Portal:Irlanda/Artigo destacado/Arquivo
Aquí están todos os artigos destacados no portal Irlanda:
_after_the_1916_Easter_Rising.JPG)
O Alzamento de Pascua (en gaélico: Éirí Amach na Cásca) foi unha rebelión que tivo lugar en Irlanda durante a Pascua de 1916. O alzamento foi un intento de republicanos irlandeses co obxectivo de rematar co dominio Británico en Irlanda e establecer unha República Irlandesa nun momento no que o Imperio Británico estaba inmerso na Primeira Guerra Mundial. Foi a sublevación máis significativa que houbo en Irlanda tras a rebelión irlandesa de 1798.
Organizado polo Consello Militar da Irmandade Republicana Irlandesa, o alzamento durou dende o luns santo do 24 de abril ata o 30 de abril de 1916. Membros dos Voluntarios Irlandeses, liderados polo profesor e avogado Patrick Pearse, xunto co pequeno Exército Cidadán Irlandés de James Connolly e máis 200 membros da Liga das Mulleres, tomaron lugares clave en Dublín e proclamaron unha República Irlandesa independente de Gran Bretaña. Houbo algunhas accións máis en outras partes de Irlanda aínda que foron de escasa relevancia, agás o ataque aos barracóns da Policía Real Irlandesa en Ashbourne, no condado de Meath.
O Alzamento foi sufocado tras sete días de loita, e os seus líderes foron sometidos a consellos de guerra e posteriormente executados, pero tiveron éxito en facer que os políticos irlandeses volveran a tomar en consideración unha vía de republicanismo irlandés a través das armas.
O acontecemento acostuma interpretarse como o momento clave do proceso de independencia irlandesa, aínda que tamén marcou a división entre republicanismo e nacionalismo irlandés, que ata o momento aceptara a promesa dunha autonomía limitada baixo a Coroa británica. Tal autonomía fora plasmada na terceira Home Rule en Irlanda, ou Home Rule en inglés, aprobada en 1914 e suspendida durante a Primeira Guerra Mundial.
A Gran Fame irlandesa (en irlandés An Gorta Mór ou An Drochshaol) foi un período de fame, doenzas e emigración en masa entre 1845 e unha data variable entre 1849 e 1852, no que a poboación de Irlanda se reduciu entre un 20 e un 25 por cento. A fame provocou a morte de preto dun millón de persoas e forzou a máis doutro millón a emigrar da illa. A causa principal da fame foi unha praga provocada polo oomiceto Phytophthora infestans, que contaminou os cultivos de pataca a grande escala en toda Europa durante a década de 1840. A pesar de que atinxiu a Europa enteira, a praga afectou moitísimo a Irlanda, xa que un terzo de toda a poboación dependía unicamente da pataca para sobrevivir. Ademais, o problema foi agravado por varios factores ligados á situación política, social e económica que aínda son materia de debate na comunidade académica.
A fame foi un choque social na historia da Irlanda e os seus efectos alteraron para sempre o plano demográfico, político e cultural irlandés. Chegou mesmo a ficar como parte da memoria popular, sendo dende entón un dos episodios máis lembrados polos movementos nacionalistas irlandeses. A historia de Irlanda divídese xeralmente entre os períodos "pre-fame" e "pos-fame". A gran fame é tamén recordada como a maior catástrofe demográfica en Europa entre a Guerra dos Trinta Anos e a Primeira Guerra Mundial, sumando máis dun millón de mortes en Irlanda en relación ó esperado se non existira.
Gaelscoil (ˈɡeːl̪ˠsˠkɛlʲ; plural: Gaelscoileanna) é unha rede de escolas de ensino primario e secundario de Irlanda na que a lingua vehicular de ensinanza é o gaélico irlandés. O termo fai referencia ás escolas en irlandés que se atopan fóra das rexións de fala irlandesa, as Gaeltacht.
