Curcuma

Lo curcuma (Curcuma longa) es una planta erbacèa rizoamtosa vivaça du genre Curcuma de la familha dels Zingiberacèas originària del sud d'Asia. Dels sieus rizòmas reduchs en polvera es extracha l'èpècia omonima.

Lo curcuma es fòrça present dins la vida socioculturala del soscontinent indian, ont es considerat coma une planta excepcionala al vejaire de sas nombrosas proprietats (espècias, conservator de noiritura, agent colorant, cosmetic e medicina). S'es espandit dins lo sud-èst d'Asia dempuèi l'antiquitat, lo curcuma es tanben l'objècte de nombrosas estudis scientifics dins lo mond entièr, per definir melhor sas proprietats alimentàrias e medicalas.

Lo curcuma es tanben un enjòc economic per l'Índia, son primièr productor mondial, e per fòrça païses.

Lo curcuma es una planta vivaça, erbacèa, de corta tijas que pòt aténher una talha de 1 mètre. Possedís fòrça rizòmas aromatics, ellipsoïds o cilindrics, de color jaune a irange a l'interior.

Sas largas fuèlhas, oblongas o ellipticas, lanceoladas, son alternadas e repartidas en dos rengs. Son uniformament verdas, fins a 50 cm de long e larg de 7 a 25 cm.

Sos espigs pòdon mesurar fins a 20 cm^[1]. Sas flors son esterilas, mas lo brocatge espontanèu dels rizòmas permet la propagacion.

Lo Curcuma longa supòrta pas los sols gavats d'aiga, demanda un grand ensolelhament e un sol fòrça fertil. Es plan adaptat a las regions somesas a la monson e a las sèlva de folhats coma los bòcs de tèc.

Lo nom binomial del curcuma est Curcuma longa (Linné 1753). Segon Kew Gardenparamètre « Kew liste » pas reconegut, los sinonims son:

• Curcuma brog Valeton, Bull. Jard. Bot. Buitenzorg, II, 27: 48 (1918).
• Curcuma domestica Valeton, Bull. Jard. Bot. Buitenzorg, II, 27: 31 (1918).
• Curcuma ochrorhiza Valeton, Bull. Jard. Bot. Buitenzorg, II, 27: 45 (1918).
• Curcuma soloensis Valeton, Bull. Jard. Bot. Buitenzorg, II, 27: 46 (1918).
• Curcuma tinctoria Guibourt, Hist. Nat. Drog. Simpl. 2: 208 (1876).

Existís diferents cultivars de curcuma, que las composicions en curcumina, oleoresina e òlis essencialas varian:

• Survarna (curcumina = 4,3 % ; oleoresina = 13,5 %, òlis essencialas = 7,0 %)
• Suguna (curcumina = 7,3 % ; oleoresina = 13,5 %, òlis essencialas = 6,0 %)
• Sudarsana (curcumina = 5,3 % ; oleoresina = 15,0 %, òlis essencialas = 7,0 %)
• IISR Prabha (curcumina = 6,5 % ; oleoresina = 15,0 %, òlis essencialas = 6,5 %)
• IISR Prathibha (curcumina = 6,2 % ; oleoresina = 16,2 %, òlis essencialas = 6,2 %)
• Co-1 (curcumina = 3,2 % ; oleoresina = 6,7 %, òlis essencialas = 3,2 %)
• BSR-1 (curcumina = 4,2 % ; oleoresina = 4,0 %, òlis essencialas = 3,7 %)
• Krishna (curcumina = 2,8 % ; oleoresina = 3,8 %, òlis essencialas = 2,0 %)
• Sugandham (curcumina = 3,1 % ; oleoresina = 11,0 %, òlis essencialas = 2,7 %)
• Roma (curcumina = 9,3 % ; oleoresina = 13,2 %, òlis essencialas = 4,2 %)
• Suroma (curcumina = 9,3 % ; oleoresina = 13,1 %, òlis essencialas = 4,4 %)
• Ranga (curcumina = 6,3 % ; oleoresina = 13,5 %, òlis essencialas = 4,4 %)
• Rasmi (curcumina = 6,4 % ; oleoresina = 13,4 %, òlis essencialas = 4,4 %)
• Rajendra Sonia (curcumina = 8,4 % ; oleoresina = -, òlis essencialas = 5,0 %)

La culhida dels reizòmas de curcuma pòt començar quand la tija comença a secar. Aquò se realiza 7 o 8 mes après la plantacion. Los rizòmas son levats del sol e daissats al repaus unas oras per estabilizar lo taus d'umiditat. Son enseguida triats e netejats a l'aiga (per banh, agitacion o aspergiment)^[2].

