Podszyt
Podszyt, podszycie lasu – warstwa roślinności (piętro) w ekosystemie leśnym zbudowana z krzewów i niskich drzew o wysokości do 4 m[1]. Gatunki wyrastające w wysokopienne drzewa mogą wchodzić w skład podszytu, jeśli rozwijają się w niekorzystnych warunkach (np. z powodu ocienienia lub nieodpowiedniego siedliska) i, w efekcie, ich rozwój oraz wzrost jest zahamowany. O ile krzewy rosnące w podszycie rozwijają się zakwitając i obradzając nasionami, o tyle gatunki drzewiaste rosnące w podszycie zazwyczaj giną bezpotomnie, bądź rozmnażają się tylko wegetatywnie. W szczególnych przypadkach podszyt może zmienić się w podrost i następnie w drzewostan, jeśli dla tworzących go gatunków drzewiastych poprawie ulegną warunki świetlne[2].
Podszyt tworzą głównie gatunki znoszące ocienienie. Wprowadzane są w leśnictwie zwłaszcza w drzewostanach jednogatunkowych, o zwarciu rozluźnionym i mniejszym[1].
W pożarach określanych jako wierzchołkowe lub górne, obejmujących najwyższe parte roślinności, rośliny podszytu giną wraz z innymi. W pożarach przyziemnych podszyt ulega tylko częściowemu zniszczeniu[3].
Znaczenie podszytu dla leśnictwa i ekosystemu
edytujWystępowanie podszytu wpływa korzystnie na stan drzewostanu, zwieszając jego przyrost oraz sprzyjając oczyszczaniu się strzał drzew sosnowych[4]. W szczególności podszyt gatunków drzewiastych powstający z odrostów wpływa korzystnie na młode uprawy leśne zwiększając ich zwarcie i przyspieszając oczyszczanie się pni. Podszyt konkuruje z drzewami o wodę i substancje pokarmowe, jednak konkurencja ta jest mniejsza niżeli zwartego runa trawiastego, rozwijającego się często w przypadku braku podszytu[2].
Podszyt wpływa na warunki siedliskowe. Modyfikuje klimat wnętrza lasu, ponieważ ocieniając glebę i hamując wiatr obniża parowanie z jej powierzchni[2]. Tworzenie i utrzymywanie podszytu ma szczególne znaczenie wzdłuż brzegów drzewostanu. Tzw. „zamknięty brzeg drzewostanu” stanowi naturalną zaporę przed niekorzystnym wpływem zewnętrznym, np. szkodami powodowanymi przez wiatr[5]. Podszyt chroni glebę przed wysychaniem i erozją, za sprawą sieci korzeni ułatwia przesiąkanie wody w głąb gleby[2]. Wzbogaca glebę w materię organiczną, tym bardziej urozmaiconą im bardziej zróżnicowany ma skład, co przyczynia się do szybszego rozkładu substancji organicznych i zapobiega powstawaniu próchnicy nadkładowej (surowej)[2][4].
Podszyt w lesie pełni istotną rolę biocenotyczną, zwiększając jego różnorodność biologiczną i tym samym zdolności do samoregulacji, w tym ograniczając ryzyko wystąpienia i wielkość gradacji owadów. Podszyt chroni glebę przed zarastaniem gleby ekspansywną roślinnością zielną[1]. To z kolei także ułatwia wykonywanie zabiegów hodowlanych w lesie (np. wykonywanie intensywniejszych cięć pielęgnacyjnych) bez ryzyka nadmiernego prześwietlenia lasu i zadarnienia gleby (utrudniającego odnowienie lasu)[2].
