Panamà (país)

Pels articles omonims, vejatz Panamà.

Panamà

(Bandièra) (Escut d'armas)
Imne	Himno Istmeño
Nom oficial	Panamá (es)
Administracion
Capitala	Ciutat de Panamà
Lenga oficiala	espanhòl
Politica
Forma de govèrn	republica
• Lista	José Raúl Mulino (fr)
• Lista	Mireya Moscoso (1999–2004) Martín Torrijos Espino (2004–2009) Ricardo Martinelli (2009–2014) Juan Carlos Varela (2014–2019) Laurentino Cortizo (2019–2024) José Raúl Mulino (fr) (2024–)
Geografia
8° 37′ 00″ N, 80° 22′ 00″ O
Superfícia	74 177,3 km²
Percentatge d'aiga	2,9 %
Punt mai bas	Mar Cariba (0 m)
Punt culminant	Barú (3 475 m)
Fus orari	UTC−05:00 America/Panamà [1]
Demografia
• Totala	4 098 587[2] ab. (2017 )
• Densitat	55,25 ab./km²
Gentilici	panamenc[3] panamenca[3]
Economia
Moneda	Balboa
Autras informacions
Indicatiu telefonic	+507
Domeni Internet	.pa
Sit web	visitpanama.com…

Panamà, oficialament de la Republica de Panamà (en espanhòl: República de Panamá), es un estat d'America Centrala situat entre Còsta Rica, a l'oèst, e Colómbia, au nòrd. Anciana coloniala espanhòla, fèt partida de Colómbia fins a son independéncia en 1903 après una intervencion estatsunidenca. Poblat per 3,6 milions d'abitants (2014), es un istme montanhós e umid entre l'Ocean Atlantic e l'Ocean Pacific qu'assosta lo Canau de Panamà permetent la comunicacion dirècta entre lei dos oceans. En causa de l'importància d'aquel axe per lo comèrci mondiau e de sa proximitat ambé leis Estats Units d'America, Panamà foguèt plaçat tre sa creacion sota l'influéncia deis Estats Units d'America (ocupacion militara dau canau fins a 1999, intervencions militaras...). Son economia e seis institucions son donc basadas sus aquelei deis Estats Units.

Lo territòri panamenc es un istme, situat en America Centrala entre la Còsta Rica e Colómbia, que separa l'Ocean Pacific de l'Ocean Atlantic. Es una faissa d'una longor d'aperaquí 725 km e d'una largor de 80 a 200 km que sa superficia es de 75 420 km². Lei regions interioras son montanhosas que la mitat oèst dau país es ocupada per una cadena volcanica onte se troba la cima pus auta de Panamà (Barú, 3 474 m) e que la mitat èst per l'extremitat nòrd deis Andes. Aquelei montanhas son cubèrtas de seuvas eqüatorialas e son gaire pobladas. Lei regions centralas de l'istme an una altitud pus febla e li a de grands lacs interiors coma lo Lac Gatún, lòng dau canau, ò lo Lac Bayano.

Li a un nombre fòrça important de rius (aperaquí 500) qu'an generalament de longors feblas en causa de l'estrechor dau territòri panamenc. Son pas navegables e semblan generalament a de torrents. Lo pus important es lo Río Chagres qu'aganta 193 km. Lo Canau de Panamà, axe fòrça important per lo comèrci maritim mondiau, se troba dins lo centre dau país entre lei vilas de Colón e de Panamà via lo Lac Gatún. La Rota panamericana que traversa Panamà d'èst en oèst es l'autre axe de comunicacion important dau territòri.