Lo curcuma (Curcuma longa) es originari del sud o del sud-èst d'Asia. Es lo resultat de fòrça seleccions successivas al punt que l'existéncia quitament d'una espècai salvatja de curcuma ven doptosa, per exemple sus la basa de donadas geneticas.

Lo curcuma es cultivat dempuèi l'Antiquitat en Índia. Es frequentament mencionada dins la literatura en sanskrit a partir del sègle IV AD, per exemple dins l'Atharva-Veda, ont es indicat qu'un massatge a la polvera de curcuma ajuda a curar los mals cardiacs^[3].

Lo Curcuma longa sembla èsser conegut en China abans lo sègle VII AD: es present dins lo Bencao gangmu de Li Shizhen^[4] e lo Xin Xiu Ben cao (659 EC)^[5].

Es conegut en Occident dempuèi l'Antiquitat e descriu per Dioscorid^[6] dins sas Materia Medica.

Al sègle XVIII, lo curcuma, jos son nom Terra merita o safran de las Índias, es importat en Euròpa per las grandas poténcias navalas (Olanda, Reialme Unit, Portugal e França). Es utilizat tanben per sas proprietats tinctoralas e medicinalas^,,.

Lo nom curcuma ven de l'arab كركم, kourkoum, que designa lo safran (la color jauna seriá a l'origina de la confusion originala entre safran e curcuma^[7]), que dona en latin crocus, crocum. La transcripcion orientala corcum poirá venir d'una metatèsi de la primèra sillaba de crocum^[8].

Espècia sacrada en Índia, es donc normal que lo curcuma erita d'un grand nombre de nom en sanscrit, amb de resson sovent religioss^,[9]. Dempuèi l'Índia, lo curcuma foguèt comercializada sus la rota de las espècias entre l'Orient e l'Occident. Travesèt alara los païses, amb de nom novèls, sovent donats al vejaire de sa color jauna o de sas proprietats.

VaquÍ qualques exemples de noms vernaculars dins diferentas lengas:

• Angles: turmeric, golden spice', spice of life^,[10] ;
• Arab: الكركم (al-kourkoum) ;
• Catalan: Cúrcuma
• Chines: 姜黄 (jianghuang) ;
• Cmèr: រមៀត ou ល្មៀត ;
• Francés: rhizome de curcuma, safran des Indes^[11], souchet des Indes^,,[12], souchet de Malabar, talmerital, terre mérite, racine de safran^[13], saffran vert, culcuma (dans certains registres français);
  • La Reünion: safran péi ;
  • Nòva Caledònia: safran calédonien;
  • Polinesia francesa (Gambier) : ranga o rega ;
• Ebrieu: כרכֹם (karkom) ;
• Indonesian: kunyit ;
• Italian: curcuma, zafferano delle indie o rarament turmerico
• Japonés: ukon ウコン;
• Malagash: tamotamo ;
• Persan (iranian) : زرچوبه (zarchob o zardtchobe) literalament « lenha menuda jauna » ;
• Portugués: curcuma, rizoma dos Índios, açafroeira da Índia, terra merita^,,, ;
• Sanscrit: kunkuma, ranjani (çò que dona la color), mangal prada (çò que fa bona fortuna), krimighni (contra los vèrms, los micròbis), mahaghni (qu'a de proprietats antidiabeticas), anestha (es pas ofèrt en sacrifici), haridra (çò qu'es plasent a Hari), varna-datri (que dona la color), hemaragi (qu'a una color dorada), bhadra (astruc), pavitra (sacrat), hridayavilasini (plasent al còr), shobhna (de color brilhanta) ;
• Swahili: mmanjano ;
• Tibétain: ལྒ་སེར། (lga-ser), yung-ba.

