Aleś Bialacki

Ojciec Alaksandra Bialackiego, Wiktar, pochodził z zamożnej rodziny, która w wyniku kolektywizacji popadła w nędzę. W 1940 roku władze radzieckie przeprowadziły akcję werbunkową mającą na celu zasiedlenie dawnych fińskich terytoriów włączonych do ZSRR w wyniku wojny zimowej. Wobec panującego na Białorusi głodu, ojciec Wiktara, Uscin, na początku tego samego roku podjął decyzję o skorzystaniu z możliwości przeprowadzki. W ten sposób 10-letni Wiktar wraz z ojcem i pięciorgiem rodzeństwa znalazł się w Karelii. Matka Alaksandra Bialackiego, Nina, pochodziła spod Narowli i podobnie jak Wiktar, przybyła do Karelii w wyniku radzieckiej akcji werbunkowej, jednak dopiero po II wojnie światowej. Tam też poznali się i wzięli ślub^[1].

Urodził się 25 września 1962 roku w osadzie Wiartsila, w rejonie sortawalskim Karelskiej Autonomicznej SRR. Był pierwszym dzieckiem swoich rodziców. Nadali mu imię po ojcu matki, który zginął w czasie wojny. W 1964 roku rodzina otrzymała możliwość powrotu na Białoruś w związku z zapotrzebowaniem na robotników do nowo powstających zakładów przemysłowych. Rodzina Bialackich postanowiła zamieszkać przy zakładach chemicznych w Swietłahorsku ze względu na ich bliższe położenie względem rodzinnych stron matki^[1].

Ukończył Szkołę Średnią Nr 5 w Swietłahorsku. Od 1979 roku studiował filologię białoruską i rosyjską^[1] na Wydziale Historyczno-Filologicznym Homelskiego Uniwersytetu Państwowego^[2]. W czasie studiów zaczął aktywnie mówić w języku białoruskim. W 1981 roku został pierwszym studentem na wydziale, który stale posługiwał się tym językiem^[3]. Kiedy w 1984 roku kończył studia^[2], po białorusku mówiło już kilkudziesięciu studentów^[3].

W latach 1984–1989, z przerwą na służbę w Armii Radzieckiej, zrobił aspiranturę w Instytucie Literatury Akademii Nauk Białoruskiej SRR. Pracował jako nauczyciel^[4]. W roku 1989 był pracownikiem naukowym Muzeum Historii Literatury Białoruskiej. W latach 1989–1998 pracował jako dyrektor Muzeum Literackiego Maksima Bahdanowicza^[2].

Od 20. roku życia brał udział w ruchu antykomunistycznym i narodowo-demokratycznym^[2]. W młodości działał w nieformalnej, faktycznie podziemnej organizacji, wraz z kolegami kupując proste maszynki drukarskie i wyrabiając ulotki. Celem organizacji, według jego słów, była niepodległość Białorusi^[3]. Alaksandr Bialacki był współzałożycielem, a w latach 1986–1989 przewodniczącym Towarzystwa Młodych Literatów „Tutejszyja”^[2]. W tym okresie KGB podjęło próbę jego zwerbowania, jednak na pierwszym spotkaniu Bialacki odmówił kontynuowania jakichkolwiek kontaktów z tą instytucją^[3]. Podpisywał pisma do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych z prośbą o zezwolenie na organizację demonstracji „Dziady-87” i „Dziady-88”, których celem było wyrażenie sprzeciwu wobec totalitaryzmu i stalinizmu. Za udział w „Dziadach-88” został aresztowany i ukarany grzywną. W czasie aspirantury był szykanowany z przyczyn politycznych. Był współzałożycielem Białoruskiego Społecznego Towarzystwa Historyczno-Oświatowego „Martyrałoh Biełarusi”. Od ukształtowania się komitetu organizacyjnego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie” (BFL) w 1988 roku był jego aktywnym działaczem. Pełnił funkcję sekretarza zarządu BFL. W 1990 roku był jednym z założycieli Białoruskiej Katolickiej Hramady. W latach 1992–1996 był deputowanym do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych^[2] (według innego źródła 1991–1995^[4]). Wchodzi w skład Związku Pisarzy Białoruskich. Od 1998 roku był redaktorem biuletynu „Prawa na Wolu”, dotyczącego obrony praw człowieka^[2]. Od 30 października 1999 roku był zastępcą przewodniczącego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie”. W czerwcu 2000 roku został wybrany na kierownika Grupy Roboczej Zgromadzenia Demokratycznych Organizacji Pozarządowych^[4]. Pełni funkcję wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka^[3].

W 1996 roku, po serii przypadków brutalnego rozpędzania demonstracji przez siły porządkowe stanął na czele nowo utworzonego Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna-96” (obecnie: „Wiosna”). Według jego słów, nie przewidywał wówczas, że obroną praw człowieka na Białorusi trzeba będzie się zajmować jeszcze tak wiele lat^[3] (według innego źródła, Bialacki został dyrektorem „Wiosny-96” dopiero w 1998 roku^[2]). Przez wiele lat działalności organizacja udzieliła pomocy prawnej i materialnej tysiącom ludzi, w przypadku których istniały podejrzenia, że białoruska władza łamie ich prawa^[5].

W 2020 roku wszedł w skład opozycyjnej Rady Koordynacyjnej, utworzonej w następstwie ogólnokrajowych protestów na Białorusi^[6].

