Vertaalwetenschap

Vertaalwetenschap (Engels: translation studies) is de wetenschap die zich bezighoudt met de systematische studie van alles wat te maken heeft met vertalen, vertaling, tolken (tolkwetenschap), lokalisatie. Het is een interdiscipline in de toegepaste taalkunde die onder andere leunt op computerwetenschap, linguïstiek, filologie, semiotiek en terminologie.

De Engelse term translation studies werd voor het eerst gebruikt door James S. Holmes in 1972.^[1]

Geschiedenis

Oorspronkelijk was vertaalwetenschap vooral prescriptief (hoe moet een vertaler vertalen?). Tijdens het Vierde Slavistencongres in Moskou in 1958 werd voorgesteld om een aparte vertaalwetenschap te introduceren, met als doel alle vormen van vertaling te bestuderen zonder volledig afhankelijk te zijn van linguïstiek of literatuurwetenschap.

Aan sommige Amerikaanse universiteiten (zoals Princeton en Iowa) werden in de jaren 60 van de 20e eeuw vertaalworkshops gegeven. In de jaren 50 en 60 verschenen de eerste vertaalstudies binnen de linguïstiek. In 1972 stelde Holmes (met het artikel The name and nature of translation studies) tijdens het Kopenhaagse Congres voor Toegepaste Linguïstiek voor om vertaalwetenschap te consolideren als aparte discipline.

Tot de jaren 90 van de 20e eeuw bestond de vertaalwetenschap uit verschillende scholen met een eigen model (prescriptief, descriptief, skopostheorie). Sindsdien is de vertaalwetenschap zich meer gaan richten op verschillende parallelle onderzoeksdomeinen (vertaalgeschiedenis, vertaalsociologie, ethiek, gender, ...)

Disciplines

Om de diverse aspecten van vertaalwetenschap ten opzichte van elkaar te situeren ontwikkelde Holmes in 1972 een kader dat Gideon Toury^[2] later als de volgende boomstructuur voorstelde:^[3]

vertaalwetenschap
- zuivere vertaalwetenschap
  - theoretisch
    - algemeen
    - partieel: specifieke media, domeinen, rangen (woord/zin/tekst), teksttypes, tijdskaders, vertaalproblemen
  - beschrijvend
    - productgeoriënteerd
    - procesgeoriënteerd
    - functiegeoriënteerd
- toegepaste vertaalwetenschap
  - opleiding tot vertaler
  - hulpmiddelen bij vertaling
  - kritiek op vertalingen

Deze opsomming en indeling geeft uitdrukking aan Holmes' overtuiging dat vertaalwetenschap op weg was een empirische wetenschap te worden: een opsplitsing tussen zuivere en toegepaste wetenschap. De zuivere wetenschap werd verder opgedeeld in een theoretische en een descriptieve tak.^[2]

Literatuur

Baker, Mona ed. (2001). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. New York/Londen: Routledge.
Bassnett, Susan (1980/1991/2002). Translation Studies. New York/Londen: Routledge.
Benjamin, Walter (1923). "The Task of the Translator," an introduction to the translation of Les fleurs du mal by Baudelaire.
Berman, Antoine (1991). La traduction et la lettre ou l'auberge du lointain. Parijs: Seuil.
Berman, Antoine (1994). Pour une critique des traductions: John Donne, Parijs: Gallimard.
Henri Bloemen en Winibert Segers, Het spreken van de vertaling, Kortrijk-Heule: UGA, 2012.
Henri Bloemen, Winibert Segers en Antoine Berman, Een ethiek van de vertaling, Kortrijk-Heule: INNI, 2015.
Jane Fenoulhet en Alison E. Martin, Dutch translation in practice, Milton Park, Abingdon: Routledge, 2014.
Gentzler, Edwin (2001). Contemporary Translation Theories, 2e dr. Londen: Routledge.
House, Juliane (1997) Translation quality assessment: a model revisited, Tübingen: Gunter Narr.
Arthur Langeveld, Vertalen wat er staat, 7e dr., Amsterdam/Antwerpen: Atlas, 2013.
(en) Munday, Jeremy, Pinto, Sara Ramos, en Blakesley, Jacob (2022). Introducing Translation Studies: Theories and Applications, 5de uitgave. Routledge, Abingdon (VK) en New York. DOI:10.4324/9780429352461. ISBN 978-0-367-37052-7.
Ton Naaijkens e.a. (red.), Denken over vertalen. Tekstboek vertaalwetenschap, 2e, herz., geactualiseerde en uitgebreide dr., Nijmegen: Vantilt, 2010.
Pym, Anthony (2010/2014). Exploring Translation Theories. Londen: Routledge.
Robinson, Douglas (1991). The Translator’s Turn. Baltimore/Londen: Johns Hopkins University Press.
Dirk Schoenaers, Theo Hermans, Inger Leemans, Cees Koster en Ton Naaijkens (2021). Vertalen in de Nederlanden. Een cultuurgeschiedenis. Amsterdam: Boom. ISBN 9789024443338
Winibert Segers en Gijs-Walt van Egdom, Leren vertalen. Een terminologie van de vertaaldidactiek, Kapellen: Pelckmans, 2019.
Steiner, George (1975). After Babel. Oxford/New York: Oxford University Press.
(en) Toury, Gideon (2012). Descriptive Translation Studies - and beyond, herziene uitgave. John Benjamins Publishing Company, Amsterdam en Philadelphia. ISBN 978 90 272 2448 4.
Vandeweghe, Willy, Duoteksten : inleiding tot vertaling en vertaalstudie, Gent: Academie Press, 2005.
Kitty M. van Leuven Zwart, Vertaalwetenschap: ontwikkelingen en perspectieven, Muiderberg: Coutinho, 1992.
Venuti, Lawrence (2008). The Translator's Invisibility: A History of Translation, 2e dr., Abingdon, Oxon (VK): Routledge.
Venuti, Lawrence (2012). The Translation Studies Reader, 3e dr., Londen: Routledge.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Holmes, James S. (1972/1988). The Name and Nature of Translation Studies. In: Holmes, Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies, Amsterdam: Rodopi, pag. 67–80. Eveneens overgenomen in de eerdere twee uitgaven van Venuti, Lawrence (2000/2004), The Translation Studies Reader, maar niet meer in de hier aangehaalde 3de editie.
↑ ^a ^b Toury (2012), Hoofdstuk 1 "Holmes’ ‘map’ of the discipline"
↑ Munday et al. (2022), hoofdstuk 1 "Main issues of translation studies"

[1] Holmes, James S. (1972/1988). The Name and Nature of Translation Studies. In: Holmes, Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies, Amsterdam: Rodopi, pag. 67–80. Eveneens overgenomen in de eerdere twee uitgaven van Venuti, Lawrence (2000/2004), The Translation Studies Reader, maar niet meer in de hier aangehaalde 3de editie.

[toury-2] Toury (2012), Hoofdstuk 1 "Holmes’ ‘map’ of the discipline"

[munday-3] Munday et al. (2022), hoofdstuk 1 "Main issues of translation studies"

[1]