Lo principe actiu del curcuma es la curcumina.

Los compausants principals del rizòma de Curcuma longa sont :

• de curcuminoïdes, que donan la coloracion jauna e qui son los principis actius màger:
  • curcumina,
  • desmetoxicurcumina,
  • bidesmetoxicurcumina,
  • diidrocurcumina.
• de quinoïdes :
• de sesquiterpènas :
  • alfa e gammà alantonas,
  • bisabolèn,
  • bisacumòl,
  • bisacuròna (molecula estudiada per sas proprietats antiinflammatòrias^[14]),
  • cariofillèn (molecula que contribuís a la natura especiada del curcuma e avent de proprietats antiinflamatòrias),
  • curcumèn,
  • curcumenòna (supausat èsser un agent antivieilhiment^[15]).
• d'esteroïdes :
  • colesteròl,
  • campesteròl (possedariá de proprietats antiinflammatòrias),
  • estigmasteròl,
• de monoterpènas :
  • cineòla,
  • camfèna,
  • terpinèna,
• de fenilpropanoïdes:
  • acid cafeïc,
  • acid p-cumaric,
  • 4-idroxi cinnamoolmetan.
• de lignanas :
  • iso-procurcumenòl,
  • 4-idroxi-cinnamoil-(feruloxil)metan,
• de benzenoïdes :
  • curcumina e derivats,
  • gaïacòl.
• de carboidrats :
  • ukonana A.
• d'alcaloïdes,
• d'òlis essencialas:
  • turmeròna (a las proprietats antidepressors estudiadas^[16]),
  • desidroturmeròna,
  • gingiberèna (de proprietats antiulcerosas supausadas),
  • atlantòna,
  • curcuménol,
  • borneòl (efièch epatoprotector),
  • camfre,
  • terpinèna.

La medecina tradicionala indiana (medecina ayurvedica) utiliza lo rizòma de Curcuma longa dempuèi l'antiquitat, entre autre per sas proprietats antioxidantas e antiinflammatòrias.

En medecina chinesa, lo rizòma de Curcuma longa es tradicionalament utilizada per tractar las dolors e las tumors induchas per le QiModèl:Précision nécessaire e la congescion sanguina.

La medecina occidentala conéis, dempuèi al mens lo sègle XVII, des usatges al rizòma de curcuma: flatuléncia, nefretica^,, inercia de la bila, jasilhas dificilas, amenorrèa^,[17],, escorbut^,,, o encara idropisia^,, jaunissa^,. En Euròpa, la raiça de safran es ela coneguda pels usatges en medecinas, alara que servís d'espècia per l'adobum dels plats dins las Índias.

Al nivèl mondial, l'OMS identifica d'usatges tradicionals pel Curcuma longa: tractament d'un ulcèra gastroduodenal, dolors e inflamacions degudas a una artriti rematoïde, amenorrèa, dismenorrèa, diarrèa, epilepsia, dolor e malautiá de la pèl^[18].

Le curcuma es reconegut dins las medecinas tradicionalas indianas e chinesas^[19] e en Occident per sas proprietats antioxidantas.

Lo potentcial de las proprietats del Curcuma longa dins la prevencion del càncer foguèron estudiadas dempuèi 1985 amb Kuttan^,[20]: los resultats d'aquelas experiéncias in vitro e in vivo sus de mirgas mostrèron una reduccion del desvelopament de las tumors amb los extrachs de curcuma e son compausant actiu, la curcumina.

Fòrça estudis foguèron menadas suls efièch enibitors del curcuma e de son principi actiu la curcumina sul desvelopament de fòrça càncers^,[21],[22]: colon^[23], fetge^[24], palmon^[25], ovari, popa^[26], leucemia, prostata^[27],[28], estomac^[29], pancreàs^[30]. Totes aqueles estudis tendon tanben a mostrar que la curcumina a un fòrt potencial coma agent adjuvant en quimioterapia^,[31].

Lo curcuma es identifica coma agent de quimioprevencion eficaç dels càncers colorectals pels rosegaires (ensag clinics pels volontaris en cors^[32]).

Las primièras conclusons d'aqueles estudis menèron d'organismes (coma l'American Cancer Society) a presicar l'utilizacion del curcuma de biais preventiu contra lo càncer^{[33],[34],[35]}.

La turmerina, autre compausant de l'espècia, sembla tanben aver de proprietats antioxidantas^[36].

Lo curcuma es utilizat en fitoterapia (dins lo tractament de l'ipercolesterolamia per exemple^[37], o encara en tractament alternatiu per l'espondilartriti anquilosanta).

L'European Medicines Agency  identifiquèt lo Curcuma longa coma una planta podent èsser utilizat en tisana per solaçar las digestions dificilas^[38].

Lo chuc de curcuma obtenguèt a partir dels rizòmas frescs, garda los fitonutriments fixes (curcumina, turmerina…) e volatils (l'òli essenciala presenta dins lo chuc de curcuma fresc sembla favorizar la biodisponibilitat de las curcuminas dins l’organisme).

Lo curcuma es considerat coma un alicament natural. Son activitat terapeutica es decuplada en preséncia de pebre (piperina), sa biodisponibilitat essent tanben aumentada^[39].

Los efièchs del curcuma son estudiats dins son ròtle protector contra la malautiá d'Alzheimer^,[40], contra lo Diabèti de tipe 2^[41],[42] e d'autres trebles clinics^[43],[44]. En efièch, la curcumina poiriá tanben ajudar a estimular las cellulas del sistèma immunitari qui englolisson las proteïnas del cervèl que marcan la malautiá d’Alzheimer^[45].

Lo curcuma poiriá melhorar la memòria de las personas presentant un risc de deca cognitiva ligada al diabèti^[46].

Cal relativisar los efièits positius atribuïts al curcuma pr'amor de las paucas capacitats del còs uman per absorbir la curcumina.

En 2017, una meta-analisi aprigondida sus la quimia de la curcumina mòstra qu'es un compausat instable, reactiu e non biodisponible, per tant a plan pauc de possibilitats d'aver una eficacitat concreta abans que siá degradada ^[47]. Segon los autors, la curcumina a tendéncia a se ligar a totas las moleculas al moment dels tèsts in vitro quand se tracta de trobar s'una substància interagís ambe las proteïnas implicadas dins las malautiás, çò qu'explica los resultats prometeires nombroses dins las fasas de tèst preliminaris sense que i aja pr'aquò d'action terapeutica especifica dins lo còs uman. De mai, los autors explican que demest los nombroses estudis disponibles, a l'entorn de 15 000 al moment de l'analisi, sonque una febla proporcion, 120 apr'aquí, son confòrmes al metòde scientific. Solament, entre aquels 120 estudis, cap mòstra pas que lo curcuma a un efièit superior à l'efièit placebo.

Aquí permet son comercializats de complements alimentaris ambe d'adjuvants qu'an per visada de potencializar los efièits de la curcumina, sovent ambe una argumentacion publicitària dobtosa, coma lo polisorbat 80 (sospeitat d'èsser cancerigèn e toxic pels intestins), la glicerina o gliceròl associat a la goma ghatti, la lecitina de sòja associada a la cellulòsa microcristallina o simplament lo pebre negre. La preséncia de graissa facilita l'absorpcion del curcuma ^[48], aquí perqué val mai prene lo complement a basa de curcuma al repais.

Lo rizòma de curcuma es une tija sosterrenha vivaça, gaireben orizontala, donat cada an de raices e de tijas aerianas. Pasmens, eissut e redusit en polvera, es utilizat coma espècia. Sa sabor es pebrada e fòrça aromatica.

La preparacion de la polvera consistís a esperbolir los rizòmas pendent 1 a 3 minutas (per levar los eventuals mycotas e mosiduras; las malas odors e gosts; per levar l'aire dels rizòmas per evitar l'oxidacion pendent l'estocatge), los far secat al solelh pendent 10 a 15 jorns (o dins un secador a 65 65 °C), puèi los moúre^[49].