Nie w każdym wypadku oddziaływanie podszytu jest korzystne. Świerk pospolity rosnąc w podszycie opóźnia proces próchnicowania i pogarsza warunki wodne[2]. Czeremcha amerykańska wprowadzona została do europejskich lasów w celu zmniejszenia zagrożenia ze strony wiatrów i pożarów. Zakładano także, że proporcjonalnie mały udział węgla w stosunku do azotu w liściach tego gatunku, będzie działał korzystnie na leśną glebę. W praktyce okazało się jednak, że zamiast poprawiać jej właściwości – powoduje spadek pH i zmniejsza dostępność substancji pokarmowych. Użytkowanie drzewostanów w lasach opanowanych przez czeremchę amerykańską jest droższe w związku z utrudnieniem lub uniemożliwieniem naturalnego odnowienia lasu, utrudnieniem w wykonywaniu zrębów i odnowienia sztucznego. Wprowadzenie i inwazja tego gatunku w lasach utrudniła tzw. ekologizację gospodarki leśnej i spowodowała ogromne koszty działań zmierzających do ograniczenia jej występowania[6].
Ze względów hodowlano-gospodarczych wprowadzane są do podszytów gatunki introdukowane, nie występujące na danym terenie naturalnie i powodujące znaczne przekształcenia ekosystemów leśnych[7]. Poza wspomnianą czeremchą amerykańską, do gatunków obcych w lasach Europy Środkowej, zalecanych w niektórych źródłach do nasadzeń fitomelioracyjnych należą: wierzba ostrolistna, tawlina jarzębolistna, karagana syberyjska, śnieguliczka biała, dąb czerwony i robinia akacjowa[8].
Wprowadzanie i kształtowanie podszytu w ramach pielęgnacji lasu
edytujWprowadzanie podszytu jest rekomendowane w drzewostanach jednogatunkowych i jednowarstwowych, w szczególności sosnowych, na ubogich siedliskach. Zabieg wykonuje się, gdy drzewostan znajduje się w II klasie wieku (ma od 20 do 40 lat). Gatunki podszytowe, odpowiednie dla warunków siedliskowych wprowadza się płatami (jednogatunkowe skupienia o powierzchni ok. 10 arów). Na ubogich siedliskach więźba powinna być rzadka (odległości między sadzonkami ok. 2,5 m), a na żyźniejszych gęstsza (ok. 1–2 m odstępu), ponieważ w odpowiednich warunkach jest możliwość wyprowadzenia na takim siedlisku sadzonek w dolne piętro drzewostanu i docelowo następną jego generację. Przy planowaniu nasadzeń uwzględnić należy udział gatunków nektaro- i spadziodajnych, takich jak: brzoza, wierzba iwa, dąb bezszypułkowy, jarząb pospolity, róża dzika, kruszyna pospolita, głóg, trzmielina brodawkowata, bez czarny i koralowy. Rośliny takie sadzi się w formie domieszek w grupach po kilka-kilkanaście sztuk[9].
Ograniczanie rozwoju i usuwanie nadmiernie rozwiniętego podszytu rekomendowane jest wzdłuż szlaków komunikacyjnych, zwłaszcza spacerowych[5].
Gatunki typowe podszytu na różnych siedliskach leśnych
edytujW zależności od siedliska leśnego w lasach niżowych Europy Środkowej gatunkami typowymi w podszycie są[10][11]:
- bór suchy (podszyt słabo wykształcony): jałowiec pospolity, ew. także: jarząb pospolity, sosna zwyczajna, brzoza brodawkowata,
- bór świeży: jałowiec pospolity, jarząb pospolity, dąb bezszypułkowy, ew. także: brzoza brodawkowata, topola osika, kruszyna pospolita, świerk pospolity,
- bór wilgotny: kruszyna pospolita, jarząb pospolity, jałowiec pospolity, wierzby krzewiaste, ew. także woskownica europejska,
- bór bagienny (podszyt słabo wykształcony): kruszyna pospolita, wierzby krzewiaste, sosna zwyczajna, brzoza omszona,
- bór mieszany świeży: jarząb pospolity, jałowiec pospolity, leszczyna pospolita, kruszyna pospolita, trzmielina pospolita, ew. także grab pospolity,
