Edukira joan

Matilda Hays

Wikipedia, Entziklopedia askea
Matilda Hays

Bizitza
JaiotzaLondres, 1820ko irailaren 8a
Herrialdea Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua
HeriotzaLiverpool, 1897ko uztailaren 3a (76 urte)
Jarduerak
Jarduerakitzultzailea, kazetaria, aktorea, idazlea eta editorea
Charlotte Cushman and Matilda Hays, 1858

Matilda Mary Hays (Londres, 1820ko irailaren 8a – Liverpool, 1897ko uztailaren 3a) XIX. mendeko idazlea, itzultzailea, kazetaria, editorea eta aktore ingelesa izan zen. Elizabeth Ann Ashurt Bardonneaurekin, Haysek George Sanden frantziarraren zenbait lan itzuli zituen ingelesera. English Woman's Journalen sortzaileetako bat izan zen. Bere bizitza pertsonalean, Charlotte Saunders Cushman ezagutu eta 10 urteko harremana izan zuen, baita Adelaide Anne Procter poetarekin ere.[1]

Lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Matilda Hays Londresen jaio zen, 1820ko irailaren 8an.[2] Aita John Hays arto-merkataria zen, eta ama, Elizabeth Mary (Jacob Breeserekin ezkonduta egon zen 1807ko otsaileara arte, hil zen arte).[3] Ezkontza horretatik bi ahizpa-erdi nagusi zituen: Emma Marianne Breese eta Clara Breese-Salmon, 1830ean Frederick Salmonekin ezkondu zena.[4] Matildaren neba-arrebak Elizabeth, Susanna eta Albert izan ziren.

Hays kreol[5] gisa identifikatu zuten edo, Joseph Parkesen arabera, erdi-kreol gisa. Kasu horretan, ama erdi-kreola izan zitekeen, aitaren jatorria Londresen baitago eta gutxienez hiru belaunaldikoak baitira.[6][7]

Bizitza profesionala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hays 1838aren inguruan aldizkako argitalpenetarako artikuluak idazten hasi zen, sarritan emakumeen kontuei buruzkoak.[2][8] Beteak beste,The Mirror eta Ainsworth's Magazine argitalpenetarako idatzi zuen.[6]

Hays, George Sanden eraginpean, kazetari eta eleberrigile bihurtu zen, eta Lisa Merrillen arabera, bere idazkera erabili nahi zuen emakumeen egoera hobetzeko.

Helen Stanley eleberrian, Haysek hauxe idatzi zuen:

Emakumeek alabei euren burua errespetatzen irakatsi arte, eguneroko ogiaren alde lan egiten erakutsi arte, beren pertsona eta bihotza ezkontzetan prostituitu ordez, emakumeek ez zutela etorkizun sozial eta finantzario segururik izango.[6][8]

George Sanden itzulpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

George Sand idazle frantsesaren lanek ohiz kanpoko ideiak aurkezten zituzten XIX. mendeko emakume batentzat, bizimodu independentea eta amodio askea bezalako ideiak. Haren lanek Hays eta haren lagun Elizabeth Ann Ashursti jakinmina sortu zieten mezu politiko eta sozialengatik, 'irekiak' baitziren. Haysek William Charles Macready eta George Henry Lewesen laguntza eta adorea izan zuen Sanden eleberriak ingelesera itzultzeko. Bi gizonek Sand-i idatzi zioten akordioa errazteko, eta Haysen lagun batek, Edmund Larken kapellauak, itzulpenetarako dirua eman zuen.[6][9]

Hays, Ashurst eta Larkenek egin zituzten Sand-en lanen hasierako itzulpenak. Dernière Aldini, lehen alea, Haysek itzuli zuen. Ashurstek Les Maîtres mosaïstes itzuli zuen eta 1844an argitaratu zen. Haysen lagunak, Giuseppe Mazzini iraultzaile italiarrak, Ashurten Lettres d'un voyageur itzulpenaren hitzaurrea idatzi zuen. Sandek, Mazzinik eskatuta, Ashurt gonbidatu zuen Nohanten zuen etxera. Olive Classek idatzi zuen Sand asaldura feministaren azaleko laginak asaldatuta zegoela, artean ezkongabea baitzen eta apaltasun gabeko mugarri gisa karakterizatu zuen.[8][10]

George Henry Lewesek Haysi gomendatu zion ingeleserako itzulpenetan erretorikaren zati bat 'ahultzea' komeni zela, sentsibilitate kultural ingelesarekin bat egiteko.[9] [10] Mazzinik, Lewesek Haysi egin zion gomendioaz jabetuta, Sand-i idatzi zion Haysi lizentzia hori emateko aukerarekin ados ez zegoela adierazteko, Sand-ek haren ideiak ez baitzituen ezagutzen.

