Wielka Wyspa Piaszczysta

Wielka Wyspa Piaszczysta

Fraser Island, Great Sandy Island

Kontynent	Australia
Państwo	Australia
Stan	Queensland
Powierzchnia	1653 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	67
Położenie na mapie Queenslandu Wielka Wyspa Piaszczysta
Położenie na mapie Australii Wielka Wyspa Piaszczysta
25,24°S 153,15°E/-25,240000 153,150000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Wyspa Fraser^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Australia
Typ	przyrodniczy
Spełniane kryterium	VII, VIII, IX
Numer ref.	630
Region[b]	Azja i Pacyfik
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1992 na 16. sesji
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Wielka Wyspa Piaszczysta^[1] (ang. Fraser Island; Great Sandy Island^[1], austr. K'gari, Gari^[2] ) – wyspa na Oceanie Spokojnym u południowo-wschodnich wybrzeży Queensland w północno-wschodniej części Australii, największa na ��wiecie wyspa piaskowa.

W 1992 roku cała wyspa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Według jednych źródeł wyspa została nazwana na cześć kapitana Jamesa Frasera (1776?–1836)^[3] [4] , który znalazł się w 1836 roku na wyspie wraz z żoną i kilkoma członkami załogi po tym, jak jego statek „Stirling Castle” rozbił się na pobliskiej rafie koralowej^[2] . Fraser zmarł na wyspie po tym, jak został przebity włócznią przez jednego z członków grupy Aborygenów, do której dołączyli rozbitkowie^[2] . Inne źródła podają^[5][4] , że nazwa wyspy upamiętnia żonę kapitana – Elize Fraser, która przeżyła i została uratowana^[4] . Nazwy Fraser Island po raz pierwszy użył w 1842 roku Henry Stuart Russell (1818–1889)^[2] .

W 2011 roku przyjęto również dwie alternatywne nazwy aborygeńskie – K'gari (pol. „raj”) i Gari^[2] [6].

Polski Komitet ds. UNESCO podaje nazwę Wyspa Fraser^[7] , która nie jest zgodna z nazwą ustaloną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej^[1].

Wielka Wyspa Piaszczysta leży na Oceanie Spokojnym u południowo-wschodnich wybrzeży Queensland – stanu w północno-wschodniej części Australii^[4] [8]. Od kontynentu oddziela ją Hervey Bay i Great Sandy Strait^[4] .

Wyspa zajmuje powierzchnię 1653 km²^[8] – ma ok. 120 km długości i 25 km szerokości – jest największą wyspą piaskową na świecie^[4] .

Wyspa zbudowana jest z piasku naniesionego przez fale oceaniczne^[8]. Zanim podniósł się poziom wód mórz i oceanów ok. 6 tys. lat temu, obszar obecnej wyspy był częścią systemu wydm uformowanego przez pasaty^[8]. Najstarsze warstwy piasku odkryte na wyspie liczą 700 tys. lat^[8]. Piaszczyste wzgórza wznoszą się na wysokość 250 m n.p.m.^[4]  Pokłady piasku sięgają głębokości 30–60 m poniżej poziomu morza^[9].

Na wyspie znajdują się liczne jeziora, które są ubogie w substancje odżywcze i charakteryzują się wysokim stopniem kwasowości wód^[5]. Jest tu m.in. 40 jezior wydmowych (ang. perched dune lake)^[4] .

W jeziorach żyją zwierzęta przystosowane do wysokiej kwasowości wód, m.in. żaby Crinia tinnula czy żółwie bokoszyjne Emydura macquarii nigra^[5].

Jeziora są popularnym celem do rekreacji^[5].

Flora wyspy zbliżona jest do szaty roślinnej kontynentu, od którego wyspa została oddzielona ok. 6 tys. lat temu^[5]. Wyróżnia się tu siedem różnych formacji roślinnych – lasy deszczowe, Lasy eukaliptusowe, lasy złożone z banksji (Banksia aemula), lasy melaleukowe, zarośla nabrzeżne, lasy żywiczlinowe i lasy namorzynowe^[5]. Do gatunków zagrożonych występujących na wyspie zalicza się m.in. Cryptocarya foetida i Acacia baueri^[5].