Dintra dins la composicion de mescalas d'espècia de la cuosina indiana:

• lo curri que n'es l'espècia principala^[50],
• lo tandori,
• lo mukhavas (mescla indiana de granas pres en fin de repai per favorizar la digestion,
• le vadovan.

Le curcuma dintra tanben dins la composicion de mescalas despècias dins:

• le colombo antillhés;
• lo garam masala reünionés;
• lo ras-el-hanot duel Magrèb^[51],
• lo tabil,
• lo curri japonés.

Lo curcuma es tanben largament utilizat dins las cosinas del mond:

• Cosina indiana: achards, pickles, samossa, batata vada, thoran, bojé, linguiça.
• Cosina malaisiana e indonesiana: dintra dins la composicion de l'ayam bakar, del gulai, l'ayam goreng, lo soto, lo soto ayam, l'ikan bakar, lo rendang, lo tumpeng, lo nasi kuning.
• Cosina de Tailàndia e cambòtja (ont se nomena rimiet, រមៀត o ល្មៀត), dins la confeccion dels curris, subretot lo celèbre amok (អាម៉ុក), e d'autres condiments.
• Am Cambòtja, dins de boletas per exemple de pòrc amb espècias (brahet, ប្រហិតគ្រឿង).
• Cosina vietnamiana: dins lo bánh xèo.
• Cosina japonesa: lo karēman.
• Cosina botanesa.
• Cosina nepalesa: lo pulao^[52].
• Cosian del Magrèb : dins lo makrod, de l'osban, la segdida e lo mkheter.
• Cosina maliana.
• Cosina paquistanesa: dins l'aloo gobi.
• Cosina iraniana.
• Cosina reünionesa: dins la composicion del carri, del zembrocal e del bonbon piment.
• Cosina mauriciana.
• Cosina belga: lo Piccalilli.
• Cosina anglesa: dins lo condiment Savora.
• Cosina alemanda: dins o condiment Süßer Senf.
• Cosina italiana: la liqcor Amaro.
• Cosina occitana: dòba comtadina.
• Cosina dels EUA: dins lo condiment Yellow mustard.

L'oleoresina de curcuma es extracha per solvant dels tumeròls (rizòmas de Curcuma Longa L. trissats en polvera) e purificat per cristallizacion. Dona dos colorants alimentaris: E100(i) (curcumina) e E100(ii) (curcuma)^[53].

L'usatge del curcuma coma colorant alimentari se conéis dempuèi al mens lo sègle XVIII, ont es utilizat pels droguistas per falsificar de substéncias (òli de palma, òli d'uòus, siròp de cicorèa)^[54].

Lo curcuma longtemps foguèt utilizat coma conservator alimentari pels Indians. Lo pigment jaune del rizòma de curcuma possedís entre autras de proprietats per reduire le nombre de bacterias e de suprimir l'oxidacion de las grassas^[55].

Essent una planta tinctoriala coneguda, lo curcuma es utilizat dins l'industria textila coma tencha jauna iranjat. Tinta lo coton, la lana e la seda, sens mordent, quitament se son pigment es fòrça sensible a la lutz e se desclora aisidament^[56]. La tencha de curcuma es tradicionalament utilizada pel vestit safran dels sados o dels monges bodistas.La teinture de curcuma est traditionnellement utilisée pour le costume safran des sâdhus ou des moines bouddhistes.^{[cal referéncia]}

En Grècia antica, los peplos portats pendent las Panatenèas essent tintat amb de curcuma.

En Índia, pendent las fèstas de Divali:

• Lo tilaka, marca roja pausada al front de la persona de benesir, se realiza amb una mescma de polvera de curcuma e de calç;
• Le curcuma es una dona per la divinitats.

Lo curcuma es utilizat dins las ceremonias de maridage:

• En Índa ;
• Dins unas illas del Pacific.

Le curcuma es tanben utilizat coma pintura corporala sus la femnas prensas e suls enfants:

• En Polinesia francesa, èra per exemple aplicat sul ventre de las femna prensas a partir de sièis meses;
• Dins d'autres païses asiatics (Birmania, Cambòtja, anciana Cochinchina), èra utilizat en pasta o en polvera pendent las jasilhas^[57].

