Sahara
Ukoliko ste tražili film pod istim imenom, vidite članak Sahara (film).Sahara (arapski: الصحراء الكبرى, aṣ-ṣaḥrāʼ al-kubrá — „velika pustinja”) najveća je vruća pustinja i treća najveća pustinja na svetu posle Antarktika i Arktika.[1] Obuhvata površinu od 9.200.000 km2[2] i može se porediti sa površinom cele Kine ili Amerike.
Sahara obuhvata većinu severne Afrike, izuzev plodne regije na obali Sredozemnog mora, Atlaskih planina Magreba i doline Nila u Egiptu i Sudanu. Ona se proteže od Crvenog mora na istoku i Mediterana na severu do Atlantskog okeana na zapadu, gde se pejzaž postepeno menja iz pustinje na priobalne ravnice. Na jugu je ograničena Sahelom, pojasom polupustinjske tropske savane oko doline reke Niger i regije Sudan u podsaharskoj Africi.
Sahara se može podeliti na nekoliko regija, uključujući: zapadnu Saharu, centralne ahagarske planine, planine Tibesti, airske planine, pustinju Tenere i Libijsku pustinju.
Naziv „sahara” je nastala od dijalektične arapske reči za pustinju – ṣaḥra (صحرا).[3][4][5][6]
Geografija
uredi
Sahara pokriva velike delove Alžira, