Cambrium

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Cambrium is inne geologisje tiedpèrk die óngerdeel oetmakd va de era Paleozoïcum. De periode löp va 541 ± 1,0 bis 485,4 ± 1,9 meljoen joare geleje. 't Tiedpèrk is d'r ieësjte binne de era Paleozoïcum en weëd ópgevolgd durch 't Ordovicium. 't Woad Cambrium is vuur 't ieësj gevalle in 1835, toen de Britse wetesjapper Adam Sedgwick. Heë benumte 't gesjteente dat heë óngerzócht noa 't gebeed Cambria, de auw Romiense benaming vuur Wales (en durch de Welsje óch zoeë genömt: Cymru). I 't Cambrium woeëde óp groeëter sjaal de ieësjte mieëcellige dere gevörmt (de Metazoa). Doa vuur, i de era Ediacarium dat vilt ónger 't Proterozoïcum, besjtónge inkel zjwemme, meh óch al incellige (wie Heteronema medusae). I 't begin va 't Cambrium versjint zikker de helf va alle bekangde soarte (mieëcellig) leëve, oane (noasjpöarbare) vuurawwesj. Dit weëd aagedoed mit Cambrisje explosie. Plenter góf 't nag alling i water en alge woare talriek. Óp lank besjtónge inkel köame en bacterieje.

Durch de Cambrisje explosie óntsjtónge óch de ieësjte fossileerbare dere, mietstes mit kalkachtige sjaal. Óch trilobiete (en anger kreefachtige) woare vöalvuurkómmengd. Dit makd gesjteente oet 't Cambrium beëter te óngersjeie va awwer gesjteente. Pas in 1991 woeëd de persesie definitie va Cambrisj en awwer gesjteente, boete 't Fanerozoïcum (va Cambrium bis noe) aa de hank va gesjteente va 't Canadese eilank Newfoundland bepoald. 't Cambrium is óntsjtange noa 't öapebreke va 't superkontint Pannotia. Noard-Amerika en Europa mit Afrika zótte toen nag aaneen vas. Oet ieëder tiëde vóng er gebirgsvaawing plaatsj, oeë durch 't noa gebirgdes guëf mit Cambrisj gesjteente i Scandinavië, Groeët-Brittannië en aa d'r anger ziej ligke de bergkete va de Appalache en óch anger gesjteente aan de Amerikaansje oeëskös herinnere aa 't Cambrisj geologisj verleje. Óch i d'r Belsje Condroz en aa 't aangrénzengde, noardelige rank va de Ardenne kumt Cambrisj gesjteente aa d'r óppervlaak. Dit gebeed ligk aa de gréns mit 't jungere Massief va de Ardenne en d'r Eifel. Durchdat i 't sjpieër era va 't Devoon de naobei geleëge Ardenne óngerhevig woar aa gebirgsvaawing en d'r Condroz aa d'r anger kank al grénste aa 't nog groeëtere Cambrisje massief va Noardwes-Europa, koam 't ónger zölke drök te sjtoa, dat 't awwer Cambrisj gesjteente verticaal umhoeëg sjót. Zölke geologisje fermasies zint zildzaam in Europa.