Archaea

Archaea (Archaebakteria); Sakup ti panawen: 3.5-0Ga Had'n Arkeano Proterosoiko Pha. Paleoarcheano wenno mabalin nga Eoarcheano – kaudian
	Halobacterium sp. strain NRC-1,; ti tunggal maysa a selula ket 5 μm iti kaatiddog
Taksonomia
Dominio:	Archaea; Woese, Kandler & Wheelis, 1990
Dagiti subpagarian ken dagiti pilo
	"Euryarchaeota" Woese et al. 1990 "Methanopyri" Garrity and Holt 2002; "Methanococci" Boone 2002; "Eurythermea" Cavalier-Smith 2002; "Neobakteria" Cavalier-Smith 2002; ; "DPANN" "ARMAN" "Micrarchaeota" Baker et al. 2010; "Parvarchaeota" Rinke et al. 2013; ; "Aenigmarchaeota" Rinke et al. 2013; "Diapherotrites" Rinke et al. 2013; "Nanoarchaeota" Huber et al. 2002; "Nanohaloarchaeota" Rinke et al. 2013; "Pacearchaeota" Castelle et al. 2015; "Woesearchaeota" Castelle et al. 2015; ; "Proteoarchaeota" Petitjean et al. 2015 (TACK)"Filarchaeota" Cavalier-Smith, T. 2014 "Aigarchaeota" Nunoura et al. 2011; "Bathyarchaeota" Meng et al. 2014; Crenarchaeota Garrity & Holt 2002; "Geoarchaeota" Kozubal et al. 2013; "Korarchaeota" Barns et al. 1996; Thaumarchaeota Brochier-Armanet et al. 2008; ; "Asgardarchaeota" Violette Da Cunha et al., 2017 "Lokiarchaeota" Spang et al. 2015; "Thorarchaeota" Seitz et al. 2016; "Odinarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017; "Heimdallarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017; ; ;
Kapada a nagan
	Archaebakteria Woese & Fox, 1977; Mendosicutes Gibbons & Murray, 1978; Metabakteria Hori and Osawa 1979;

Ti Archaea ket buklen ti domimio wenno pagarian dagiti agmaymaysa a selula a mikroorganismo. Dagitoy a mikrobio ket awananda ti pagtengngaan a selula wenno dagiti dadduma pay a mangbedbed a kulanit nga organulo iti kaunegan dagiti selula.

Iti napalabas ti Archaea ket naiklase idi kadagiti bakteria a kas dagiti prokaryote (wenno Pagarian ti Monera) ken nanganan iti archaebakteria, ngem daytoy a pannakaidasig ket naikeddengen a duog.^[5] Iti kinapudno, ti Archaea ket adda ti nawaya nga ebolusionario a pakasaritaan ken mangipakpakita kadagiti adu a paggigiddiatan kadagiti bukodda a biokimika manipud kadagiti sabali a porma ti biag, ken isu a tattan ket naidasigda a kas maysa a nailasin a dominio iti sistema ti tallo a dominio. Iti daytoy a sistema, ti maipapan ti pilohenetiko a naisangayan a sangsanga iti ebolusionario a tinaudan ket ti Archaea, Bakteria ken ti Eukaryota. Itan ket ti Archaea ket nabingbingay pay kadagiti uppat a mabigbigan a pilo; mabalin pay nga adu kadagiti pilo ti mabangon manipud kadagiti masakbayan a panagsukisok. Kadagitoy a grupo, ti Crenarchaeota ken ti Euryarchaeota ket isuda dagiti kaaduan a naad-adal. Ti panagidasig ket narigat pay laeng, gapu ta ti kaaduan ket saan pay a naad-adal iti laboratorio ken naduktalan laeng babaen ti panagusig kadagiti bukodda a nukleiko nga asido dagiti wadan manipud iti enbironmento.

Dagiti nagibasaran

^ ^a ^b "Taxa above the rank of class". List of Prokaryotic names with Standing in Nomenclature. Naala idi 8 Agosto 2017.
^ Cavalier-Smith, T. (2014). "The neomuran revolution and phagotrophic origin of eukaryotes and cilia in the light of intracellular coevolution and a revised tree of life". Cold Spring Harb. Perspect. Biol. 6 (9). doi:10.1101/cshperspect.a016006. PMID 25183828.
^ Petitjean C, Deschamps P, López-García P, Moreira D (December 2014). "Rooting the domain archaea by phylogenomic analysis supports the foundation of the new kingdom Proteoarchaeota". Genome Biology and Evolution. 7 (1): 191–204. doi:10.1093/gbe/evu274. PMC 4316627. PMID 25527841.
^ "NCBI taxonomy page on Archaea". {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)
^ Pace NR (Mayo 2006). "Panawenen ti panagbaliw". Nature. 441 (7091): 289. Bibcode:2006Natur.441..289P. doi:10.1038/441289a. PMID 16710401.