Panamà se situa dins la zòna tropicala entre lei latituds 7°N e 10°N. Lo clima li despend de l'umiditat de la Mar Cariba transportada per de vents de nòrd ò de nòrd-èst, dei montanhas autas de l'interior que blocan lei precipitacions au detriment dei regions bassas dau litorau pacific, de l'umiditat venguda de l'Ocean Pacific qu'es sovent blocada per la lenga d'Azuero. La màger part dau territòri panamenc a un clima tropicau caracterizat per una sason umida (abriu-decembre) e una sason seca (genier-març). Lei temperaturas son autas e varian gaire dins lei regions bassas (entre 24° e 32°C). Pòdon pasmens demenir fins a 0°C dins leis endrechs pus auts. Lei precipitacions mejanas varian de 1 300 a 3 000 mm anuaus. Son generalament pus importantas dins la mitat meridionala.

Au contrari de la màger part deis autrei país d'America Centrala, Panamà es pas situat dins lei corredors ciclonics classics e lo país es rarament tocat per aqueu tipe de fenomèn. En revènge, lei tempèstas ò lei chavanas fòrça violentas li son frequentas.

En 2014, Panamà aviá 3,608 milions. Aperaquí 40%, siá 1,426 milion, vivián dins la capitala ela-mema. Conoisse una creissença regulara dempuei la fin de la Segonda Guèrra Mondiala (1,35%/an en 2014). La populacion li èra donc relativament jova amb un temps mejan de 28,3 ans mai l'aumentacion de l'esperança de vida (78,3 ans en 2014) permet de supausar un vielhiment futur. Lo taus d'urbanizacion es important (66% en 2014) mai en causa de l'importància demografica de la Ciutat de Panamà, se pòu devesir entre tres ensems que son la populacion urbana de la capitala (40%), la populacion urbana deis autrei vilas (26%) e la populacion dei zònas ruralas (34%). Aquò permet d'observar, qu'en fòra de la capitala, la populacion panamenca es subretot rurala.

Coma per leis autrei país de la region, la populacion de Panamà es principalament eissida dau mestissage dei colons europèus e deis esclaus africans dau periòde coloniau^[4]. En 2010, 71,8% deis abitants se consideravan coma mestís, 9,2% coma negres e 6,7% coma blancs. La populacion indigèna formava 12,3% de la populacion e èra subretot presenta dins lei regions orientalas e nòrd-occidentalas. Es principalament formada per lei Ngabes (7,6% de la populacion panamenca totala), lei Kunas (2,4%), leis Emberas (0,9%), lei Bugles (0,8%) e divèrseis etnias fòrça minoritàrias (1,0%).

L'espanhòu es la lenga oficiala de Panamà. Lenga de la colonizacion, s'es impausat dins la màger part de la societat e èra la lenga mairala de 93% de la populacion en 2000. En mai de l'espanhòu, li aviá 14 lengas indigènas e divèrsei creòles eissits de l'anglés, dau francés e dau chinés. Lei lengas indigènas son d'origina chibchana (oèst e nòrd-èst) e chocó. An ges d'estatut oficiau mai fan de còps partida de l'ensenhament oficiau, especialament lo ngäbere qu'es la pus importanta (170 000 locutors en 2000). Son encara largament parladas au sen dei comunautats indigènas e solament l'emberó-catio es menaçat de disparicion (pasmens, demora viu en Colómbia). Lei creòles basats sus l'anglés e lo chinés son utilizats dins lei regions dau canau per de rasons professionalas e economicas. En revènge, lo creòle basat sus lo francés es quasi disparegut (3 locutors coneguts en 1999). Enfin, l'anglés èra mestrejat per 8% de la populacion en 2000, lo francés per 4% e l'arabi per 1%.

Panamà es un país crestian que respecta la libertat religiosa e qu'organiza ges de recensament sus lo subjècte. Leis estudis son donc menats per d'organismes privats e son mai ò mens precís. Dins aquò, lo catolicisme li es clarament la premiera religion dau país (75-85%) e lo protestantisme la segonda (15-25%). Coma dins leis autrei país d'America Centrala, lo catolicisme foguèt impausat a tota la populacion per leis Espanhòus mai dèu faciar la concuréncia dei glèisas protestantas, pus dinamicas, dempuei la fin dau sègle XX. Una autra caracteristicas dei cultes crestians panamencs, tipica de la region, es lo mantement de rites eissits dei cultes amerindians que foguèron integrats per lo catolicisme locau.