Na wyspie odnotowano występowanie 350 gatunków ptaków, w tym gatunki rzadkie takie jak pezoporus i rdzawostrząb jasnoskrzydły^[5]. Wśród ssaków zaobserwowano 48 gatunków, m.in. oposy, kangury, nietoperze, zające, gryzonie oraz psy dingo^[5]. Na wyspie żyje także po kilka gatunków żółwi, węży i jaszczurek, w tym jaszczurka endemiczna Coggeria naufragus^[5].

Bogata fauna bezkręgowców nie została jeszcze dostatecznie zbadana^[5]. Stwierdzono jednak występowanie tu 245 gatunków mrówek^[5].

Wyspa pozostaje zamieszkana, jednak liczba jej mieszkańców stale spada – podczas gdy w 2006 roku na wyspie mieszkało 116 osób^[10] , to w 2021 roku jedynie 67 osób^[11] .

Przez wieki wyspa pozostawała zamieszkana przez Aborygenów^[5], których obecność została stwierdzona od przynajmniej 5 tys. lat^[4] . Przypuszcza się, że Aborygeni przybyli tu 40 tys. lat temu^[9].

W 1770 roku została dostrzeżona przez kapitana Jamesa Cooka (1728–1779), który wziął ją za przylądek^[4] . Pierwszym Europejczykiem na wyspie był angielski podróżnik Matthew Flinders (1774–1814), który wylądował tu w 1802 roku^[4] .

W latach 40. XIX w. na wyspę zaczęli przybywać europejscy osadnicy, którzy przywieźli konie, owce i bydło^[5]. W 1860 roku utworzono tu rezerwat Aborygenów, który zamknięto w 1909 roku, po tym jak wysiedlono wszystkich rdzennych mieszkańców wyspy^[4] [a].

W latach 1863–1992 prowadzono pozyskiwanie drewna sosnowego^[5]. Do 1977 roku wydobywano tu również piasek^[4] . Wyspa pozostawała także atrakcyjnym celem turystycznym^[5].

W 1908 roku środkowa część wyspy została objęta ochroną, a do 1925 roku prawie cała wyspa stanowiła las państwowy^[9].

W 1971 roku na ok. jednej czwartej jej powierzchni ustanowiono park narodowy^[4] . W 1976 roku na północy wyspy utworzono Park Narodowy Wielkiej Wyspy Piaszczystej (ang. Great Sandy National Park)^[4] . W 1992 roku cała wyspa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[4] .

Wyspa, obszary Cooloola na terenie Parku Narodowego Wielkiej Wyspy Piaszczystej oraz przylądek Inskip Point są ostoją ptaków IBA z uwagi na obecność dużej populacji przepiórnika czarnopierśnego^[12] .

• Australian Bureau of Statistics: Fraser Island. [w:] 2006 Census QuickStats [on-line]. [dostęp 2022-12-25]. (ang.).
• Australian Bureau of Statistics: Fraser Island. [w:] 2021 Census QuickStats [on-line]. [dostęp 2022-12-25]. (ang.).
• BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Cooloola and Fraser Coast. 2022. [dostęp 2022-12-26]. (ang.).
• Fraser Island (K'Gari) – Island. [w:] www.qld.gov.au [on-line]. The State of Queensland, 2022-10-31. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
• Fraser Island, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-12-24]  (ang.).
• Everett-Heath, John: The Concise Dictionary of World Place-Names. Oxford University Press, 2018. ISBN 978-0-19-256243-2. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
• Gillespie, Rosemary G., Clague, D. A.: Encyclopedia of Islands. University of California Press, 2009. ISBN 978-0-520-25649-1. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-12-24].
• Polski Komitet ds. UNESCO: Australia. [dostęp 2022-12-25]. (pol.).
• World Heritage Nomination - IUCN Summary 630: Fraser Island and the Great Sandy Region (Australia) [online], whc.unesco.org, 1992 [dostęp 2022-12-26] .