Adu pay a mabasbasa

Howland, John L. (2000). Ti Nakasidsiddaaw Archaea: Pannakaduktal ti Sabali pay a Dominio iti Biag. Oxford: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 0-19-511183-4.
Martinko JM, Madigan MT (2005). Ti Brock a Biolohia dagiti Mikro organismo (11th nga ed.). Englewood Cliffs, N.J: Prentice Hall. ISBN 0-13-144329-1.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Archaea iti Wikimedia Commons
Sapasap

Pangyuna ti Archaea, ekolohia, sistematiko ken morpolohia
Dagiti taaw iti arkea^{[permanente a natay a silpo]} – E.F. DeLong, ASM News, 2003

Daytoy nga artikulo dagiti nangruna nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy.

[CS2002-1] "Taxa above the rank of class". List of Prokaryotic names with Standing in Nomenclature. Naala idi 8 Agosto 2017.

[2] Cavalier-Smith, T. (2014). "The neomuran revolution and phagotrophic origin of eukaryotes and cilia in the light of intracellular coevolution and a revised tree of life". Cold Spring Harb. Perspect. Biol. 6 (9). doi:10.1101/cshperspect.a016006. PMID 25183828.

[3] Petitjean C, Deschamps P, López-García P, Moreira D (December 2014). "Rooting the domain archaea by phylogenomic analysis supports the foundation of the new kingdom Proteoarchaeota". Genome Biology and Evolution. 7 (1): 191–204. doi:10.1093/gbe/evu274. PMC 4316627. PMID 25527841.

[NCBI_taxonomy_page_on_Archaea-4] "NCBI taxonomy page on Archaea". {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)

[5] Pace NR (Mayo 2006). "Panawenen ti panagbaliw". Nature. 441 (7091): 289. Bibcode:2006Natur.441..289P. doi:10.1038/441289a. PMID 16710401.

[3]

Archaea (Archaebakteria) Sakup ti panawen: 3.5-0Ga Had'n Arkeano Proterosoiko Pha. Paleoarcheano wenno mabalin nga Eoarcheano – kaudian

Halobacterium sp. strain NRC-1, ti tunggal maysa a selula ket 5 μm iti kaatiddog
Taksonomia
Dominio:	Archaea Woese, Kandler & Wheelis, 1990
Dagiti subpagarian^[3] ken dagiti pilo^[4]
"Euryarchaeota" Woese et al. 1990 "Methanopyri" Garrity and Holt 2002 "Methanococci" Boone 2002 "Eurythermea" Cavalier-Smith 2002^[1] "Neobakteria" Cavalier-Smith 2002^[1] "DPANN" "ARMAN" "Micrarchaeota" Baker et al. 2010 "Parvarchaeota" Rinke et al. 2013 "Aenigmarchaeota" Rinke et al. 2013 "Diapherotrites" Rinke et al. 2013 "Nanoarchaeota" Huber et al. 2002 "Nanohaloarchaeota" Rinke et al. 2013 "Pacearchaeota" Castelle et al. 2015 "Woesearchaeota" Castelle et al. 2015 "Proteoarchaeota" Petitjean et al. 2015 (TACK)"Filarchaeota" Cavalier-Smith, T. 2014^[2] "Aigarchaeota" Nunoura et al. 2011 "Bathyarchaeota" Meng et al. 2014 Crenarchaeota Garrity & Holt 2002 "Geoarchaeota" Kozubal et al. 2013 "Korarchaeota" Barns et al. 1996 Thaumarchaeota Brochier-Armanet et al. 2008 "Asgardarchaeota" Violette Da Cunha et al., 2017 "Lokiarchaeota" Spang et al. 2015 "Thorarchaeota" Seitz et al. 2016 "Odinarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017 "Heimdallarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017
Kapada a nagan
Archaebakteria Woese & Fox, 1977 Mendosicutes Gibbons & Murray, 1978 Metabakteria Hori and Osawa 1979