Lei religiosas minoritàrias principalas son lo bahaïsme (2%), lo mormonisme (1,1%), lo judaïsme (mens de 0,5%) e l'islam (mens de 0,5%). Quauquei cultes amerindians existisso totjorn au sen dei pòbles kunas e ngobe mai lo nombre de fidèus es fòrça limitat.

Lei traças umanas pus ancians conegudas en Panamà datan de 10 000 av. JC. L'agricultura li apareguèt vèrs 3 000 av. JC e la sedentarizacion acomencèt 1 500 ans pus tard. A l'arribada deis Espanhòus en 1501, lo territòri dau Panamà actuau èra relativament poblat (entre 600 000 e 1 000 000 d'abitants). Leis indigèns li formavan de tribüs ierarquizadas amb un clergat, una noblesa militara e una aristocracia auta.

En 1503, Cristòl Colomb fondèt lo premier establiment espanhòu en America (Santa María de Belen) sus lo territòri dau Panamà actuau. Foguèt rapidament destruch per leis Amerindians. Pasmens, leis Espanhòus contunièron de s'interessar a la region e una vila vertadiera foguèt fondada en 1510 per Vasco Núñez de Balboa a Santa María la Antigua del Darién. Capitèt de desvolopar de relacions pacificas ambé lei populacions localas e descurbiguèt l'Ocean Pacific en 1513. Pasmens, l'exploracion foguèt lenta e menaçada per de rivalitats entre conquistadors. Ansin, Balboa foguèt arrestat e executat en 1519 per Pedro Arias Dávila que fondèt la Ciutat de Panamà. En 1528 e 1532, l'endrech foguèt utilizat per preparar leis expedicions en Peró. Puei, foguèt integrat au sen de l'audiencia reiala de Panamà plaçada sota l'autoritat dau Vice-Rèi de Peró en 1614. En causa de la distància entre Lima e Panamà, lei governadors espanhòus locaus aguèron una autonòmia importanta que favorizèt la corupcion. Minada per lei dificultats financieras, l'audiencia foguèt dissòuta en 1751 e remplaçada per un govèrn militar.

L'esplecha de la region foguèt relativament similara ais autrei territòris de l'Empèri Espanhòu. Pasmens, en causa de l'importància dei trabalhs de menar per bastir d'axes de comunicacion entre lei dos oceans, un nombre important d'esclaus africans foguèt importat dins la region tre 1519. Après l'acabament d'aquelei construccions, foguèron utilizats per lo transpòrt dei marchandisas e, au contrari de la màger part dei colonias espanhòlas, l'esclavatge demorèt viu en Panamà e foguèt oficialament abolit en 1851 solament. Lei condicions de vida fòrça duras entraïnèron d'evasions e leis esclaus en fugida fondèron de comunautats escondudas dins la seuva. Dins leis annadas 1550, se fondèt dos « reiaumes » negres qu'ataquèron lei rotas espanhòlas e que necessitèron l'organizacion d'una tiera d'expedicions militaras de part deis autoritats colonialas per lei redurre. D'autrei participèron a la piratariá que fèt son aparicion dins la Mar Cariba.

