeres" (Mestu žensk), dedicáu a les creaciones artístiques femenines contemporánees que cada añu preparen sobre una tema en particular.^[161][162] A finales del mes celebra la Maratón Internacional de Liubliana.^[163]

En payares celebra'l Festival Internacional de Cine de Liubliana (LIFFe), qu'en 2009 cumple 20 años dende la so primer edición,^[164][165] y n'avientu, por cuenta de la navidá, tienen lugar concierto y actividaes infantiles, ente otros.^[92] Amás, tolos domingos tien llugar un rastru na parte vieya de la ciudá, nel que pueden atopase antigüedaes, obres d'arte y tou tipu de caxigalines.^[166]

Liubliana foi escoyida pola UNESCO «Capital Mundial del Llibru» pal añu 2010.^[167]

Entidaes deportives

En fútbol, la ciudá cunta col Interblock Ljubljana,^[168] ganador de dos copes d'Eslovenia y l'Olimpija Ljubljana,^[169] ganador de cuatro lligues y cuatro copes d'Eslovenia, dambos na PrvaLiga eslovena. En baloncestu, Liubliana ta representada pol KD Slovan,^[170] el ŽKD Ježica Ljubljana^[171] y el KK Union Olimpija, el más gallardoniáu de la ciudá, con venti lligues de baloncestu (seis d'elles mientres l'antigua Yugoslavia), quince copes d'Eslovenia, tres Supercopes d'Eslovenia y un tercer puestu na Eurolliga de 1997.^[172]

En cuanto al ḥoquei sobre xelu, los clubes de Liubliana son el HD HS Olimpija,^[173] el ŠD Alfa, el HK Slavija^[174] y el HDD Olimpija Ljubljana.^[175] Toos compiten na lliga de ḥoquei sobre xelu d'Eslovenia y dalgunos d'ellos tamién na amiesta austriaca.

En cuanto al esquí, les pistes más cercanes asítiense 30 km al noroeste, cerca de Kamnik. La estación de Krvavec tien diez telesilles pa 35 km de pistes.^[176][177]

Instalaciones deportives

El pabellón Tivoli Arena foi construyíu ente 1963 y 1965, y atópase nel centru de la ciudá, na periferia del parque Tivoli. Tres la so renovación, terminada en 2000, la sala grande tien una capacidá de 6.000 espectadores, ente que la sala pequeña, terminada en 1995, tien 4.050 asientos.^[178]

L'Estadiu Central (Osrednji stadion) foi construyíu pa la Sociedá Orel ente 1925 y 1941 según los diseños de Jožy Plečnik. El so estilu queda reflexáu, por casu, nes balaustraes o nes bóvedes d'entrada sofitaes sobre pseudo-columnes dóriques.^[179] Usáu frecuentemente en partíos de fútbol o pa conciertos, foi clausuráu en 2008 de cara a una reforma del mesmu.^[180] En marzu de 2009 aprobóse'l proyeutu ganador, obra del estudiu d'arquiteutura GMP de Berlín.^[181]

Eventos deportivos

L'últimu domingu d'ochobre tien llugar peles cais de la ciudá'l Maratón Internacional de Liubliana (Ljubljanski maraton), que, dende 1996, atrai a dellos miles de corredores cada añu.^[163][182] Tamién, y dende 1957, ente'l 8 y el 10 de mayu celebra la tradicional marcha a lo llargo del Senderu de la Memoria y Camaradería (Pot spominov in tovarištva), conmemorando la lliberación de Liubliana el 9 de mayu de 1945.^[37]

La llocalidá de Tacen, asitiada xunto al ríu Sava, ocho quilómetros al noroeste de la Liubliana, alluga casi tolos años una competición internacional de kayak, que se remonta a 1939, siendo parte, por casu, de la Copa del Mundu d'Eslalon y de los Campeonatos del Mundu de 1991 y 2010.^[183] Ente'l 22 y el 27 d'ochobre de 1970 la ciudá foi sede del XVII Campeonatu Mundial de Ximnasia.

Nottingham - Reinu Xuníu, dende 1963.[184] Atenes - Grecia, dende 2000.[4] Belgráu - Serbia, dende 2003.[185] Bratislava - Eslovaquia, dende 1967.[4] Bruxeles - Bélxica, dende 2004.[4] Chemnitz - Alemaña, dende 1966.[4] Medellín - Colombia, dende 1994.[4] Chengdu - República Popular de China China, dende 1981.[4]

Cleveland - Estaos Xuníos.[186] Leverkusen - Alemaña, dende 1979.[4] Mardin - Turquía, dende 2003. Moscú - Rusia, dende 2000.[4] Parma - Italia, dende 1964.[4] Pésaro - Italia, dende 1964.[4] Pločy - Croacia, dende 1982. Rijeka - Croacia, dende 1979.[4]

Sarayevu - Bosnia-Herzegovina, dende 2002.[4] Skopie - Macedonia, dende 2007.[187] Susa - Tunicia, dende 1969.[4] Tblisi - Xeorxa, dende 1977.[4] Viena - Austria, dende 1999.[4] Graz - Austria, dende 2001.[188] Wiesbaden - Alemaña, dende 1977.[4] Zagreb - Croacia, dende 2001.[4]

A lo llargo de la historia hubo una serie de personaxes, nacíos unos en Liubliana y otros venceyaos cola ciudá, que destacaron nes sos actividaes profesionales. La siguiente llista tien un calter puramente exemplar una y bones va haber otres persones ensin mentar que mereceríen ser tamién citaes.

