Islatze-teleskopio

Islatze-teleskopioa, argia bideratzeko eta irudiak sortzeko, lenteen ordez ispiluak erabiltzen dituen teleskopio optikoa da.

Islatze-teleskopioa XVII. mendean asmatu zuen Isaac Newtonek teleskopio errefraktatzailearen alternatiba gisa, garai hartan aberrazio kromatiko larria jasaten zuen diseinua zena. Islatze-teleskopioak beste aberrazio optiko mota batzuk sortzen dituzten arren, diametro handiko helburuak ahalbidetzen dituen diseinua da. Ikerketa astronomikoan erabiltzen diren teleskopio handi ia guztiak islatzaileak dira. Aldaera asko daude, eta batzuek elementu optiko osagarriak erabiltzen dituzte irudiaren kalitatea hobetzeko edo posizio mekaniko onuragarri batean kokatzeko. Islatze-teleskopioek ispiluak erabiltzen dituztenez, diseinuari, teleskopio katoprikoa deitzen zaio batzuetan.

Newtonen garaitik 1800era arte, ispilua bera metalezkoa zen, normalean metal espekularra. Mota horrek Newtonen hasierako diseinuak barne hartzen zituen, baita XIX. mendeko teleskopiorik handienak ere, Parsonstown-go Leviathan teleskopioa 1,8 metro zabaleko metalezko ispilu batekin. XIX. mendearen amaieran, metodo berri bat ezagun egiten hasi zen, zilarrezko geruza oso mehe batez estalitako beirazko bloke bat erabiltzen zuena. Crossley eta Harvard islatze-teleskopiotara eraman zuten teleskopio arruntak, islatze-teleskopioen ospea hobetzen lagundu zutenak, ispilu metalikoen diseinuak eragozpenengatik nabarmentzen baitziren. Batez ere metalezko ispiluek argiaren 2/3 inguru islatzen zuten, eta metala lurrundu egiten zen. Hainbat leunketa eta lurrun garbiketa ondoren, ispiluak beharrezko irudi zehatza gal zezakeen.

Islatze-teleskopioak izugarri ezagunak bihurtu ziren astronomiarentzat, eta teleskopio ospetsu askok, hala nola Hubble espazio teleskopioa eta afizionatu eredu ezagunek, diseinu hori erabiltzen dute. Horrez gain, islatze-teleskopioaren printzipioa beste uhin elektromagnetiko batzuei aplikatu zitzaien, eta, adibidez, X izpien teleskopioek ere islapen printzipioa erabiltzen dute irudien optika egiteko.

Ez da ziur zein izan zen lehen islatze-teleskopioa, baina adierazitako angeluetan kokatutako ispilu ahur eta ganbilak distantzia handietan eskualde handiak behatzeko ideia Leonard Digges-i egozten zaio Pantometria bere liburuan. Hil osteko liburua bere seme Thomas Diggesek osatu, eta argitaratu zuen 1571n.

1636an, Marin Mersenne-k, Minim ordenako erlijiosoak, islatze-teleskopio bat asmatu zuen, zeinean ispilu paraboliko bat zulo txiki batez osatua eta parean zuen zulo txikiagotik argia zulotik begietara itzultzen zen.

1663an, James Gregoryk Mersenneren ideia hartu, eta teleskopioa perfekzionatu zuen bigarren ispilu ahur eta elipsoidal txiki bat gehituz ispilu primarioaren zuloaren erdian kokatuta; horrela, argia, ispilu primariotik, elipsearen bigarren plano fokalera islatzen zuen, eta hortik okularrera. Isaac Newtonek islatze-teleskopioa 1670 inguruan hobetu zuen.

Islatze-teleskopioek aberrazio kromatikoaren arazoa saihesten dute, orduko errefrakzio-teleskopioetan irudien degradazio nabaria zena (geroago, lente akromatikoak erabiliz konpondu zen arazo hori). Bi ispilu eta okular batez osatutako islatzaile klasikoa teleskopio newtoniarra bezala ezagutzen da.

• Pendergrast, Mark (Noviembre de 2003). «Capítulos 3 y 4». Historia de los Espejos (Mirror, mirror). Traducción de María Eugenia Ciocchini (1ª edición). Barcelona: Vergara.