L'autre aspèct de l'esplecha coloniala foguèt l'instauracion dau regime de l'encomienda per leis Amerindians. Introduch per Balboa, fisava la gestion d'un ensems de comunautats indigènas a un colon que deviá se cargar de son evangelizacion, de sa seguretat e de son benèstre. En cambi, podiá demandar lo pagament d'impòsts, utilizar leis Indians coma man d'òbra e l'encomienda èra transmissible per eiretatge. Dins lei fachs, aqueu sistèma foguèt subretot una actualizacion dau servatge qu'aviá disparegut en Euròpa Occidentala. Foguèt tanben una fònt de tensions entre lei colons e la corona espanhòla qu'assaièt sensa succès d'annular la transmission deis encomiendas. Pasmens, après una revòuta importanta dei colons perovians, Madrid deguèt acceptar una premiera prolongacion dei transmissions per doas generacions. Puei, creèt un ensems de derogacion permetent de perseguir la transmission familiala.

Après l'afondrament de l'Empèri Espanhòu, Panamà fèt partida de Colómbia. Pasmens, sa situacion periferica e sa prosperitat liada ais activitats de transpòrt terrèstre entre l'Ocean Pacific e l'Ocean Atlantic (camin de fèrre Colón-Panamà dubèrt en 1855) entraïnèt rapidament l'emergéncia de movements autonòmistas ò, pus rarament, independentistas. A partir de 1875, de Francés, sota la direccion de Ferdinand de Lesseps, acomencèron l'estudi de la construccion dau canau de Panamà. Obtenguèron una concession de part dau govèrn colombian e fondèron en 1880 la Companhiá universala dau canau interoceanic. Pasmens, lei trabalhs se turtèron a de dificultats importantas (malautiás, problemas geologics...) e la companhiá fèt falhida en 1889.

Maugrat aquela revirada, leis Estatsunidencs èran convencuts de l'importància d'un canau interoceanic. La guèrra de 1898 còntra Espanha confirmèt aqueu besonh. Philippe Bunau-Varilla, èx-director generau de la Companhiá universau, capitèt de lei convencre d'adoptar lo traçat panamenc. En 1902, Washington acomencèt de negociar ambé Bogota mai lo govèrn colombian, afeblit per la guèrra civila dei Mil Jorns (1899-1902), esitèt. Aprofichant lei dificultats colombianas, leis Estats Units d'America suscitèron alora una revòuta independentista en Panamà, reconoguèron lo país e acceptèron de negociar la concession ambé Bunau-Varilla, vengut lo representant de Panamà. Obtenguèron ansin de condicions fòrça favorablas que transformavan Panamà en protectorat estatsunidenc ambé la cession a perpetuitat d'una faissa de dètz milas de largor entre lei dos oceans e lo drech d'intervenir dins lo país per restablir l'òrdre (drech abandonat en 1936).

Lei trabalhs acomencèron tornarmai en 1904 e foguèron d'ara endavant finançats per lo budget federau estatsunidenc e s'acabèron en 1914. Entraïnèron la migracion d'un grand nombre d'obriers negres venguts deis Antilhas Britanicas qu'una partida demorèt dins lo país après la fin dau chantier. Una autra evolucion demografica de remarca foguèt l'installacion de marchands originaris d'Orient Mejan, deis Índias e de China lòng dau canau entre Colón e la Ciutat de Panamà.

Plaçada sota autoritat estatsunidenca, la zòna dau canau formèt rapidament una enclava, rica e fòrça militarizat, copant lo país. Pasmens, leis inegalitats entre aquela zòna privilegiada e lo rèsta dau país, globablament paure, acomencèron de venir un problema important tant per leis Estats Units que per Panamà. En particular, d'esmogudas grèvas aguèron luec en 1959, en 1964 e en 1966 còntra la preséncia estatsunidenca.

La restitucion de la zòna dau canau foguèt ansin un objectiu major dau coronèu Omar Torrijos que prenguèt lo poder en 1968 après un còp d'estat militar. Après d'annadas de negociacions, obtenguèt contentament en 1977 ambé la signatura deis acòrdis Torrijos-Carter. Reafirmèron la sobeiranetat plena de Panamà sus lo canau a partir dau 31 de decembre de 1999. Dins aquò, leis Estats Units gardan lo drech d'intervenir militarament per protegir lo canau. Après aqueu succès, Torrijos assaièt de legitimar d'un biais democratic son regime e fondèt lo Partit Revolucionari Democratica (PRD) en 1978 mai moriguèt dins un accident d'avion en 1981.