Lo curcuma foguèt utilizat dins de rites funeraris:

• En Índia;
• En Polinesia francesa: mesclat a l'aiga e associat a de noirritura, èra pausat près dels mòrts. Aquel rite èra supausat alimentar los mòrts a cors de lor darrièr viatge;
• Dins lo sud-èst asiatic (Cambòtja, Birmania), los còrs èran fregats amb de curcuma.

Lo jaune vegetal curcuma es identificat amb lo còde NY3 dins lo Colour Index.

A l'Edat Mejana, lo curcuma èra utilizat:

• Coma colorant per sagelar las letras;
• Coma color per realizar d'nluminaduras, o de pinturas (coma dins l'art indian Patta Chitra).

Lo curcuma es un indicator de pH natural (color jauna en miltan acid, color brun-iranjat en miltan basic).

En cosmetica, los shampós indians contenent de curcuma, entre autras espècias.

En Euròpa, lo curcuma essent utilizat per la tencha dels sabons (mesclat a de l'indi per obténer de sabons de color verda)^[58].

Existís d'òlis essencialas de curcuma.

En Índia, alara que las fuèlhas de palmièr de Palmira servisiá de supòrt per l'escritura, èran enduchas de polvera de curcuma per aparar las atacas d'insèctes.

L'Índia es lo primièr productor, consomator e exportator mondial de curcuma. En efièch, es una de las espècias principalas del curri. Lo curcuma es tanben utilizat per de rites religioses, coma cosmetic o tencha, e fa partir de la composicion de fòrça medecinas tradicionalas. Los autres productors asiatics son lo Bangladèsh, lo Paquistan, lo Sri Lanka, Taïwan, la China, la Birmania e l'Indonesia^[59].

Dins una mesura mendre, lo curcuma es tanben produch dins de païses d'America Latina e Caribe: la Jamaica^[60], Haití, le C€sta Rica, lo Peró e lo Brasil. De païses d'Africa an una produccion e son exportators: l'Etiopia^[61].

Los mai grosses importators de curcuma indian son los EAU, los EUA, le Japon, lo RU, l'Iran, Singapor, Sri Lanka e l'Africa del Sud.

L'Índia produch entre 2,5 e 3 millions de tonas d'èspècia per an, e lo curcuma compta per gaireben 57 % de la produccion. Gaireben 90 % de la produccion de curcuma indian es destinat a la consomacion intèrna.

A la lutz de fòrça estudis sus las proprietats medicalas del curcuma, la planta beneficia d'un aument de sa demanda pel mond entièr dins l'encastre de las terapias naturalas. Alara, l'International Trade Center estimèt un aument de la demanda mondiala annala en curcuma a 10 %, en 2007. Segon l'American Botanical Council, lo curcuma es en cap de classament de las plantas que se vendon melhor als EUA dins los complements alimentaris a basa de plantas, amb per exemple un aument de 26 % de las ventas en 2013^[62].

Aquel aument de la demanda mondiala (e de crompas especulativas), combinada a de fenomèns meteorologics desfavorables sus las culhidas, provòca una auçade cors dels preses del curcuma, coma en 2009^[63].

Las espècias e subretot lo curcuma son percebuts coma d'escasença de desvelopament de l'economia locala. Es per exemple lo cas d'un país coma l'Africa del Sud qu'expòrta la totalitat de las espècias consomidas sus son territòri, alara qu'una partida de la populacion consomís de granda quantitat de curcuma^[64].

L'Índia, via son Institut agronomic nacional, vòl monopolizar la produccion du curcuma. Per consequent, l'Institut agronomic nacional decretèt l'interdiccion d'expeitar los cultivars de Curcuma longa e apara atal lors patrimònis genetics^[65].

Lo 28 de març de 1995, l'University of Mississippi Medical Center obtient un brevet (174363) sul curcuma per la cura de nafras^[66]. Aquel brevet es contestat en 1997 per l'India's Council of Scientific and Industrial Research al motiu qu'aquelas proprietats son conegudas de sempre en Índia, per exemple dins l'Ayurveda. L'Ofici american dels brevets anulla aquel brevet en 1997^[67]. Aquel afar mòstra un dels problèmas pausats per la brevetabilitat del vivent: la biopirateria.