Haysek eta Ashurstek Sand-en lau liburuki itzuli eta argitaratu zituzten, baina zailtasunak izan zituzten. Sand-en ideiak arintzen saiatzean. Itzulitako liburuak "boteretik kendu" ziren, Mazziniren arabera. Quarterly Review aldizkariak kritikatu egin zituen itzulpenak, eta honelaxe identifikatu zituen: "kontrabandista batek bere karga lotsagabearen izaera erreala ezkutatzeko egindako saiakera".[9]

Haysek eta Ashurstek irabazi ekonomiko txikiak lortu zituzten, argitaletxearekin egindako hitzarmena kontuan hartuta. Ashurstek eta Haysek argitaletxeak bilatu zituzten Sands-en lanaren bertsio itzuli eta argitaratuetarako.

Larkenek Hays eta Ashurst-ekin zuen lankidetza 1847an amaitu zen.[11][12]

Haysen Fadette Txikia-ren itzulpena 1851n argitaratu zen, Ashurst-ena ez bezalakoa.[6]

English Woman's Journal

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1847an, Hays-ek aldizkako argitalpen bat sortu nahi izan zuen emakumeari buruzko gaietan, Godey's Lady's Book aldizkari estatubatuarraren ereduari jarraituz, idazleei bide bat eskaintzeko eta emakumeen eskubideei buruz hitz egiteko plataforma bat izateko, hezkuntza- eta lan-aukera hobeak barne. Haren helburua zen une hartan prentsako ohiko kanalen bidez audientzia lortzea eta ezinezkoa zen gai bati buruzko elkarrizketa librea ahalbidetzea. Charlotte Ann Cushmanek eta haren lagun Mary Howittek aldizkaria finantzatzeko aukerak aztertzen lagundu zioten, baina horretarako unea ez zela konturatu zirenez, beren energia momentuko defentsan kontzentratzea erabaki zuten.[6][13]

Eliza Cook's Journal

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haysen hutsegite-saiakeraren ondoren, Eliza Cook poetak bere izena zuen asteroko argitalpen bat sortu zuen, eta Hays aldizkariaren kolaboratzailea izan zen. Lisa Merrillek dioenez, saiakeren, poesiaren, aipamenen eta fikzioaren bilduma bat izan zen aldizkaria, eta gai hauexek landu zituen bereziki: emakumeen hezkuntza, jantzien erreforma, tenplantza eta langile-klasearen eta etxeko langileen egoera zaila.[13]

English Woman's Journal

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hays English Woman's Journalen sortzaileetako bat izan zen 1858an.[14] [15] Aldizkaria 1858an sortu zuten Barbara Bodichonek eta Bessie Rayner Parkesek, besteak beste, eta Bodichon izan zen akziodun nagusia.[16] [17]

Haysek fundatzen lagundu zuen Emakumeen Enplegua Sustatzeko Elkartea eta Victoria Press aldizkariaren Langham Placeko bulegoetan bildu ziren. Haysek 1864an utzi zuen egunkaria, itxuraz, bere izaera zailagatik. Askotan, Bessie Rayner Parkes editorekidearekin ez zuen bat egiten, egunkariaren nondik norakoan.[6]

Antzerkia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1848an, bi gertakarik eraman zuten Hays antzerkira. Alde batetik, Haysek jaso zuen "dirutza txikia" galdu egin zen aitaren finantza-egoeraren ondorioz, eta Charlotte Anne Cushmanen ahizpak antzerkia utzi zuenez, jarduteko aukera bat sortu zuen. Charlotteren ahizpak, Susan Webb Cushmanek, Juliet interpretatzen zuen Charlotten Romeorako, eta eszenatokia utzi zuen Liverpooleko James Sheridan Muspratt zientzialari arrakastatsuarekin ezkontzeko.[6] [13]

