Eulalia de Abaitua y Allende-Salazar

Eulalia de Abaitua y Allende-Salazar

Biografía
Nacemento	25 de xaneiro de 1853 Bilbao, España
Morte	16 de setembro de 1943 (90 anos) Bilbao, España
Actividade
Ocupación	fotógrafa

Eulalia de Abaitua Allende-Salazar, nada en Bilbao o 25 de xaneiro de 1853, e finada o 16 de setembro de 1943, foi unha fotógrafa vasca. É a primeira fotógrafa da que existen referencias no País Vasco.^[1] Destacou pola calidade técnica das súas fotografías; por recompilar os costumes, festas e tradicións do momento; polo interese social e humano dos seus retratos ao natural, xa que rompe coa práctica habitual dos fotógrafos que se centraban en monumentos e retratos de estudo; e por retratar as faenas e actitudes das mulleres dándolles protagonismo.

A maioría do seu traballo, que foi de carácter afecionado por ser muller na súa época e que suma máis de 2.500 imaxes, consérvase no Museo Vasco de Bilbao onde está exposta unha mostra.^[2]

En 1861, mudouse coa súa familia a vivir a Liverpool en Inglaterra, coincidindo coa Terceira guerra carlista. Alí casou cun enxeñeiro civil, Juan Narciso con quen tivo catro fillos. Durante a súa estancia en Inglaterra, Abaitua descubriu a fotografía, os materiais e a súa técnica.^[3]

Ao seu regreso a España en 1876 estableceuse no Palacio do Piñeiro, situado xunto ao Santuario da Virxe de Begoña, en Bilbao (Biscaia). No soto desta mansión instalou o seu laboratorio fotográfico e empezou a retratar o universo que a rodeaba. O seu material preferido foron as placas estereoscópicas de vidro, tanto positivas como negativas, en formato 4,5 cm x 10,7 cm, e emulsión de gelatinobromuro.

Estudou no colexio do Sagrado Corazón de Xesús de Sarriá (Barcelona), aínda que se descoñece que estudou.^[3]

A obra de Abaitua é un documento histórico que recolle os costumes, festas, tradicións da súa época, considerada fotografía antropolóxica. Baixo unha atenta e sensible ollada recolle aspectos da vida rural e urbana que a rodeaba, á vez que capta as máis diversas faenas e actitudes das mulleres da época, dándolles un importante protagonismo e achegando o seu papel aos nosos días.

Debido á calidade técnica das súas fotografías e ao profundo interese social e humano dos seus retratos, nunha época na que os fotógrafos retrataban sobre todo monumentos e personaxes en estudo, é recoñecida como unha fotógrafa excepcional e unha das pioneiras da fotografía en España.^[4]

Abaitua foi fotógrafa da sinxeleza, a naturalidade e a espontaneidade e traballou case sempre en exteriores e coa luz natural. Para fotografar persoas, utilizou varios encadramentos: planos de busto ou medios, americanos ou de tres cuartos e de corpo enteiro.

Inmortalizou coa súa cámara múltiples escenas nas que as mulleres son as protagonistas: vendedoras de sardiñas no Mercado da Ribeira, lavandeiras nas beiras do río Nervión, leiteiras, mulleres carrexando auga ou cultivando a terra. Capturou tamén as celebracións sociais, os recunchos mariñeiros e urbanos, persoas de todas as idades, os rostros, os traballos e os xestos, achegando unha visión etnográfica da súa terra na súa época.

Centrouse en retratar, sen retoques, a sinxeleza das xentes do pobo, as persoas humildes, na súa vida común, no quefacer diario e no tempo de asueto, describíndoa como "Insólitas estampas da vida cotiá en pleno auxe dunha revolución industrial que parecía que soterraba todo o demais e que conforman un universo de recordos".

A súa obra divídese en tres bloques: a vida privada, as imaxes costumistas e as viaxes. O primeiro bloque protagonízano familiares e amizades no Palacio do Piñeiro; o segundo componse de instantáneas que rexistran o ambiente da súa localidade e arredores; o terceiro son fotografías das viaxes por Italia, Venecia, Marrocos, Lourdes, Málaga, Madrid, Illa de Creta e outros lugares.^[4]

Os fondos documentais do arquivo fotográfico de Abaitua atópanse no Museo Vasco de Bilbao, que custodia máis de 2.500 imaxes tomadas pola fotógrafa. Unha mostra deste traballo exponse para dar a coñecer a vida e obra desta muller, proporcionándolle un merecido recoñecemento público pola beleza das instantáneas e por ser un testemuño de indubidable valor histórico sobre a súa época.

A colección completa resulta unha mostra da paisaxe urbana e rural de Biscaia no paso do século ao século. Por iso, o seu traballo fotográfico, levado a cabo cunha linguaxe directa, considérase como unha proba rigorosa da realidade do seu tempo.

• Las mujeres de Eulalia Abaitua (Museo de Las Encartaciones, Sopuerta, 2021)^[5]
• Arratiako irudiak / Imágenes de Arratia (Ludoteca de Areatza, Bilbao, 2013)^[6]
• La fotógrafa Eulalia de Abaitua, 1853-1943 (Museo Vasco, Bilbao, 2010-2011)
• Gernika-Lumo (Euskal Heria Museoa, 2011)
• República y Santuario / Errepublika eta Santutegia (2005)
• Miradas del pasado / Lehenagokoen begiratuak (1998)
• La Familia / Senitartea (1994)
• La Ría imágenes de otro tiempo / Kresalibaia behinolako irudiak (1991)
• Mujeres Vascas de Ayer / Gure Aurreko Andrak (Museo Vasco, Bilbao, 1990)
• Begoña (1900)

• El contrato (Alhóndiga Bilbao, Bilbao, 2014)
• España contemporánea: fotografía, pintura y moda (Fundación Mapfre, Madrid, 2013)
• 100 años en femenino: una historia de las mujeres en España (Centro Conde Duque, Madrid, 2012)
• Pasado de moda / Boladaz pasatuta (Museo Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco / Euskal Arkeologia, Etnografía eta Kondaria Museoa, Bilbao, 2003)

O seu nome incluíuse no rueiro dalgunhas cidades:

• Glorieta Eulalia Abaitua, Valdemoro (Madrid)^[7]
• Rúa Eulalia Abaitua, Guadalaxara^[8]
• Rúa Eulalia Abaitua, Bilbao^[9]

• Jiménez Ochoa de Alda, Maite: La Fotógrafa Eulalia Abaituna (1853-1943). BBK. 2010. ISBN 9788480562973
• Álvarez Kaller, Alberto: XIV Symposium Bilbainas/os en la historia. Periódico Bilbao - 246. Marzo de 2010.
• Jiménez Ochoa de Alda, Maite: Las mujeres de Eulalia Abaitua. Publicación.

• XIV Symposium Bilbainas/vos na historia Consultado 5 de marzo de 2016.
• Wiki-historias - Eulalia Abaitua Consultado 5 de marzo de 2016.
• Eulalia Abaitua 1853-1943. Argazkilaria - A Fotógrafa (15'10") Consultado 5 de marzo de 2016.
• Emsime-Eulalia Abaitua