L'analisi d'escandalhs de curcuma del comèrci avent mostrat la presénca de Sudan I, Sudan IV e de jaune de metil^[68], la Comission Europèa decidís d'espandre sos contraròtle per déetectar la preséncia de colorant Sudan dins las polveras de curcuma en 2005^[69].

1. ↑ Pharmacopée caribéenne, Tramil ISBN: 2-852-75026-0, Éditions Emile Désormaux, 1996.
2. ↑ Voir sur fao.org.
3. ↑  {{{títol}}}. 
4. ↑
5. ↑ .
6. ↑  {{{títol}}}. 
7. ↑  {{{títol}}}. 
8. ↑ Dictionnaire étymologique des mots de la langue française dérivés de l'arabe, du persan ou du turc, d'Antoine Paulin Pihan, Imprimerie Impériale, 1867 [1], p. 133.
9. ↑ .
10. ↑  {{{títol}}}. ISBN 81-8424-126-7. 
11. ↑  {{{títol}}}. 
12. ↑  {{{títol}}}. 
13. ↑  {{{títol}}}. 
14. ↑ .
15. ↑
16. ↑ .
17. ↑  {{{títol}}}. 
18. ↑
19. ↑ http://www.creapharma.ch/curcuma.htm
20. ↑ .
21. ↑ Article publié par Modèl:Dr Philippe Presles le 22/02/2010, lire sur Sources : Anticancer, David Servan-Schreiber, Éditions Robert Laffont.
22. ↑ Le potentiel anticancéreux du curcuma confirmé par la science.
23. ↑ .
24. ↑ .
25. ↑ .
26. ↑ .
27. ↑ .
28. ↑ .
29. ↑ .
30. ↑ .
31. ↑ .
32. ↑ Chemoprévention, base de données et [2]
33. ↑
34. ↑
35. ↑
36. ↑ Srinivas L, Shalini VK, Shylaja M, Turmerin: a water soluble antioxidant peptide from turmeric [Curcuma longa], Archives of Biochemistry and Biophysics, 1992;292:617-623
37. ↑
38. ↑ European Medicines Agency / Evaluation of Medicines for Human Use, London, 12 November 2009.
39. ↑ Anand P, Kunnumakkara AB, Newman RA, Aggarwal BB, Bioavailability of Curcumin : Problems and Promises, Mol.
40. ↑ Mishra S, Palanivelu K, « The effect of curcumin (turmeric) on Alzheimer's disease: An overview », Ann Indian Acad Neurol, vol. 11, n^o 1,‎ jan–march 2008, p. 13–9 (PMID 19966973, PMCID 2781139, DOI 10.4103/0972-2327.40220, lire en ligne). PMID: 19966973. PMC: 2781139. DOI: [3].
41. ↑ Boaz M, Leibovitz E, Bar Dayan Y, Wainstein J, « Functional foods in the treatment of type 2 diabetes: olive leaf extract, turmeric and fenugreek, a qualitative review », Func Foods Health Dis, vol. 1, n^o 11,‎ 2011, p. 472–81 (lire en ligne).
42. ↑ (en) Lizbeth M. Jiménez-Flores et al., « A PPARγ, NF-κB and AMPK-Dependent Mechanism May Be Involved in the Beneficial Effects of Curcumin in the Diabetic db/db Mice Liver », Molecules, vol. 19, n^o 6,‎ 2014 (lire en ligne).
43. ↑ Henrotin Y., Clutterbuck AL., Allaway D., et al., « Biological actions of curcumin on articular chondrocytes », Osteoarthr.
44. ↑ Gregory PJ, Sperry M, Wilson AF, « Dietary supplements for osteoarthritis », Am Fam Physician, vol. 77, n^o 2,‎ janvier 2008, p. 177–84 (PMID 18246887). PMID: 18246887.
45. ↑ Étude du Modèl:Dr Milan Fiala de l’Université de Californie à Los Angeles - Journal Proceedings of the National Academy of Sciences, voir notamment : [4], [5]
46. ↑ Meei-Shyuan Lee et al.
47. ↑ Kathryn M. Nelson, Jayme L. Dahlin et alii, The Essential Medicinal Chemistry of Curcumin (en anglés), Journal of Medicinal Chemistry, 11 de genièr 2017, legir en linha http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/acs.jmedchem.6b00975
