Xenungulata

Xenungulata; Status: Uitgestorven ; Fossiel voorkomen: Laat-Paleoceen tot Vroeg-Eoceen
	Carodnia vieirai
Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Mammalia (Zoogdieren)
Orde
	Xenungulata; Couto, 1952
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Xenungulata op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Zoogdieren

De Xenungulata ('vreemde hoefdieren') zijn een orde van uitgestorven Zuid-Amerikaanse hoefdieren uit het Laat-Paleoceen en Vroeg-Eoceen. Fossielen van deze orde zijn bekend uit afzettingen in Brazilië, Argentinië, Peru en Colombia. Het bekendste lid van deze mysterieuze orde is het geslacht Carodnia, een tapirachtig groot dier met een tred die lijkt op die van levende Afrikaanse olifanten.

Beschrijving

Xenungulaten worden gekenmerkt door bilophodonte M1-2 en M1-2, vergelijkbaar met pyrotheren, en complexe lofate derde molaren, vergelijkbaar met uintatheriden. Hoewel andere verwantschappen, bijvoorbeeld met arctocyoniden, zijn vermeld, zijn er geen bewijzen voor gevonden. De voetbeentjes van de xenungulaten waren kort en robuust en hun tenen eindigden in brede, platte en niet-uitgespreide hoefachtige klauwen, die heel anders zijn dan die van andere meridiungulaten. De ontdekking van Etayoa in Colombia maakte duidelijk dat xenungulaten zich onderscheiden van andere groepen: Etayoa mist de lofate molaire talonide (in tegenstelling tot Carodnia) en aangezien er geen duidelijke lophodontie aanwezig is bij basale pyrotheren, is er reden om aan te nemen dat bilophodontie apart geëvolueerd is bij xenungulaten en pyrotheren. Xenungulaten vertonen ook enige gebitsovereenkomst met primitieve astrapotheren.

Indeling

Er zijn twee families met in totaal drie geslachten: Carodniidae met Carodnia en Etayoidae met Etayoa en Notoetayoa. De meeste soorten zijn slechts bekend van gedeeltelijke kaakbeenderen. Een uitzondering is Carodnia vierai, waarvan een min of meer compleet skelet is gevonden in Brazilië.^[1]^[2]

Verwantschap

De Xenungulata werd voorheen beschouwd als verwant aan de Pyrotheria, een andere Zuid-Amerikaanse hoefdiergroep. Verwantschap met de Dinocerata, die in het Paleogeen voorkwam in Azië en Noord-Amerika, werd eerder geopperd, maar in 2015 door middel van moleculair onderzoek aangetoond. De twee orden vormen samen de Uintatheriamorpha, die als zustergroep van de phenacodonte condylarthen,onevenhoevigen en de Zuid-Amerikaanse Notoungulata en Litopterna in de stamboom van de zoogdieren geclassificeerd wordt.^[3] Een basale vorm uit de Uintatheriamorpha of Xenungulata zal in het Vroeg-Paleoceen Zuid-Amerika hebben bereikt via een tijdelijke landbrug met Noord-Amerika.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ A new Xenungulata (Mammalia) from the Paleocene of Patagonia, Argentina. JN Gelfo, GM López & M Bond. Journal of Paleontology (2008).
↑ A new Carodnia Simpson, 1935 (Mammalia, Xenungulata) from the Early Eocene of northwestern Peru and a phylogeny of xenungulates at species level. PO Antoine et al. Journal of Mammalian Evolution (2015).
↑ The systematic position of the saber-toothed and horned giants of the Eocene: the uintatheres (order Dinocerata). BJ Burger. Annual Meeting of the Society of Vertebrate Paleontology (2015).

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Xenungulata op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

[1] A new Xenungulata (Mammalia) from the Paleocene of Patagonia, Argentina. JN Gelfo, GM López & M Bond. Journal of Paleontology (2008).

[2] A new Carodnia Simpson, 1935 (Mammalia, Xenungulata) from the Early Eocene of northwestern Peru and a phylogeny of xenungulates at species level. PO Antoine et al. Journal of Mammalian Evolution (2015).

[3] The systematic position of the saber-toothed and horned giants of the Eocene: the uintatheres (order Dinocerata). BJ Burger. Annual Meeting of the Society of Vertebrate Paleontology (2015).

[1]