Mainz

Mainz; Mainz
	hiri handia
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Renania-Palatinatua
Alkatea	Nino Haase
Izen ofiziala	Mainz
Jatorrizko izena	Mainz
Posta kodea	55116–55131 eta 55001–55131
Udalerri kodea	07315000
Geografia
Koordenatuak	49°59′58″N 8°16′25″E / 49.9994°N 8.2736°E
Azalera	97,73 km²
Altuera	94 m
Mugakideak	Mainz-Bingen district (en) , Wiesbaden eta Groß-Gerau (en)
Demografia
Biztanleria	222.889 (2023ko abenduaren 31); 2.337 (2022)
Dentsitatea	2.281 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	K.a. 12
Telefono aurrizkia	06131, 06136
Ordu eremua	Europa Erdialdeko Ordua, UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Watford, Dijon, Zagreb, Valentzia, Haifa, Erfurt, Louisville, Baku, Rodeneck eta Kigali
Matrikula	MZ
	mainz.de

Mainz^[1]^[2] (alemanez eta ofizialki Mainz) Alemaniako Renania-Palatinatua estatu federaleko hiriburua da. Rhin ibaiak banatzen du Hessengo hiriburua den Wiesbadenetik.

Mainzen jaio zen Gutenberg, eta han egin zuen 1450ean lehen irarkola; Mainzen dago Gutenberg museoa. Unibertsitatea Alemaniako zaharrenetakoa da (1447). Mainzeko ekonomiak garagardogintza, ardogintza, metalurgia eta papergintza ditu oinarri.

Geografia eta klima

Rhin ibaiaren mendebaldeko ertzaren eta goi-ordoki baten artean dago eta hiru zati ditu: Altstadt edo alde zaharra, Neustadt edo alde berria eta Oberstadt edo goialdea: parte zaharra katedralaren inguruan dago eta Erdi Aroan zituen ezaugarriak gorde ditu; ekialdean Rhin ibaia eta mendebaldean burdinbidea ditu, eta auzo honetan daude denda, banku eta ministerio gehienak; parte berriena iparraldean dago, XIX. mendean sortua. Goialdea goi-ordokiaren gainean dago eta hiriko parterik berriena da.

Mainzen kontrako aldean Main ibaiak bat egiten du Rhinarekin. Izotz Aroan hareazko dunak sortu ziren Mainzen ondoan. Duna horiek gaur egun babesgune naturala dira. Klima ozeanikoa du, negu hotza eta uda beroarekin.

Datu klimatikoak (Mainz)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	3	5	10	14	19	22	24	24	20	14	8	5	14
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-1	-1	2	5	9	12	13	13	10	7	3	-0	6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	38	36	38	38	51	58	56	53	41	43	48	46	546
Iturria: ^[3]

Banaketa administratiboa

Barrutiak

Historia

Erromatarren garaia

Erromatarrek Mogontiacum kastro edo gotorlekua sortu zuten K.a. I. mendean eta Domizianok Germania Garaia probintziako hiriburu bihurtu zuen bere posizio estrategikoa zela eta, esan bezala Main eta Rhina kontrolatzen baitziren bertatik. Horregatik hainbat legioren egoitza nagusia izan zen. Erromatarren ibai flota handiena ere bertan zegoen. Mendeek aurrera egin ahala herria sortuz joan zen gotorlekuaren inguruan. Druso Germanikoren omenezko momumentu bat zuen eta urtero erromesaldiak egiten ziren bere aldeko ospakizunetara. Alpeetatik iparralderako antzokirik handiena ere bazeukan, eta aipagarria zen Rhinaren gaineko zubia ere.

Germaniako Erromatar Inperio Santuan

Rando buru zuten alamaniarrek erasotu zuten 368 urtean eta V mendearen hasieran vandalo, suebo, alano eta hunoen ere okupatu zuten. Valentiniano III.a izan zen bere tropak Mainzen izan zituen azken enperadore erromatarra. Honen ondoren frankoek eskuratu zuten hiria. Karlomagnoren garaian hiria kristautasunaren gotorleku garrantzitsua bihurtu zen honek lortu zuen inperioaren erdian kokaturik baitzegoen. Karlomagno hiltzean baina inperioa zatitu egin zen eta Mainz germaniarren lurren ertz batean gelditu zen. Hala ere Maizeko artzapezpikuek botere handia izaten jarraitu zuten Germaniako Erromatar Inperio Santuan, enperadorearen hautesleen artean indartsuenak baitziren, izan ere Alpeetatik gorako Aita Santuaren ordezkari zuzenak (primas germaniae) baitziren 1806an Inperioa desegin zen arte. Gaur egun oraindik Mainz da Vatikanoaz gain "Egoitza Santua" (sancta sedes) titulua daukan bakarra.