Os estudantes das Gaelscoileanna reciben o mesmo programa de estudos que nas outras escolas de Irlanda, mais aprenden a lingua irlandesa polo sistema de immersión lingüística. Porén, os alumnos que se escolarizan en inglés teñen pouca competencia lingüística en irlandés, mesmo sendo este idioma materia obrigada en toda a República de Irlanda tanto no ensino primario como en secundaria. O actual goberno ten prometido facer reformas no programa educativo e na formación dos mestres nas escolas tanto en inglés como en irlandés.
As Gaelscoileanna teñen adquirido a reputación de proporcionar uns resultados académicos excelentes cun orzamento moderado. Téñense descrito como un sistema de selección social positiva ofrecendo unha mellor formación de cara ó ensino universitario e á formación profesional. Unha análise das escolas que envían estudantes ás institucións de ensino superior amosan que o 22 % das escolas que fan ensino en irlandés envían a tódolos seus estudantes ó ensino superior, en comparación co 7 % das escolas en inglés.
O éxito débese a un apoio efectivo (aínda que limitado) da comunidade e a unha infraestrutura administrativa eficaz. Distínguense por ser o produto dun movemento comunitario xenuíno e non dunha política do Estado.
Cú Chulainn (
pronunciación (axuda · info)), é o heroe mitolóxico irlandés máis famoso do ciclo do Ulster, así como dentro do folclore de Escocia e da Illa de Man. Fillo do deus celta Lugh e Dectera, irmá do rei de Ulster, o seu nome orixinal era Setanta, pero tomou o nome polo que é máis coñecido de Cú Chulainn ("o can de Culann", en irlandés) cando de neno, ó ir visitar ó seu pai adoptivo na casa do ferreiro Culann, matou á cadela que a gardaba. Nese momento comprometeuse a facer de can gardián do ferreiro ata que a cría da defunta chegara á idade adulta e puidese facer o seu traballo.
A formación como guerreiro de Cú Chulainn, levouna a cabo a druída Skatsha, que lle ensinou a utilizar a súa famosa lanza: Gae Bolg. Ós 17 anos, defendeu o Ulster el só contra os exércitos da raíña Maeb de Connacht na épica Táin Bó Cúailnge ("A batalla dos bois de Cualinge"). É coñecido pola súa arrepiante febre na batalla ou ríastrad, coa que se transforma nun monstro irrecoñecible que non distingue entre os amigos e os inimigos. Loita montado no seu carro, conducido polo seu leal auriga Láeg, e do que tiran os seus cabalos, Liath Macha e Dub Sainglend.
Cú Chulainn morreu loitando contra os exércitos das outras tres provincias de Irlanda, unidas pola raíña Maeb. Cóntase que loitou ata o derradeiro intre ata a súa morte, e os exércitos inimigos só se decidiron a atacalo cando viron que un corvo se pousaba no seu ombreiro para beber o seu sangue.
A selección de rugby de Irlanda é o equipo que representa a Irlanda e Irlanda do Norte nas competicións internacionais de rugby como a Copa do Mundo de Rugby e o Torneo das Seis Nacións. Esta situación é única nos equipos internacionais de rugby, xa que o equipo de Irlanda é o único que reúne dúas entidades políticas diferentes. Os seus xogadores proveñen das catro provincias: Munster, Leinster, Ulster e Connacht.
O seu palmarés no Torneo das Seis Nacións é de trece vitorias, máis dous Gran Slams en 1948 e 2009 e oito vitorias compartidas, o que fai un total de 21 vitorias (incluídas as que gañou nas dúas últimas edicións de 2014 e 2015). Irlanda tamén participou na Copa do Mundo de Rugby dende o seu comezo, mais nunca pasou dos cuartos de final.
Irlanda fixo a transición de afeccionada a profesional a partir de 1995 e obtivo bos resultados, algo notábel tendo en conta que a illa conta con só 6 millóns de habitantes e o rugby compite con outros deportes de gran tradición como o fútbol e os deportes gaélicos (hurling, camogie e fútbol gaélico).
