Pena di morti

La pena di morti, chiamata videmma pena capitali, è l'esicuzzioni d’un priggiuneru urdinata di nu tribbunali ‘n siquiutu a na cunnanna. Sulitamenti la pena di morti veni cumminata a pirsuni ritinuti rispunzàbbili di riati gravi, comu omicidiu e àutu tradimentu. Nta arcuni paisi vennu cunziddirati passìbbili di pena capitali omicidi uccurruti duranti l'esicuzzioni d’àutri crìmini viulenti, comu la rapina o lu stupru (vidi macari l´artìculu supra l´usu dâ pena di morti ntô munnu pi maiuri dittagghi).
‘N Italia, l'abbulizzioni dâ pena di morti abbinni ntô Grannucatu di Tuscana già lu 30 di nuvèmmiru di 1786 sutta lu regnu "lluminatu" di Petru Liupoldu Asburgu Lurena, Grannuca di Tuscana.

‘N Italia, lu primu casu di statu ‘n cui si virificau l'abbulizzioni dâ pena di morti abbinni ntô Grannucatu di Tuscana lu 30 di nuvèmmiru di 1786 sutta lu regnu di Petru Liupoldu Asburgu Lurena, Grannuca di Tuscana.
‘N siquiutu, la pena di morti vinni abbuluta ntô 1889 videmma ntô Regnu d'Italia, cu l'appruvazzioni quasi a l'unanimitati di parti di ntrammi li Càmmari, dû novu còdici pinali, duranti lu ministeru di Zanardelli.
Tuttavia, la pena di morti fu de facto abbuluta nzinu dû 1877, annu di l'amnistìa ginirali d’ Ummertu I di Savoia (Dicretu d’amnistìa dû 18 di jinnaru di 1878). La pena di morti ristava tuttavia ‘n vicuri surtantu ntô còdici pinali militari e nta chiddi culuniali.
Ntô 1926 è ntruduciuta arrè di Mussulini pi puniri chiddi c’avìssiru attintatu â vita o â libbirtati dâ famigghia riali o dû capu di lu cuvernu e pi vari riati contra lu statu.
Lu còdici Rocco (1930, ntrasutu ‘n vicuri lu 1 di giugnettu di 1931), aumintau lu nùmmaru di li riati contra lu statu punìbbuli câ morti e ntruducìu arrè la pena di morti p’arcuni gravi riati cumuni.
La Custituzzioni taliana, appruvata lu 27 di dicèmmiru di 1947, e ntrasuta ‘n vicuri l'1 di jinnaru 1948, abbulisci difinitivamenti la pena di morti pi tutti li riati cumuni e militari ca sunnu cummittuti ‘n tempu di paci. Idda ristau ntô còdici pinali militari di guerra nzinu â prumurgazzioni dâ liggi 589/94 dû 15 d’uttùviru di 1994, ca l'abbulisci sustituènnula câ màssima pena privista dû còdici pinali.

Putemu trairi dâ bibbia dî significati mpriciti riguardu â pena di morti. La Bibbia ni dici ca la vita ni fu dunata di Diu e ca va a èssiri iddu a dicìdiri quannu privàrininni.
Siddu n’attinemu strittamenti a sta cunchiusioni ogni ndividuu, siddu di fidi cristiana, è titulari d’un drittu/duviri bilatirali: siddu d’un latu iddu nun l’havi la facultati di livari la vita a quarcunu ‘n quantu idda è drittu nun viulàbbili cunfirutu di n’èssiri supremu, di l'àutru iddu stissu è titulari dû drittu â vita.

Sant'Austinu e San Tomasi d'Aquinu sustennu la licitati dâ pena di morti supra la basi dû cuncettu dâ cunzirvazzioni dû beni cumuni. L'arcumintazzioni di Tomasi d'Aquinu è la siquenti: comu è licitu, anzi duvirusu, estirpari nu membru malatu pi sarvari tuttu lu corpu, accussì quannu na pirsuna havi divinutu nu prìculu pâ cumunitati o è causa di curruzzioni di l’àutri, idda veni eliminata pi garantiri lu sarvamentu dâ cumunitati (Summa Theologiae II-II, q. 29, artt. 37-42). Lu santu sustinìa tuttavia ca la pena jissi nfriggiuta sulu a lu curpèvuli di gravìssimi dilitti, mentri a l'èbbica vinìa utilizzata cu facilitati e granni discrizziunalitati.
‘N basi a stu principiu lu Statu puntificiu mantinni ntô sò urdinamentu la pena di morti nzinu a lu XX sèculu, benchì nun appricata doppu lu XIX sèculu. Pâ pusizzioni attuali dâ Cresia Cattòlica, vidi cchiù avanti.

Ntô 1764 la pubbricazzioni dû libbru Dî dilitti e dî peni di Cesari Biccaria stimulau la riflissioni supra lu sistema pinali viggenti. Ntô trattatu Biccaria si esprimìa contra la pena di morti arcumintannu ca cu sta pena lu Statu, pi puniri nu dilittu, nni cummittissi unu a sò vota:

Parmi n’assurdu ca li liggi, ca sunnu la sprissioni dâ pùbbrica vuluntati, ca ditèstanu e punìscinu l'omicidiu, nni cummèttinu unu iddi midèsimi, e, p’arrassari li citadini di l'assassiniu, urdìnanu nu pùbbricu assassiniu.”