Après la mòrt d'Omar Torrijos, lei militars gardèron la realitat dau poder mai installèron un regime democratic de façada. Lo periòde veguèt lo desvolopament deis activitats financieras e Panamà venguèt un paradís fiscau important. Lo generau Manuel Norieja venguèt l'òme fòrt d'aqueu regime a partir de 1983. Èx-agent de la CIA, perdiguèt lo sostèn de Washington en 1986-1987 en causa de sei simpatias supausadas per certanei movements comunistas, per sei liames ambé lei servicis secrets cubans e per son ròtle dins lo trafec de cocaïna a destinacion dau territòri estatsunidenc. Après quauqueis annadas de pression diplomatica infructuosa per obtenir son retirament, leis Estats Units decidèron d'intervenir militarament per reversar Noriega en decembre de 1989. L'operacion s'acabèt per una victòria rapida après quauquei jorns de combats mai fèt de miliers de mòrts au sen de la populacion civila. Capturat, Noriega foguèt extradit ais Estats Units onte foguèt condamnat a quaranta ans de preson en 1992.

Leis Estatsunidencs installèron Guillermo Endara, un opausant a Noriega, coma president. Restaurèt un regime democratic moderat dominat per l'oligarquia e ordonèt la dissolucion dei fòrças armadas panamencas. Dempuei aqueu periòde, Panamà conoisse d'alternàncias democraticas regularas entre lo PRD (centre-senèstre) e de partits de drecha. Lo retorn de la patz e la presa de contraròtle dau canau an favorizat lo desvolopament economic. Pasmens, lo país dèu totjorn faciar lei questions de la lucha còntra una corupcion endemica e còntra lo trafeg de dròga. En mai d'aquò, dèu modernizar lo canau per faciar l'aumentacion tant dau trafeg maritim internacionau que de la talha dei naviris e luchar còntra la concurréncia dau canau de Suèz ò còntra lei projèctes de construccion d'un segond canau interoceanic en Nicaragua.

Panamà es una republica presidenciala multipartita que seis institucions son regidas per una constitucion adoptada en 1972. La ciutadanetat li es donada ai Panamencs de mai de 18 ans. Lo cap de l'Estat es lo president de la republica que tèn tanben lo ròtle de cap dau govèrn. Es elegit ambé dos vice-presidents au sufragi universau per un mandat de cinc ans, non renovelable, amb un escrutinh d'un torn unic. Noma lei ministres dau govèrn e es lo possessor dau poder executiu e d'una partida dau poder legislatiu.

Lo rèsta dau poder legislatiu es tengut per un parlament monocamerau de 71 deputats dich Assemblada Nacionala. Lei parlamentaris son elegits per un mandat de cinc ans au sufragi universau amb un escrutinh proporcionau. Seis eleccions se debanan d'un biais simultanèu ambé l'eleccion presidenciala. Pasmens, coma en 2014 per exemple, aquò assegura pas necessariament la victòria dei meteissei partits ai doas eleccions.

Lo poder judiciari es organizat segon un sistèma piramidau de tribunaus mai ò mens especializats amb una Cort Suprèma (competenta per la màger part deis afaires) e un Tribunau Electorau (competent per leis afaires electoraus) a sa tèsta. Lei jutges de la Cort Suprèma son nomats per lo poder executiu per un periòde de dètz ans. La justícia es teoricament independenta dei dos autrei poders mai, dins lei fachs, son foncionament es fòrça politizat e manca d'eficacitat per luchar còntra la corrupcion que toca tant l'administracion que la vida politica.