- bór mieszany wilgotny: kruszyna pospolita, jarząb pospolity, leszczyna pospolita, wierzby krzewiaste, ew. także: jałowiec pospolity, wiciokrzew pospolity i pomorski, porzeczka alpejska,
- bór mieszany bagienny: kruszyna pospolita, wierzby krzewiaste (gł. wierzba szara i uszata), ew. także jarząb pospolity,
- las mieszany świeży (czasem słabo wykształcony lub brak, np. w buczynach): kruszyna pospolita, jarząb pospolity, leszczyna pospolita, trzmielina pospolita, głóg, ew. także: wiciokrzew pospolity, czeremcha zwyczajna,
- las mieszany wilgotny: jarząb pospolity, leszczyna pospolita, czeremcha zwyczajna, kruszyna pospolita, ew. także trzmielina brodawkowata,
- las mieszany bagienny: kruszyna pospolita, wierzba szara i uszata, wiciokrzew pomorski, porzeczka czarna,
- las świeży: jarząb pospolity, leszczyna pospolita, szakłak pospolity, wiciokrzew pospolity, trzmielina pospolita, głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy, kruszyna pospolita, czeremcha zwyczajna, wawrzynek wilczełyko, dereń świdwa, kalina koralowa, bez czarny,
- las wilgotny: leszczyna pospolita, kruszyna pospolita, wierzba szara, porzeczka czarna, dereń świdwa, jałowiec pospolity, jarząb pospolity, ew. także: trzmielina pospolita, czeremcha zwyczajna, wiciokrzew pospolity, szakłak pospolity, głóg, bez czarny,
- ols: kruszyna pospolita, kalina koralowa, leszczyna pospolita, porzeczka czarna, jarząb pospolity, czeremcha zwyczajna, wierzba uszata,
- las łęgowy: bez czarny, bez koralowy, głóg, trzmielina pospolita, dereń świdwa, leszczyna pospolita, kruszyna pospolita, porzeczka czarna, czeremcha zwyczajna, śliwa tarnina, wierzby
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Kiełbaska M. (red.): Mała encyklopedia leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 397. ISBN 83-01-08938-5.
- ↑ a b c d e f g Stanisław Szymański: Ekologiczne podstawy hodowli lasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2000, s. 169-171. ISBN 83-09-01728-6.
- ↑ Gonet Sławomir S., Dziadowiec Helena, Bućko Michał. Morfologia profili oraz właściwości chemiczne i zasoby materii organicznej w glebach po pożarze w borze sosnowym.. „Roczniki Gleboznawcze”. LX (2), s. 32-38, 2009.
- ↑ a b Orzeł S., Socha J., Forgiel M., Ochał W. Struktura biomasy podszytu występującego w drzewostanach Puszczy Niepołomickiej. „Sylwan”. 149 (4), s. 40-47, 2005.
- ↑ a b Bohdan Ważyński: Urządzanie i zagospodarowanie lasu dla potrzeb turystyki i rekreacji. Poznań: Wyd. AR w Poznaniu, 1997, s. 108-109. ISBN 83-7160-065-8.
- ↑ Prunus serotina. [w:] NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet [on-line]. nobanis.org. [dostęp 2012-08-28]. (ang.).
- ↑ Władysław Barzdajn, Jan Ceitel, Władysław Danielewicz, Jacek Zientarski: Leśnictwo proekologiczne. Poznań: Wyd. AR w Poznaniu, 1999, s. 47. ISBN 83-7160-182-4.
- ↑ Henryk Kocjan: Prace przygotowawcze do odnowień i zalesień, sposoby i technika sadzenia oraz pielęgnacja upraw. Poznań: Wyd. AR w Poznaniu, 2000, s. 17. ISBN 83-7160-213-8.
- ↑ Zasady hodowli lasu. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Naczelny Zarząd Lasów Państwowych, 1988, s. 140-142.
- ↑ Ewa Sikorska: Siedlisak leśne. Cz. I. Siedliska obszarów niżowych. Kraków: Wydawnictwa AR w Krakowie, 1999. ISBN 83-86524-43-X.
- ↑ Tadeusz Henryk Puchniarski: Rośliny siedlisk leśnych w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004. ISBN 83-09-01822-3.