Hoxe en día, o equipo irlandés está considerado como unha das mellores seleccións nacionais do mundo. O 5 de outubro de 2015 era quinta na clasificación de seleccións nacionais de rugby.
O baile irlandés ou danza irlandesa é un grupo de bailes tradicionais orixinarios de Irlanda, de entre os que se poden distinguir os bailes populares e os de competición. Estes bailes son coñecidos polos seus rápidos e rítmicos movementos de pés mentres que os brazos e o resto do corpo fican estáticos a maior parte do tempo.
As formas tradicionais de baile en Irlanda probabelmente se desenvolveron en estreita asociación coa música tradicional irlandesa. Porén, as súas orixes non son claras e hai que ter en conta que foron influenciadas por outras danzas do continente. Estes bailes comezaron a ser ensinados por mestres en toda Irlanda a finais do século XVIII e comezos do XIX. Durante este tempo, os lugares para concursos e feiras eran sempre pequenos e por iso había pouco espazo para a representación dos bailes. Moitas veces mesmo se facían enriba de mesas ou sobre bocois. Pénsase que esta é unha das principais razóns polas que estas danzas se desenvolveron coas mans ríxidas para os lados e cunha gran falta de movemento da metade superior do corpo. Co paso do tempo, os bailes e as competicións comezáronse a facer en espazos meirandes, polo que algúns estilos incluíron máis movemento e desprazamentos polo escenario.
O baile irlandés comezou a facerse coñecido de xeito internacional grazas ó espectáculo de danza Riverdance, que se representou no Festival de Eurovisión de 1994, ano no que Irlanda era o país anfitrión.
A Proclamación da República Irlandesa, tamén coñecida coma a Proclamación de 1916 ou a Proclamación de Pascua, foi un documento emitido polos Voluntarios Irlandeses e o Exército Cidadán Irlandés durante o Alzamento de Pascua en Irlanda, que comezou o 24 de abril de 1916. Nel, o Consello Militar da Irmandade Republicana Irlandesa, autonomeado como "Goberno Provisional da República Irlandesa", proclamou a independencia irlandesa do Reino Unido da Gran Bretaña e Irlanda. Patrick Pearse procedeu a ler a proclamación fóra da Oficina Xeral de Correos da rúa Sackville de Dublín (agora chamada rúa O'Connell), feito que marcou o comezo do Alzamento. A declaración inspirouse nunha proclamación de independencia similar que o rebelde irlandés Robert Emmet emitiu durante a rebelión irlandesa de 1803.
Antes de ler a proclamación, Pearse e outros líderes republicanos tomaron a Oficina Xeral de Correos e convertérona no seu cuartel xeral, izando a nova bandeira da república no mastro do edificio en troques da Union Jack británica. Tamén se izou a bandeira tricolor irlandesa (verde, branca e laranxa) nun mastro situado máis abaixo. A Oficina Xeral de Correos, a Proclamación de Pascua e a bandeira tricolor (que se chegou a converter na bandeira oficial da república irlandesa, substituíndo á bandeira verde orixinal -que se pode ver máis abaixo- , exposta no Museo Nacional de Irlanda) son os tres símbolos máis identificables do Alzamento de Pascua, xunto cos seus líderes, Thomas J. Clarke, Seán Mac Diarmada, Thomas MacDonagh, P. H. Pearse, Éamonn Ceannt, James Connolly e Joseph Plunkett.
O fútbol gaélico (en irlandés: Peil Ghaelach, tamén coñecido como Peil ou Caid) é un deporte de equipo de orixe irlandesa. Xógase en equipos de 15 xogadores nunha cancha de céspede rectangular con porterías en forma de H a ámbolos dous lados. O obxectivo principal é anotar puntos pateando ou golpeando o balón coas mans e introducilo na portería rival (3 puntos) ou ben facelo pasar entre os postes que están enriba da portería (1 punto). O equipo con máis puntos ao final do encontro gaña. Os xogadores avanzan polo campo levando o balón nas súas mans, pateándoo e pasándoo entre compañeiros de equipo. O fútbol gaélico é un dos catro Xogos Gaélicos regulados pola Asociación Atlética Gaélica, a maior e máis popular organización deste tipo en Irlanda.