Lu Catichismu dâ Cresia Cattòlica (1997) parra dâ pena di morti ô nternu dâ trattazzioni supra lu quintu cumannamentu, "Nun accidiri", e cchiù spicificamenti ntô suttatìtulu ca tratta dâ liggìttima difisa.

Nta stu cuntestu dici (n. 2267):

Lu nzignamentu tradizziunali dâ Cresia nun escludi, suppostu lu chinu accirtamentu di l'idintitati e dâ rispunzabbilitati di lu curpèvuli, lu ricursu â pena di morti, quannu chista fussi l'ùnica via praticàbbili p’addifènniri afficacimenti di l'aggrissuri ngiustu la vita d’èssiri umani.

Siddu, mmeci, li menzi ncruenti sunnu sufficenti p’addifènniri di l'aggrissuri e pi prutìggiri la sicurizza dî pirsuni, l'auturitati si limita a sti menzi, poichì iddi sunnu megghiu rispunnenti ê cunnizzioni cuncreti dû beni cumuni e sunnu cchiù cunformi â dignitati dâ pirsuna umana.

Oi, nfatti, a siquiutu dî pussibbilitati di cui lu Statu disponi pi riprimiri afficacimenti lu crìmini rinnennu nun affinzivu chiddu ca l'havi cummittutu, senza livàricci difinitivamenti la pussibbilitati di ridimìrisi, li casi d’assuluta nicissitati di supprissioni dû reu «sunnu oramai veru rari, siddu nun addrittura praticamenti nun asistenti» (Giuvanni Paulu II, ncìclica Evangelium vitae, 56: AAS 87 (1995) 464).

È ntirissanti lu fattu ca l'ùrtimu paràgrafu è nu chiarimentu agghiunciutu nta na succissiva edizzioni di lu Catichismu, e si prisenta comu n’apprufunnimentu e n'espricitazzioni dâ duttrina già esprimuta ntê paràgrafi antiriuri. Tali espricitazzioni, comu e gghiè, pruveni dâ ncìclica Evangelium Vitae, dû 1995, ca pricedi la pubbricazzioni difinitiva dû Catichismu ntô 1997. Nun è dunca n'agghiunciuta o na mudìfica â duttrina, benzì un citari tutti li funti duttrinali priasistenti. L'upinioni pùbbrica avìa faciutu nutari ca l'espusizzioni si pristava a èssiri ntirpritata comu un vilatu appoiu â pena di morti accussì comu è appricata ‘n tanti paisi.
Mpurtanti espunenti dâ Cresia cattòlica sunnu attuarmenti ‘n prima fila p’addumannari l'abbulizzioni dâ pena di morti ntô munnu.
Lu stissu Papa Giuvanni Paulu II esprimìu cchiù voti tali pusizzioni; duranti la sô ùrtima visita ntê Stati Uniti, lu 27 di jinnaru di 1999 lu puntèfici dichiarau: "La nova evancilizzazzioni addumanna ê discèbbuli di Cristu d’èssiri a fauri dâ vita. La sucitati muderna è ‘n pussessu di li menzi pi prutèggirisi, senza nijari a li criminali la pussibbilitati di ridìmirisi. La pena di morti è crudeli e nun nicissaria e chistu vali macari pi chiddu ca fici assai di lu mali".

L'upinioni pùbbrica di tanti paisi è divisa. Nta tanti paisi ‘n cui viggi la pena di morti, primu tra tutti li Stati Uniti, asisti nu forti muvimentu ca nn’addumanna l'abbulizzioni. Viciversa, nta tanti paisi ‘n cui nun cc'è pena di morti, tra cui l'Italia, la genti fa piriudicamenti richesti di rimmissioni di sta pràtica ntô Drittu pinali.

Cu susteni la pena di morti ndica li siquenti elimenti:

• La pena di morti fussi n’afficaci ditirrenti.
• La nicissitati di punizzioni asimprari pî dilitti cchiù effirati
• Lu nun funziunamentu dû sistema carzarariu

Si fannu sempri cchiù vivi ntô munnu li muvimenti c’addùmannu l'abbulizzioni dâ pena di morti ‘n nomu dî Dritti umani.
La rifrissioni ca veni purtata avanti si basa supra elimenti cumuni:

• La numanitati dâ prucidura
• La pussibbilitati di l'erruri.
• Lu nun funziunamentu dâ pena di morti comu ditirrenti pî dilitti cchiù effirati.

Cchiuttostu, si penza ca la sô ntruduzzioni putissi aviri n’effettu cuntrariu.

• La pussibbilitati c’abbisogna dari ô reu di ridìmirisi e di rènnirisi ‘n quarchi modu ùtili â cumunitati a cui arricau nu dammaggiu enormi.

• Pena di morti ’n Arabbia Saudita
• Pena di morti ntâ Ripùbbrica Pupulari Cinisa
• Pena di morti ’n Corea dû Nord
• Pena di morti ’n Francia
• Pena di morti ‘n Germania
• Pena di morti ntô Regnu Unitu
• Pena di morti ntê USA
• Usu dâ pena di morti ntô munnu
• Malicidiu
• Svintramentu