Lo territòri panamenc es devesit entre dètz províncias e tres regions indigènas (dichas comarcas. Doas regions situadas dins una província an tanben un estatut de sota-província indigèna. Aquelei províncias son subretot d'entitats administrativas que sei governadors son nomats per lo poder executiu. Dins cada província, li existisse un conseu format dau governador, dei premiers cònsols e de representants dei districtes mai son ròtle es unicament consultatiu. Dins la comarca de San Blas, leis Amerindians Cunas an lo sieu govèrn locau dirigit per lei caps de tribüs.

Lei províncias son devesidas en 77 districtes ò comunas e 655 corregimientos. Lei comunas son dirigidas per un premier cònsol elegit per leis abitants e son competentas per menar certanei politicas localas, especialament regardant lei trabalhs publics, l'economia locala e lei despensas liadas au sistèma educatiu. Pòdon levar d'impòsts locaus. Lei corregimientos an tanben un poder locau elegit per leis abitants. An de poders locaus mai son subretot d'entitats destinadas a l'eleccion de representents au conseu comunau.

Lo drapèu de Panamà foguèt oficialament adoptat lo 25 de març de 1925 mai èra utilizat dempuei l'independéncia. Lo roge e lo blau li representan lei dos partits tradicionaus de la region (partits liberau e conservador) que luchavan entre elei per lo poder e lo blanc simboliza la patz concluda entre elei per formar ensems una nacion novèla. Lo blason panamenc foguèt de son caire adoptat lo 4 de junh de 1904. Representa la capacitat de la nacion de se defendra (fusiu e sabre), sa capacitat de trabalhar (pala e picòla), l'independéncia dau país (païsatge centrau d'istme ambé la Luna e lo Soleu indicant 18h, ora de l'independéncia), sa richessa (fònt de larguessa) e sa fe dins lo progrès (ròda alada). L'agla representa la sobeiranetat dau país e porta sa devisa « Pro Mundi Beneficio » (« Per lo benefici dau Mond » en occitan). Enfin, l'imne nacionau es dich Himno Istmeño (« Imne de l'Istme » en occitan). Compausat en 1903, foguèt oficialament adoptat en 1925.

• 
  Drapèu de Panamà oficialament adoptat en 1925.
• 
  Blason de Panamà en 1904.

La diplomacia de Panamà es subretot caracterizat per son besonh de contentar leis Estats Units d'America e la necessitat de mantenir de relacions bònas amb elei. D'efèct, Washington n'es lo premier partenari diplomatic, estrategic e economic e leis Estatsunidencs ocupèron militarament la zòna dau canau fins a 1999 intervenent regularament dins leis afaires intèrnes dau país. Pasmens, dempuei la fin de la Guèrra Freja, aquela tutèla es venguda pus leugiera permetent a Panamà de desvolopar una diplomacia pròpria que son objectiu es d'establir de relacions bònas amb un maximom d'estats siá per renfòrçar la cooperacion entre leis estats americans siá per formar de liames ambé de partenaris economics coma China qu'es d'ara endavant lo segond utilizator dau canau.

Dempuei la desfacha de 1989-1990 còntra leis Estats Units e la casuda dau regime de Manuel Noriega, Panamà a plus de fòrças armadas e la defensa militara es assegurada per Washington. Pasmens, lo país garda quauquei fòrças paramilitaras au sen de sa polícia, una pichona flòta aeriana (22 avions) destinada au transpòrt leugier ò a l'entraïnament e una pichona marina formada de 18 patrolhaires leugiers destinada a la susvelhança dau litorau.