Deportistes Merlene Ottey (1960-): atleta d'orixe xamaicanu, ganadora d'ocho medayes olímpiques y catorce en campeonatos del mundu. Rok Petrovič (1966)-(1993): esquiador, na temporada 1985/86 foi campeón de la Copa del Mundu d'Esquí na modalidá d'Eslálon.[189] Mateja Svet (1968-): esquiadora, foi campeona de la Copa del Mundu d'Esquí na temporada 1987/88 na modalidá d'Eslálon Xigante, y medaya de plata nos Xuegos Olímpicos de Calgary.[190] Urška Hrovat (1974-): esquiadora, ganó cinco premios na Copa del Mundu d'Esquí, na modalidá de Eslálon, en 1994, 1996 y 1998.[191] Radoslav Nesterović (1976-): xugador profesional de baloncestu de dellos equipos europeos y de la NBA, anguaño nos Toronto Raptors. Luka Gregorc (1984-): xugador de tenis profesional, en 2008 algamó'l so puestu más altu nel ranking ATP, el 232ᵘ. Autores Marko Pohlin (1735-1801): filólogu y cronista. Anton Tomaž Linhart (1756-1795): dramaturgu ya historiador. Valentin Vodnik (1758-1819): sacerdote franciscanu y poeta. France Prešeren (1800-1849): poeta románticu, consideráu'l principal autor de poesía eslovena y unu de los meyores románticos europeos. Anton Aškerc (1856-1912): poeta y sacerdote católicu, conocíu polos sos poemes épicos. Ivan Cankar (1876-1918): escritor, poeta, dramaturgu y ensayista. Oton Župančič (1878-1949): poeta y dramaturgu. Josip Murn Aleksandrov (1879-1901): poeta. Alojz Gradnik (1882-1967): poeta. Lili Novy (1885-1958): poeta. Josip Vidmar (1895-1992): críticu lliterariu y ensayista. Srečko Kosovel (1904-1926): poeta. Edvard Kocbek (1904-1981): poeta, ensayista y escritor. Vitomil Zupan (1914-1987): escritor, poeta, dramaturgu y ensayista. Jožy Javoršek (1920-1990): dramaturgu, escritor, poeta y ensayista. Bojan Štih (1923-1986): críticu lliterariu y ensayista. Músicos Leo Funtek (1885-1965): violinista y direutor d'orquesta, tuvo al mandu de la Ópera Nacional de Finlandia ente 1915 y 1959. Neisha (1982-): pianista y cantante de pop.[192]

Políticos France Bučar (1923-): primer presidente de l'Asamblea Nacional d'Eslovenia, ente 1990 y 1992. Andrej Bajuk (1943-2011): primer ministru d'Eslovenia en 2000 y ministru d'Economía ente 2004 y 2008. Dimitrij Rupel (1946-): ministru d'Asuntos Esteriores d'Eslovenia ente 1990 y 1994 y ente 2000 y 2008, y presidente del Conseyu Européu en 2008. Matjaž Šinkovec (1951-): políticu y periodista, foi unu de los co-fundadores del Partíu Demócrata Eslovenu (SDS). Anton Rop (1960-): primer ministru d'Eslovenia ente 2002 y 2004. Gregor Virant (1969-): ministru d'Alministración Pública d'Eslovenia ente 2004 y 2008. Científicos y académicos Janez Vajkard Valvasor (1641-1693): noble, académicu y polímata. Sigmund Zois (1747-1819): científicu naturalista. Fritz Pregl (1869-1930): Premiu Nobel de Química en 1923 pol desenvolvimientu del microanálisis de sustancies orgániques.[193] Milan Vidmar (1885-1962): inxenieru electrónicu, xugador y teóricu d'axedrez, ganó dalgunos de los torneos del so tiempu, como Karlsbad 1907, Budapest 1912, Viena y Berlín 1918 y Hastings 1925. Anton Peterlin (1908-1993): físicu, ganador del Premiu France Prešeren en 1955, la Medaya Bingham en 1970 y el Premiu de la Sociedá Física Americana en 1972. Taras Kermauner (1930-2008): historiador lliterariu, críticu, filósofu, ensayista y traductor. Slavoj Žižek (1949-): sociólogu, filósofu y psicoanalista. Vasko Simoniti (1951-): historiador y políticu, ministru de Cultura d'Eslovenia ente 2004 y 2008. Gregor Tomc (1952-): sociólogu, músicu y activista. Marko Snoj (1959-): llingüista especialista n'indoeuropéu, particularmente eslovenu y albanés, según etimoloxía eslava. Artistes Francesco Robba (1698-1757): escultor barrocu italianu, pasó la mayor parte de la so vida en Liubliana. Ivana Kobilca (1861-1926): pintora realista, foi miembru de la Sociedá Nacional de Belles Artes de París.[194] Rihard Jakopič (1869-1943): pintor impresionista.[195] Jožy Plečnik (1872-1957): arquiteutu que realizó trabayos en Viena, Belgráu, Praga y Liubliana. En 1949 foi-y concedíu'l premiu Prešeren. Željko Ivanek (1957-): actor de teatru y televisión, ganador d'un Premiu Emmy en 2008.

• Osrednjeslovenska
• Conceyos d'Eslovenia
• Güelgues de Liubliana
• Accidente de globu aerostáticu de Liubliana de 2012
• Palaciu de Cristal (Liubliana)

Predecesor: Beirut

Capital Mundial del Llibru 2010

Socesor: Buenos Aires

• Robin McKelvie, Jenny McKelvie (2005). The Bradt City Guide Ljubljana. Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-116-6.
• Fionn Davenport (2006). Lonely Planet Best of Ljubljana. Lonely Planet Publications. ISBN 978-1-74104-824-7.
• Thomas Cook Publishing (2008). Ljubljana. ISBN 978-1-84157-963-4.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Liubliana.
• Páxina web oficial de Liubliana. Plantía:Sl
• Portal de turismu de Liubliana