Haysek eta Cushmanek elkarrekin entseatu zuten Yorkshiren, Devonshire dukearen jabetzan, 1848ko urriaren 6an Bath-en estreinatzeko. Haysek Cushmanekin lan egin zuen hilabete batzuetan, eta Cushman izar bihurtu zen.[18]

Lana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

George Sanden itzulpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburu hauek itzuli zituen:

  • Sand, George.' (1842) Spiridion Eliza A. Ashurst-ek itzulia. arg. Matilda M. Hays. Londres: Churton.'
  • Sand, George.' (1847). Bidaiari baten gutunak. Eliza A. Ashurst-ek itzulia. arg. Matilda M. Hays. [J. Mazziniren sarrera]. Londres: Churton, 1847.
  • Sand, George.' (1847). George Sanden lantegia. Matilda M. Haysen izenean [Matilda M. Haysek, Eliza A. Ashurstek eta ER Larkenek itzulia. ]
  • Sand, George.' (1847). Andre '. Eliza A. Ashurst, e.d.-k itzulia Matilda M. Hays. Londres: Churton.'
  • Sand, George.' (1851). Fadettea. Matilda Haysek itzulia.

Eleberriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Matilda M. Hays (1846). Helen Stanley. Londres: E. Churton. 
  • Matilda M. Hays (1866). Adrienne Hope. Londres: T. Cautley Newby. 

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Harreman pertsonalak izan zituen Charlotte Cushman, Adelaide Anne Procter eta Harriet Hosmerrekin.[2]

Charlotte Cushman

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Charlotte Cushman eta Matilda Hays, 1855

Hays eta Charlotte Cushman 1846tik 1848ra elkar ezagutu zuten.[8] Handik gutxira, ia 10 urtez mantendu zuten harreman lesbikoa hasi zuten, eta Europan bikote gisa ezagunak ziren publikoki.[19] Lisa Merrill-en arabera, Elizabeth Barrett Browning-ek azaldu zuen Hays eta Cushmanek senar-emazteak izan zituztela: elkarrekin bizi ziren, berdin janzten ziren, zelibato-botoak egin zituzten eta betiko atxikimendua agindu zioten elkarri. Bere lagunek maiz aipatzen zuten Matilda 'Mathew' edo 'Max' izenez.[6] [18]

1852an, Cushman agertokitik erretiratu eta Haysekin Erromara (Italia) joan zen. Bertan, Estatu Batuetako erbesteratuen komunitate batean bizi izan ziren, batez ere artista eta eskultore lesbianez osatutako komunitatean. 1854an, Hays Cushmanengandik banandu zen Harriet Hosmer-ekin joateko, eta horrek portaera jeloskorrak eragin zituen hiru emakumeen artean.[20] Hays, azkenean, Cushmanekin itzuli zen, baina haren eta Cushmanen arteko tentsioa ez zen inoiz desagertu. 1857an, Cushman Emma Stebbinsekin harremanetan jarri zen. Gau batean, Cushman ohar bat idazten ari zen bitartean, Hays gelan sartu zen. Oharra Stebbinsentzat zela susmatu zuen eta erakusteko eskatu zion. Cushmanek ezetz esanda, Hays haserretu egin zen eta etxe osoan atzetik izan zuen ukabilkadaka. Harremana amaitu egin zen eta Haysek Cushmanen aurkako demanda jarri zuen, Cushmanen aldeko karrera sakrifikatu zuela alegatuz.[21] Cushmanek ordainketa bat egin zion Haysi eta harremana amaitu egin zen.[6]

Adelaide Anne Procter

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haysek Adelaide Anne Procter-ekin maitasun-harremana izan zuen ustea dago, hark Legends and Lyrics lana Hays-i eskaini baitzion.

Haysentzako maitasun-poema bat ere idatzi zuen, "A Retrospect" izenekoa.[5] [22] Haysek, Procter hil ondoren, hilobia zaintzen zuen, eta azken urteetan haren heriotzaren pena zuen.[6]

Theodosia Blacker, Lady Monson

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Theodosia Blacker, Lady Monson (1803–1891) emakumeen eskubideen sustatzailea izan zen, eta lokal bat alokatu zuen Langham Placen (Londres), Langham Place taldearen topaleku gisa, hantxe elkartzen zen antzeko ideiez osatutako emakume-taldea. Blacker izan zen Haysen azken bikotea.