Panamà es la premiera economia d'America Centrala. Es un país de servicis e de transit qu'aviá un PIB de 44,69 miliards de dolars estatsunidencs en 2014 (12 386 $/ab) que presenta la particularitat d'aver pas de moneda pròpria^[5] ni de banca centrala. L'agricultura ne'n formava 2,9% (mai emplegava 17% de la man d'òbra), l'industria 14,1% (18,6% de la populacion activa) e lei servicis 83% (64,4% de la populacion activa). L'economia panamenca es basada sus tres pielons que son lei servicis maritims (esplecha dirècta dau canau onte passa 5% dau comèrci maritim mondiau, infrastructuras portuàrias e pavalhon de complasença), la zòna franca de Colón qu'es una plataforma logistica liada au transferiment dei marchandisas desbarcadas ò embarcadas en Panamà e lei servicis financiers. D'efèct, la posicion estrategica dau país e son ròtle de paradís fiscau li donan una economica dinamica caracterizada per una creissença immportanta (mai de 6% anuaus sus lo periòde 2010-2014) que resistiguèt ben ai turbuléncias entraïnadas per la crisi de 2008. En particuar, lo caumatge li es fòrça feble (4,3% en 2014).

La literatura panamenca apareguèt dins lo corrent dau sègle XVII. La poesia li a un ròtle dominant. Au sègle XIX, foguèt fòrça influenciada per lo romantisme francés. A partir de la fin dau sègle, lo romantisme foguèt remplaçat per lo modernisme que conoisse una granda longevitat ambé d'autors coma Darío Herrera (1870–1914) ò María Olimpia de Obaldía (1891-1985). Pasmens, dempuei leis annadas 1930, es pas l'unic movement corrent de la literatura panamenca que foguèt influenciada per lo subrerealisme puei per leis autrei movements literaris de la segonda mitat dau sègle XX après la Segonda Guèrra Mondiala.

La musica panamenca es eissida de la mescla dei musicas indigènas, africanas (importadas per leis esclaus) e europèas (importadas per la colonizacion ò per l'influéncia estatsunidenca). De mai, en causa de son ròtle de crosiera dau comèrci mondiau, lo país es dubèrt ais influéncias estrangieras. Ansin, la musica panamenca presenta una gròssa riquessa e varietat d'estiles (reggae espanhòu, reggaeton, haitiano, azz, blues, salsa, reggae, rock...) e d'artistas internacionaus.

1. ↑ URL de la referéncia: https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica.
2. ↑ «Basa de donadas de la Banca Mondiala». Banca Mondiala. [Consulta: 8 d'abril de 2019]
3. ↑ ^3,0 et ^3,1 Afirmat dins: Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana. Data de publicacion: decembre 2007.
4. ↑ Lo mestissatge entre esclaus negres e amerindians es demorat fòrça rar car leis enfants èran bandits tant per leis Africans que per leis indigèns.
5. ↑ Lo dolar estatsunidenc es la moneda utilizada per la quasi totalitat dau sector economic. La moneda nacionala, lo balboa, a un ròtle marginau car sa valor es fixada sus aquela dau dolar e car li a ges de bilhet en circulacion, unicament de pèças.

v · m Païses e dependéncias d’America
America del Nòrd	Alaska • Bermudas • Canadà • Estats Units d’America • Groenlàndia • Mexic • Sant Pèire e Miquelon
America Centrala	Belize • Còsta Rica • Guatemala • Nicaragua • Honduras • Panamà • Lo Salvador
Cariba	Anguilla • Antigua e Barbuda • Aruba • Bahamas • Barbados • Illas Caiman • Cuba • Curaçao • Republica Dominicana • Dominica • Grenada • Guadalope • Haití • Jamaica • Martinica • Montserrat • Puerto Rico • Sant Bartomieu • Sant Cristòl e Nevis • Sant Martin • Sant Vincenç e las Grenadinas • Santa Lúcia • Sint Maarten • Trinitat e Tobago • Illas Turcas e Caïcas • Illas Verges Americanas • Illas Verges Britanicas
America del Sud	Argentina • Bolívia • Brasil • Chile • Colómbia • Eqüator • Georgia del Sud e illas Sandwich del Sud • Guyana • Guaiana • Illas Falkland • Paraguai • Peró • Surinam • Uruguai • Veneçuèla