Мокша (рака)

Мокша
Вусце ракі Цны (справа)
Характарыстыка
Даўжыня	656 км
Басейн	51 000 км²
Расход вады	95 м³/с (за 72 км ад вусця)
Вадацёк
Выток	Прыволжскае ўзвышша
• Месцазнаходжанне	в. Выглядаўка, Макшанскі раён, Пензенская вобласць
• Каардынаты	53°19′12,60″ пн. ш. 44°31′13,10″ у. д.HGЯO
Вусце	Ака
• Месцазнаходжанне	Піцелінскі раён Разанскай вобласці
• Вышыня	79 м
• Каардынаты	54°44′37″ пн. ш. 41°52′42″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Ака → Волга → Каспійскае мора
Краіна	Расія
Рэгіёны	Пензенская вобласць, Мардовія, Ніжагародская вобласць, Разанская вобласць
Код у ДВР	09010200112110000026769
выток вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мо́кша (руск.: Мо́кша^[1], макш.: Мокша) — рака ў еўрапейскай частцы Расіі, у Пензенскай, Ніжагародскай, Разанскай абласцях і Мардовіі, правы прыток ракі Ака (басейн Волгі).

Басейн ракі Мокшы на Павоччы адносіцца да тэрыторыі, значна аддаленай не толькі ад тэрыторыі балцкамоўных на сёння Літвы і Латвіі, але і ад усходняй мяжы пастуляванай колісняй суцэльнай прасторы балцкіх дыялектаў (прыблізна па мерыдыяне Масквы)^[2]. Але балцкія гідронімы сустракаюцца і ніжэй па цячэнні Акі, а асабліва іх згушчэнне на Ніжнім Павоччы, у прыватнасці ў басейне Мокшы, у густым фінскамоўным атачэнні^[3][4][5][6].

Назву самой Мокшы тлумачаць як балцкую з паходжання^[7] і звязваюць з літоўскім mokšė «мокрае, вільготнае месца»^[8]. Яно ўтворанае ад mokas «густая гразь» з дапамогай словаўтваральнага пашыральніка -š-^[9].

З дапамогай таго ж пашыральніка на Ніжнім Павоччы ўтвораная і назва Нальша (дзве ракі), з асновай Nal- як у літоўскіх назвах Nalija (возера), Nal-raistis (балота), у назве Нальшанаў (<*Nalša), ад індаеўрапейскага *(s)na- «цячы»^[10].

Цалкам імавернымі балтызмамі толькі ў басейне Мокшы выглядаюць гідронімы Вад, Віндрэй, Арга, Цна, Сержала, Вопша, Шача, Мокшала, Іс(с)а, Урля, Тумал(к)а, Унуй, Вярсма, Ведзежа, Ліс(с)а, Лунінка, Ураста, Бяседы^[11].

Даўжыня ракі 656 км, плошча вадазбору — 51 тыс. км². Упадае ў Аку ля Пятніцкага Яра, ніжэй горада Касімаў

У 1950-х гадах у сярэднім цячэнні ракі было пабудавана некалькі гідравузлоў з ГЭС, але без суднаходных шлюзаў. У 1955 годзе за 2 км ніжэй вусця ракі Цна на рацэ Мокша пабудаваны Расыпухінскі гідравузел з ГЭС і драўляным суднаходным шлюзам. Суднаходства па рацэ ажыццяўлялася да сярэдзіны 1990-х гадоў.

Прытокі: правыя — Сівінь, Саціс, Ярміш; левыя — Вад, Цна.

Гарады: Цемнікаў, Краснаслабодск, Кавылкіна.

• Географический энциклопедический словарь: Географические названия / Гл. ред А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др.. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 286. — 538 с. — 100 000 экз. (руск.)

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мокша (рака)
• Река Мокша // Государственный водный реестр РФ