Mainzen oso goiz eratu zen juduen kolonia bat, X mendean hain zuzen ere. Ordutik aurrera hainbat istilu jasan zituzten eta 1012an asko bidaliak izan ziren. 1349an Izurri Beltza zela eta 6.000 judu bizirik erre zituzten hirian. 1462 eta 1474ean ere kanporaketak jasan zituzten Mainzeko juduek.

XIX mendea

Frantziako Iraultza gertatu ondoren frantziar armada iraultzaileak Mainz okupatu zuen eta artzapezpikuak alde egin behar izan zuen. Hau aprobetxatuz, 1793an Mainzeko jakobinoek eta Renania-Palatinatuko 130 herrietako alemaniar demokratek Mainzeko Errepublika sortu zuten eta Frantziarekin batzea eskatu zuten Parisen. Hala ere ez zuten lortu Prusiak konkistatu baitzuen Mainz errepublikari amaiera emanez. Frantziarrak Napoleondar Gerretan itzuli ziren baina 1814ean berriz errenditu beharra izan zuten. Prusiak Mainz Hesse probintziako hiriburu ezarri zuen eta frantziarren aurrean babesteko bere soldaduez eta austriako tropez gotortu zuen hiria.

XIX mendearen bukaera aldera industrializazioa iritsi zen eta honekin Mainzeko populazioa nabarmen handitu zen. Eduard Kreyßig-ek Rhin ertzeko lurretan Neustadt auzo berria sortu zuen.

XX mendea

Lehen Mundu Gerran frantziarrek berriz okupatu zuten hiria eta bertan egon ziren 1930 arte, Versaillesko Itunak hala aginduta. 1933an Hitlerren naziak Mainzen sartu ziren eta esvastika ezarri zuten eraikin publiko guztietan. Bigarren Mundu Gerran gerra-presoen gartzela izan zen hirian. Mainzek 30 bonbaketa jasan zituen eta eraikinen %80a baino gehiago suntsiturik gelditu ziren. George S. Pattonen tropek eskuratu zuten hiria 1945ean ia erresisteantziarik aurkitu gabe. 1949 artean Frantziarren Okupazio Eremuan egon zen eta ondoren Renania-Palatinatua estatuko hiriburu bihurtu zen.

Ondasun nabarmena

Mainzko katedrala (Mainzer Dom): 1009an eraikitako hareharri gorrizko basilika handia.
Hauteslearen jauregia (Kurfürstliches Schloss): XVII mendeko jauregia, artzapezpikuen egoitza zena.
Mainzeko Zitadela (Zitadelle Mainz): 1660an eraikitako gotorlekua.
Gutenberg Museoa (Gutenberg museum)

Ekonomia

Erromatarren garaitik ardogintzan fama handia izan du Mainzek eta orain ere Alemaniako ardorik ospetsuenetakoak bertan egiten dira. Ardo feriarik garrantzitsuena ere, Mainzer Weinmarkt, bertan ospatzen da urtero eta ardoarekin loturiko Alemaniako hainbat institutok bertan dute egoitza.

Bestalde Schott AG beiragintzan mundu mailako handienetarikoa da. Werner & Mertz enpresa kimikoa ere bertan dago

Hiri senidetuak

Mainz ondorengo hiriekin senidetuta dago:

Mainzar ospetsuak

Johannes Gutenberg (1398-1468), inprimatzeko makinaren asmatzailea
Otto Brunfels (1488-1534), botanikaria eta teologoa
Christian Herrgen (1765-1816), geologoa
Franz Bopp (1791 - 1867), hizkuntzalaria
Gustav Killian (1860-1921), lehenengo bronkioskopiak egin zituen medikua
Anna Seghers (1900-1983), idazlea
Jochen Rindt (1942-1970), 1970ko Formula 1-eko txapelduna, nahiz eta 3 lasterketa faltan istripuz hil zen.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Maguntzia idazkera aldezten du EIMAk, Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak lanean.
↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
↑ http://www.intellicast.com/Local/History.aspx?location=GMXX0080 Intellicast

Kanpo estekak

Mainzeko Udalaren webgune ofiziala

Datuak: Q1720
Multimedia: Mainz / Q1720

[1] Maguntzia idazkera aldezten du EIMAk, Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak lanean.

[2] Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .

[3] ttp://www.intellicast.com/Local/History.aspx?location=GMXX0080 Intellicast

[1]