No ano 2010 presentouse o primeiro equipo galego deste deporte, os Fillos de Breogán da Coruña, e dende entón comezaron a xurdir equipos de fútbol gaélico por toda a xeografía galega ata que en 2013 comezou a primeira Liga Galega de Fútbol Gaélico. No ano 2015, as seleccións galegas masculina e feminina participaron no Campionato do Mundo de Fútbol Gaélico nos Emiratos Árabes Unidos, a primeira edición desta competición da historia. A selección galega masculina proclamouse subcampioa do mundo e tamén é a primeira selección deportiva galega que compite de xeito oficial nun torneo internacional.
O Lebor Gabála Érenn (en irlandés medio, Leabhar Gabhála na hÉireann en irlandés moderno - Libro das conquistas de Irlanda, sería a tradución ó galego) é un conxunto de manuscritos que relatan a construción nacional irlandesa coma o sumatorio das distintas invasións dende a súa creación ata o século XI, data na que está escrito. Atópase dividido en dez partes, conformando cada parte cadanseu libro.
No Lebor Gabála Érenn cóntase que Irlanda foi tomada seis veces por seis grupos diferentes: o pobo de Cessair, o pobo de Partholón, o pobo de Nemed, os Fir Bolg, os Tuatha Dé Danann, e os Milesians. Os catro primeiros grupos foron eliminados ou expulsados da illa, o quinto grupo representa os deuses pagáns de Irlanda, mentres que o último representa o pobo irlandés (os Gaels).
Nos libros 2 e 8 cóntase que o mítico rei celta Breogán fixo construír unha enorme torre na cidade de Brigantia (de emprazamento descoñecido mais identificada coa actual Coruña). No alto desta torre, o seu fillo Ith divisou unha illa ao lonxe e boutouse ao mar cunha pequena frota ata que tocou terra en Irlanda. Alí foi recibido por tres reis: Mac Cuill, Mac Cecht e Mac Gréine dos Tuatha Dé Danann. Porén, Ith é asasinado por atacantes descoñecidos e os seus homes volven a Brigantia. Entón Mil, neto de Breogán, reúne unha gran frota para vingar a morte do seu tío e conquista finalmente a Illa.
10
[editar a fonte]
Un leprechaun (en irlandés: leipreachán) é unha criatura fantástica propia da mitoloxía irlandesa. Adóitase representar como un home pequeno con barba, que leva un abrigo e un sombreiro, e que gosta de facer trasnadas. Segundo a cultura popular os leprechauns son criaturas solitarias que fan e remendan zapatos e que posúen unha pota de ouro ao final do arco da vella. Se son capturados por un ser humano teñen o poder máxico de conceder tres desexos a cambio da súa liberdade. Ao igual que acontece con outras criaturas fantásticas de Irlanda, os leprechauns están relacionados cos Tuatha Dé Danann.
As representacións modernas dos leprechauns baséanse en gran medida en caricaturas e estereotipos despectivos dos irlandeses do século XIX.
Os leprechauns tiñan orixinalmente unha aparencia diferente dependendo do lugar de Irlanda no que se atopasen e antes do século XX dicíase que vestían de vermello e non de verde. De acordo con David Russell McAnally (1888), "mide tres pés de alto e viste unha pequena chaqueta vermella. Leva pantalóns vermellos cunha fibela en cada xeonllo, medias grises ou negras e un sombreiro bicorne, do estilo de hai un século, sobre unha face pequena, vella e murcha".
O leprechaun está relacionado co clurichaun e co far darrig, que tamén son descritos como criaturas solitarias na mitoloxía irlandesa. O trasno da mitoloxía galega tamén presenta semellanzas co leprechaun, pois é anano, gosta das falcatruadas e adoita vestir de vermello.