Azken urteak eta heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hays Liverpoolen hil zen, Sefton Drive-n, Toxteth Park-en, 1897ko uztailaren 3an, 76 urte zituela. Adelaide Procter Hays baino 30 urte lehenago hil bazen ere, Liverpool Echo egunkariko obituarioak adierazi zuen, Lisa Merrillen arabera, bera izan zela Adelaide Procterren lagun maitea.[2][6]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Dianafernandezgonzalez. (25 de julio de 2012). «Actrices para la historia. Charlotte Saunders Cushman» VESTUARIO ESCÉNICO.
  2. ↑ a b c d «Matilda Hays» The Orlando Project (Cambridge, Oxford University).
  3. ↑ (Ingelesez) Haggard, John. (1829). Reports of Cases Argued and Determined in the Ecclesiastical Courts at Doctors' Commons, and in the High Court of Delegates. W. Benning (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  4. ↑ (Ingelesez) Society, Harleian. (1904). The Publications of the Harleian Society: Registers. The Society (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  5. ↑ a b (Ingelesez) McKie, David. (2011-02-01). Bright Particular Stars: A Gallery of Glorious British Eccentrics. Atlantic Books ISBN 978-0-85789-310-9. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Lisa Merrill. (octubre de 2005). «Hays, Matilda Mary (1820?–1897)» Oxford Dictionary of National Biography (Oxford University Press).
  7. ↑ «Personal Papers of Bessie Rayner Parkes» University of Cambridge (JANUS).[Betiko hautsitako esteka]
  8. ↑ a b c d (Ingelesez) Merrill, Lisa. (2000). When Romeo was a Woman: Charlotte Cushman and Her Circle of Female Spectators. University of Michigan Press ISBN 978-0-472-08749-5. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  9. ↑ a b c (Ingelesez) Merrill, Lisa. (2000). When Romeo was a Woman: Charlotte Cushman and Her Circle of Female Spectators. University of Michigan Press ISBN 978-0-472-08749-5. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  10. ↑ a b (Ingelesez) Classe, O.; AC02468681, Anonymus. (2000). Encyclopedia of Literary Translation Into English: A-L. Taylor & Francis ISBN 978-1-884964-36-7. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  11. ↑ Bibliography of Works in Translation. George Sand Association.
  12. ↑ Ashton, Rosemary. (2000). G.H. Lewes : an unconventional Victorian. London : Pimlico ISBN 978-0-7126-6689-3. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  13. ↑ a b c (Ingelesez) Merrill, Lisa. (2000). When Romeo was a Woman: Charlotte Cushman and Her Circle of Female Spectators. University of Michigan Press ISBN 978-0-472-08749-5. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  14. ↑ (Ingelesez) «Hays, Matilda Mary (1820?–1897), writer and journal editor» Oxford Dictionary of National Biography  doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-57829. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  15. ↑ (Ingelesez) Crawford, Elizabeth. (2003-09-02). The Women's Suffrage Movement: A Reference Guide 1866-1928. Routledge ISBN 978-1-135-43402-1. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Gaspar, Laura Monrós. (2019-07-26). Persiguiendo a Safo: Escritoras victorianas y mitología clásica. JPM Ediciones ISBN 978-84-15499-57-2. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  17. ↑ (Ingelesez) «Bodichon, Barbara Leigh Smith (1827–1891), artist and women's activist» Oxford Dictionary of National Biography  doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-2755. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  18. ↑ a b (Ingelesez) Merrill, Lisa. (2000). When Romeo was a Woman: Charlotte Cushman and Her Circle of Female Spectators. University of Michigan Press ISBN 978-0-472-08749-5. (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  19. ↑ (Ingelesez) «Charlotte Cushman» biography.yourdictionary.com (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).
  20. ↑ Vivir y crear en comunidad: la Medusa bella y libre de Harriet Hosmer[1 | diotima. ].
  21. ↑ «L'ARMARI OBERT: CHARLOTTE CUSHMAN, LESBIANA DEL SIGLO XIX» L'ARMARI OBERT dissabte, 27 de desembre de 2014.
  22. ↑ Procter, Adelaide A. (Adelaide Anne). (1905). The Complete Works of Adelaide A. Procter. London : Geo. Bell & Sons (Noiz kontsultatua: 2022-06-02).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Matilda_Hays&oldid=9935327"(e)tik eskuratuta