48. ↑ https://www.julienvenesson.fr/pourquoi-le-curcuma-ne-marche-pas/
49. ↑ Voir sur fao.org.
50. ↑ (en) Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), AGST, « Turmeric: Post-harvest Operations », FAO - INPhO,‎ 22 avril 2004 (lire en ligne).
51. ↑ Curcuma en cuisine de Garance Leureux ISBN: 978-2-84221-223-0 Éditions La Plage, 2010.
52. ↑ (en) « Nepal Food » (consulté le 20 décembre 2014)
53. ↑ (en) « TURMERIC OLEORESIN », FAO Food and Nutrition (FNP), n^o 49,‎ 2002 (lire en ligne).
54. ↑ Baumé, Antoine, Élémens de pharmacie théorique et pratique ... avec une table des vertus et doses des médicamens, Paris, Vve Damonneville et Musier fils, 1762 (lire en ligne) {{{títol}}}. 
55. ↑ (en) Abdeldaiem M. H., « Use of Yellow Pigment Extracted from Turmeric (Curcuma Longa) Rhizomes Powder as Natural Food Preservative », American Journal of Food Science and Technology, n^o 2 (1),‎ 2014 (lire en ligne).
56. ↑ J. Chr Leuchs, Eugène Péclet, Traité complet des propriétés, de la préparation et de l'emploi des matières tinctoriales et des couleurs, Volume 1, Paris, Malher et Cie, 1829 (lire en ligne), Propriétés tinctoriales.
57. ↑ .
58. ↑ Arcet, Jean d' / Lelièvre, Claude-Hugues / Pelletier, Bertrand, Rapport sur la fabrication des savons, sur leurs différentes espèces, suivant la nature des huiles et des alkalis qu'on emploie pour les fabriquer ; et sur les moyens d'en préparer par-tout, avec les diverses matières huileuses et alkalines, que la nature présente, suivant les localités., Paris, imprimerie de R. Vatar et ass., 1795 (lire en ligne) {{{títol}}}. 
59. ↑ Jansen, P.C.M., 2005.
60. ↑ « Jamaica quiere aumentar la producción de jengibre y cúrcuma »,‎ 2002
61. ↑ (en) « Market Profile on Spices - Ethiopia »,‎ novembre 2010 (consulté le 26 décembre 2014).
62. ↑ (en) « Herbal Dietary Supplement Retail Sales Up 7.9% in 2013 », sur American Botanical Council,‎ 2014 (consulté le 26 décembre 2014)
63. ↑ (en) « Spice Report »,‎ décembre 2009 (consulté le 26 décembre 2014)
64. ↑ (en) « South Africa - A potential market for agri-food products from Africa », sur International Trade Center,‎ 2010 (consulté le 26 décembre 2014)
65. ↑ Donald L. Plucknett et al., Banques de gènes et alimentation mondiale, INRA, 1990 (ISBN 2738002447, lire en ligne) {{{títol}}}. ISBN 2738002447. 
66. ↑ « Brevet US5401504 A »
67. ↑ Bruno Dorin, Frédéric Landy, Agriculture et alimentation de l'Inde: les vertes années (1947-2001), Paris, INRA, 2002 (ISBN 2-7380-1032-6, lire en ligne), « Fort heureusement, le Conseil de la recherche scientifique et industriel indien (CSIR) est ici en mesure de fournir une multitude de documents écrits, antérieurs au brevet, pour démontrer le contraire.
68. ↑ (en) « A simple 2 directional high performance thin layer chromatographic method for the simultaneous determination of curcumin, metanil yellow, and sudan dyes in turmeric, chili, and curry powders »,‎ 2008 (consulté le 19 décembre 2014)
69. ↑ « La Commission étend les mesures relatives aux colorants Soudan et rappelle leurs responsabilités aux opérateurs du secteur alimentaire », sur Europa.eu,‎ 4 avril 2005 (consulté le 19 décembre 2014)