Persoonlijkheid
Persoonlijkheid is een dynamisch en georganiseerd geheel van karakteristieken (voelen, denken, doen) die aan een persoon kunnen worden toegekend.[1][2] Dit geheel van eigenschappen beschrijft de manier waarop een persoon in verschillende situaties zal reageren, de manier waarop deze denkt gemotiveerd zal worden.[3] De psychologie die zich bezighoudt met de persoonlijkheid is de persoonlijkheidsleer.
De term persoonlijkheid is afgeleid van het Latijnse persona (masker), waardoor ook de connotatie is ontstaan dat persoonlijkheid te maken heeft met het uiterlijke gedrag, dat wat de omgeving van iemand ziet. Het verschil met karakter is dat persoonlijkheid door opvoeding en omgeving beïnvloed wordt en pas vorm krijgt tijdens de adolescentie, terwijl karakter vaak meer als de biologische aanleg, de (aangeboren, vrij onveranderlijke) aard van die persoon wordt beschouwd.[1]
De persoonlijkheid wordt ook omschreven als het unieke en stabiele patroon van psychologische en gedragskenmerken waardoor de ene mens zich van de andere onderscheidt. Eenvoudig uitgedrukt: de manier waarop iemand met uiteenlopende situaties omgaat of het karakteristieke gedragspatroon dat iemand in verschillende situaties vertoont, is de persoonlijkheid.[3] Onderzoek laat zien dat de persoonlijkheid gedurende de levensloop kan veranderen ten gevolge van levensgebeurtenissen.[4]
Modellen
[bewerken | brontekst bewerken]In de moderne persoonlijkheidstheorie worden meestal vijf brede persoonlijkheidsdimensies onderscheiden, de big five: neuroticisme, extraversie, zorgvuldigheid (conscientiousness), vriendelijkheid (agreeableness) en creativiteit (openness-intellect). In de verschillende modellen en taxonomieën worden echter tussen de 3 en 16 hogere orde persoonlijkheidsdimensies ontwaard.[5][6] Zo zijn er zes in het HEXACO-model (Big Five plus eerlijkheid/bescheidenheid).[7][8]
Persoonlijkheid en de gezondheidszorg
[bewerken | brontekst bewerken]Persoonlijkheidstheorie vormt het hart van de psychologie. Verschillen in persoonlijkheid zijn dan ook een sterke voorspeller voor zorgkosten, in het bijzonder in de domeinen neuroticisme en consciëntieusheid. De totale extra zorgkosten van de 25% meest neurotische Nederlanders worden bijvoorbeeld geschat op meer dan twee keer de kosten van de meest voorkomende psychische stoornissen tezamen.[9] Omdat mensen hun neuroticismeniveaus veranderlijker en gevoeliger voor de omgeving lijken te zijn dan tot voor kort werd gedacht,[4] en gegeven dat hoog neuroticisme een risicofactor is voor veel psychische en somatische problematiek, zou preventie mogelijk lonend kunnen zijn.[9][10][11][12] Verschillen in neuroticisme, consciëntieusheid en extraversie zijn van de persoonlijkheidstrekken het sterkst geassocieerd met verschillen in subjectief welbevinden.[13]
Biologie
[bewerken | brontekst bewerken]Charles Darwin is de grondlegger van de evolutietheorie, die waarschijnlijk ook de basis vormt van de persoonlijkheidspsychologie.[14]
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]
- Big five (persoonlijkheidsdimensies)
- Gedrag
- Identiteit (eigenheid)
- Karakter (aard)
- Persoonlijkheidstest
- Temperament
- ↑ a b McAdams, D.P.; Olson, B.D. (2010). Personality Development: Continuity and Change Over the Life Course. Annual Review of Psychology 61: 517-42. DOI: 10.1146/annurev.psych.093008.100507.
- ↑ G. Matthews and I. J. Deary (1998). Personality traits. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- ↑ a b Costa, P.T. & McCrae, R.R. (1992). NEO-PI-R Professional manual: Revised NEO Personality Inventory (NEO PI-R) and NEO Five-Factor Inventory (Neo-FFI). Odessa, Fl: Psychological Assessment Resources Inc
- ↑ a b Jeronimus, B. F., Riese, H., Sanderman, R., Ormel, J. (2014). Mutual Reinforcement Between Neuroticism and Life Experiences: A Five-Wave, 16-Year Study to Test Reciprocal Causation. Journal of Personality and Social Psychology 107 (4): 751–64.
- ↑ Maltby, J., Day, L., Macaskill, A. (2010). Personality, individual differences and intelligence. Essex, England: Pearson Education Limited
- ↑ Engler, B. (2009). Personality Theories: Eighth Edition. Belmont, CA: Wadsworth, Cenage Learning
- ↑ De Vries, R, Ashton, M.C., Lee, K. (2009). De zes belangrijkste persoonlijkheidsdimensies en de HEXACO Persoonlijkheidsvragenlijst. Gedrag en Organisatie 22 (3).
- ↑ Ashton, M., Lee, K. (2008). The HEXACO Model of Personality Structure. Social and Personality Psychology Compass 2 (5). DOI: 10.1111/j.1751-9004.2008.00134.x.
- ↑ a b Cuijpers, P., Smit, F., Penninx, B.W., de Graaf, R., ten Have, M., Beekman, A.T. (2010). Economic costs of neuroticism: a population-based study. Arch Gen Psychiatry 67 (10): 751-4.
- ↑ Ormel, J., Jeronimus, B. F., Kotov, M., Riese, H., Bos, E.H., Hankin, B. (2013). Neuroticism and common mental disorders: Meaning and utility of a complex relationship. Clinical psychology review 33 (5): 686–697.
- ↑ Lahey, B.B. (2009). Public health significance of neuroticism. Am Psychol. 64 (4): 241-56.
- ↑ Jeronimus, B.F., Ormel, J., Aleman, A., Penninx, B.W.J.H., Riese, H. (2013). Negative and positive life events are associated with small but lasting change in neuroticism. Psychological Medicine 43 (11): 2403-15.
- ↑ De Neve, K., Cooper, H. (1998). The happy personality: A meta-analysis of 137 personality traits and subjective well-being. Psychological Bulletin 124 (2): 197–229. DOI: 10.1037/0033-2909.124.2.197.
- ↑ Buss, D.M. (1991). Evolutionary personality psychology. Annual Review of Psychology, 42, 459-491.