Drapacz lekarski

Drapacz lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	chaber
Gatunek	drapacz lekarski
	Nazwa systematyczna
	Centaurea benedicta (L.) L.; Sp. Pl. ed. 2: 1296 (1763)
Synonimy
	Calcitrapa benedicta (L.) Sweet; Calcitrapa lanuginosa Lam.; Carbeni benedicta (L.) Arcang.; Cardosanctus officinalis Bubani; Cnicus benedictus L.;
	Calcitrapa benedicta (L.) Sweet; Calcitrapa lanuginosa Lam.; Carbeni benedicta (L.) Arcang.; Cardosanctus officinalis Bubani; Cnicus benedictus L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Drapacz lekarski, knikus benedyktyński (Centaurea benedicta (L.) L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych (Asteraceae). Tradycyjnie do początku XXI wieku zaliczany był do monotypowego rodzaju drapacz (Cnicus)^[4], jednak za sprawą molekularnych badań filogenetycznych odkryto, że takson ten jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju chaber Centaurea i został do niego włączony^[5]^[3]. Występuje w południowej Europie i w zachodniej Azji^[3]. Jako gatunek introdukowany rośnie w zachodniej Europie, północnej i południowej Afryce, w Ameryce Północnej i Południowej oraz w Australii^[3]. W Polsce jest uprawiany^[6].

Gatunek na nowe obszary jest zawlekany, ponieważ jego owoce stanowiły dawniej zanieczyszczenie wełny, a bardziej współcześnie – wchodzą w skład mieszanek nasion do karmienia ptaków^[4]. Poza tym roślina była uprawiana jako lecznicza (od średniowiecza obecna w ogrodach przyklasztornych). Z substancji czynnych zawiera m.in. związki goryczowe i flawonoidy. Roślina stosowana była jako lek w chorobach układu pokarmowego. Nasiona zawierają 30% oleju^[7].

Morfologia

Pokrój: Roślina jednoroczna, o pędach płożących się, gęsto rozgałęzionych, osiągających do 25 cm wysokości^[4], rzadko do 50 cm^[7]. Łodyga kanciasta^[7], często czerwonofioletowo nabiegła^[4]. Pęd pajęczynowato owłosiony^[4].
Liście: Skrętoległe, dolne ogonkowe, skupione w rozetę przyziemną, górne siedzące. Blaszki pierzastowrębne, o zaostrzonych klapach, na brzegu ząbkowane kolczasto, z wierzchu żywozielone, od spodu jaśniejsze z wyraźnymi białymi żyłkami przewodzącymi^[4]. Pierzastolancetowate, pierzastowrębne i kolczaste^[4].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki o średnicy od 1,4 do 3 cm średnicy, tworzące się pojedynczo na szczycie pędów, wsparte górnymi liśćmi. Listki okrywy w kilku rzędach, zakończone purpurowym kolcem, pajęczynowato owłosione. Kwiaty rurkowate, z koroną żółtą, głęboko rozciętą na 5 łatek. Zewnętrzne kwiaty krótsze i płonne, wewnętrzne dłuższe i obupłciowe. Dno koszyczka płaskie, pokryte szczecinkowatymi plewinkami^[4].
Owoce: Niełupki walcowato-stopowate, na szczycie z puchem kielichowym w postaci sztywnych włosków wyrastających w dwóch rzędach^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Centaurea benedicta (L.) L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Peter Sell, Gina Murrell: Flora of Great Britain and Ireland. Vol. 4. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press, 2005, s. 92. ISBN 978-0-521-55338-4.
↑ Werner Greuter, Gerhard Wagenitz, Mariam Agababian, Frank H. Hellwig. (1509) Proposal to conserve the name Centaurea (Compositae) with a conserved type. „Taxon”. 50, 4, s. 1201-1205, 2001. DOI: 10.2307/1224746.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 821. ISBN 83-214-1305-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Centaurea benedicta (L.) L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-22].

[sell-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Peter Sell, Gina Murrell: Flora of Great Britain and Ireland. Vol. 4. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press, 2005, s. 92. ISBN 978-0-521-55338-4.

[5] Werner Greuter, Gerhard Wagenitz, Mariam Agababian, Frank H. Hellwig. (1509) Proposal to conserve the name Centaurea (Compositae) with a conserved type. „Taxon”. 50, 4, s. 1201-1205, 2001. DOI: 10.2307/1224746.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[slownik-7] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 821. ISBN 83-214-1305-6.

[1]