Wielokrotnie był pociągany do odpowiedzialności karnej – do końca lat 90. XX wieku ponad 20 razy. Zdaniem niezależnych białoruskich mediów, były to prześladowania o podłożu politycznym^[4]. Na początku 2011 roku gazeta „Sowietskaja Biełorussija”, organ prasowy władz Białorusi, opublikowała serię bardzo krytycznych artykułów na temat polityków opozycji, w tym Bialackiego^[3]. 4 sierpnia 2011 roku około godziny 17.00 Bialacki został aresztowany pod zarzutem „uchylania się od wypłaty sum podatków, zbiórek w szczególnie dużych rozmiarach”^[5]. Podstawą do aresztowania były informacje o kontach bankowych, które przekazały Białorusi litewskie Ministerstwo Sprawiedliwości oraz polska Prokuratura Generalna. Wyjście tego faktu na jaw wywołało międzynarodowy skandal. Strona litewska wyraziła ubolewanie, tłumacząc, że informacje o Bialackim zostały przekazane przez pomyłkę. Zawiesiła też bezterminowo współpracę prawną z Białorusią^[7]. Wkrótce potem oficjalne przeprosiny wystosował minister spraw zagranicznych Polski Radosław Sikorski^[8]. Aresztowanie Bialackiego zostało potępione przez osoby i instytucje z całego świata, m.in. przez: ministra spraw zagranicznych Litwy i przewodniczącego OBWE Audroniusa Ažubalisa^[9], rząd Niemiec^[10], wysoką przedstawiciel ds. zagranicznych Unii Europejskiej Catherine Ashton^[11], Związek Pisarzy Białoruskich^[12], brytyjskiego ministra ds. Europy Davida Lidingtona^[13], organizację Amnesty International^[14], Departament Stanu Stanów Zjednoczonych^[15], przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Jerzego Buzka^[16].

24 listopada 2011 roku został skazany na 4,5 roku kolonii karnej o zaostrzonym rygorze oraz na konfiskatę mienia. Wyrok został potępiony przez białoruskich polityków opozycyjnych, obrońców praw człowieka, polityków i dyplomatów państw Unii Europejskiej^[17] i Stanów Zjednoczonych, Radę Europy, a także wielu innych instytucji, polityków i obrońców praw człowieka z całego świata. Ich zdaniem miał on charakter polityczny, a wina Bialackiego nie została dowiedziona^[18]. 24 grudnia 2011 roku zmarł na raka płuc ojciec Alaksandra, Wiktar Bialacki. Kilka dni wcześniej władze odmówiły Alaksandrowi prawa do spotkania z umierającym ojcem^[19]. 21 czerwca 2014 roku został przedterminowo zwolniony z kolonii karnej^[20].

14 lipca 2021 roku wraz z Walancinem Stefanowiczem, członkiem zarządu „Wiosny”, Uładzimirem Łabkowiczem, prawnikiem i koordynatorem kampanii Obrońcy praw człowieka na rzecz wolnych wyborów oraz ośmioma innymi działaczami praw człowieka (w tym sześcioma członkami „Wiosny”) został aresztowany w następstwie prowadzonego przez białoruską policję śledztwa na podstawie artykułu 342 części 1 i 2 kodeksu karnego („organizacja i przygotowanie działań naruszających porządek publiczny lub czynny udział w takich działaniach”), a także na podstawie artykułu 243 paragraf 2 tego kodeksu („unikanie płacenia podatków”)^[21]. 6 października Bialacki usłyszał zarzut unikania płacenia podatków, za który grozi do siedmiu lat pozbawienia wolności^[22].

3 marca 2023 został skazany przez sąd w Mińsku na 10 lat kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Ponadto jego trzej współpracownicy, aktywiści, usłyszeli wyroki od siedmiu do dziewięciu lat więzienia^[23].

Jest katolikiem. Żonaty z Natallą Pinczuk, ma syna^[2][19]. Żona jest z wykształcenia historykiem, pracuje jako wykładowca na Akademii Sztuk Pięknych^[4].

Jest autorem licznych publikacji w periodykach o tematyce społeczno-politycznej i literaturoznawczej. Jedną z jego prac jest: Litieratura i nacyja, Mińsk, 1991^[2].

• Krzyż Orderu Pogoni (2024)^[24][25]
• Medal 100-lecia Białoruskiej Republiki Ludowej (2019)^[26]
• Medal Odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (2014)^[27]
• Nagroda Homo Homini, wręczona przez Václava Havla w marcu 2006 roku – za działalność na rzecz obrony praw człowieka;
• Honorowe obywatelstwo miasta Genui w 2010 roku – nagroda była wyrazem zaniepokojenia społeczeństwa włoskiego sytuacją praw człowieka na Białorusi; tytuł ten nadawany jest przez władze miasta corocznie jednej osobie; wśród laureatów byli m.in. Lech Wałęsa i Szimon Peres^[28];
• Nagroda Lecha Wałęsy (2012, odebrała żona Natalla Pińczuk)^[29]
• Dwukrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla; w 2007 roku znalazł się na tzw. „krótkiej liście” najbardziej prawdopodobnych kandydatów^[3]. Bialacki otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 2022 roku, razem z rosyjskim Stowarzyszeniem Memoriał i ukraińskim Centrum Wolności Obywatelskich^[30].
• Nagroda Praw Człowieka im. Václava Havla (2013)^[31]

• Centrum Naukowo-Analityczne „Białoruska Perspektywa”: Kto jest kim w Białorusi. Białystok: Podlaski Instytut Wydawniczy, 2000, s. 313, seria: Biblioteka Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś. ISBN 83-913780-0-4.