Zawady (gmina Zawady)
53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111| wieś | |
 Kościół parafialny w Zawadach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
16-075[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BIA |
| SIMC |
0412151[5] |
Położenie na mapie gminy Zawady  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |
| 53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111[1]
| |
Zawady – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Zawady[5][6].
Miejscowość jest siedzibą gminy Zawady.
Dzieje miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Wieś założona około roku 1413. Wtedy to książę mazowiecki Janusz I nadał braciom: Giedejtowi, Marcinowi i Michałowi z Kobylina 60 włók ziemi nad graniczną rzeką Śliną. Nadanie potwierdzone w roku 1422 i 1439. W roku 1452 wieś otrzymała prawa niemieckie.
Na Ślinie istniał most umożliwiający sprawne działanie traktów: z Wizny i Zambrowa do Tykocina i Grodna. Pod koniec XV w. Zawady własnością Jana Giedejta, protoplasty Zawadzkich herbu Prus. Regestr poborowy z roku 1578 wymienia tu siedem działów.
Wieś szlachecka położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie zambrowskim ziemi łomżyńskiej[7].
Następnie wieś drobnoszlachecka do końca wieku XVIII. W połowie XIX w. jako dziedzice wzmiankowani Suchodolscy[8]. W roku 1827 we wsi 12 domów i 224 mieszkańców.
Pod koniec XIX w. Zawady Kościelne, wieś i folwark w powiecie łomżyńskim, gmina Chlebiotki, parafia Zawady. We wsi szkółka początkowa i młyn[9].
Od lat 80. XIX wieku odnotowano na terenie Zawad napływ osadnictwa żydowskiego ze wschodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego. Społeczność żydowska stanowiła hermetyczną grupę podlegającą kahałowi w Tykocinie. W wyniku konsekwentnego stosowania zasad polityki rynkowej, Żydzi zaczęli stopniowo przejmować od miejscowej ludności rzemiosło i usługi. Do osób pochodzenia żydowskiego należały: dwie piekarnie, kuźnia, zakład rymarski, małe zakłady szewskie i krawieckie, karczma oraz jatka[10].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 527 osób, 432 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 prawosławnego, 1 greckokatolickiego a 93 mojżeszowego. Jednocześnie 475 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 52 żydowską. Było tu 50 budynków mieszkalnych[11]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki i Okręgowy w Łomży; podlegała pod miejscowy urząd pocztowy[12].
W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. Od 22 lipca 1941 r. do wyzwolenia włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy[13].
13 lipca 1943 wieś została spacyfikowana przez funkcjonariuszy SS i niemieckiej żandarmerii w odwecie za akcje Uderzeniowych Batalionów Kadrowych[14]. Zamordowano 28 mieszkańców, w tym trzy kobiety i dwanaścioro dzieci. Trzy ofiary zabito podczas przeczesywania wsi, pozostałe rozstrzelano na tzw. Łysej Górze. W tej samej egzekucji zamordowano także 30 mieszkańców Laskowca[15].
7 sierpnia 1947 podczas zebrania sołtysów przeprowadzanego w Zawadach oddział NZW pod dowództwem por. Tadeusza Narkiewicza „Ciemnego”, „Rymicza” przeprowadził akcję, w której wyniku rozstrzelano funkcjonariuszy władz komunistycznych: starostę łomżyńskiego Tadeusza Żeglickiego, przewodniczącego Powiatowej Rady Narodowej w Łomży oraz szofera ze starostwa. Biskup łomżyński Stanisław Kostka Łukomski potępił ten akt, zwracając się z listem do władz, w którym napisał m.in.: „Doszła do mnie wiadomość o tragicznej śmierci pan starosty. Padł ofiarą ohydnej zbrodni z rąk bandyckiej, kierowanej zupełnym zanikiem uczuć ludzkich i poczucia moralnego”[16].
Do 1954 roku Zawady były siedzibą gminy Chlebiotki.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego.
Historia kościoła
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy kościół ufundowali bracia Kobylińscy. Istnienie parafii potwierdzone w roku 1449. W 1468 wzmiankowany pleban Marcin herbu Prus. Prawdopodobnie kolejny kościół wzmiankowany w roku 1515. Następny zbudowany około roku 1584, konsekrowany przez Zygmunta Czyżewskiego, biskupa pomocniczego płockiego.
W latach 1742–1743 zbudowano kościół drewniany, który funkcjonował do roku 1956, kiedy to został przeniesiony do pobliskiej miejscowości Cibory-Kołaczki. Według projektu architekta Jerzego Pieńczykowskiego z roku 1938, zbudowano obok kościoła drewnianego, neogotycki kościół murowany. Ukończony w roku 1956[8].
Obiekty zabytkowe
[edytuj | edytuj kod]- cmentarz kościelny, XVIII, nr rej.: 347 z 22.12.1987
- kamienne ogrodzenie z roku 1888, wcześniej otaczające kościół drewniany, z trójdzielną bramą neogotycką, z cegły, nr rej.: 347 z 22.12.1987
- neogotycka kaplica cmentarna z 1878 fundacji małżonków Wądołowskich, nr rej.:348 z 22.12.1987
- cmentarz rzymskokatolicki, 1 poł. XIX, nr rej.: 348 z 22.12.1987[17].
- murowana kapliczka przydrożna z połowy XIX w., wewnątrz figura św. Jana Nepomucena[8]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 159807
- ↑ Wieś Zawady w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1590 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ a b c Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, s. 104-105.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, s. 481-482.
- ↑ Plan odnowy miejscowości Zawady na lata 2008-2015.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 48.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1987.
- ↑ Bezirk Bialystok [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-16].
- ↑ Marcin Markiewicz. Represje hitlerowskie wobec wsi białostockiej. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), s. 67, grudzień-styczeń 2003-2004.
- ↑ Michał Gnatowski, Waldemar Monkiewicz, Józef Kowalczyk: Wieś białostocka oskarża. Ze studiów nad eksterminacją wsi na Białostocczyźnie w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Białystok: OKBZH i Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, 1981, s. 190–191. ISBN 83-00-00323-1.
- ↑ Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 337, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
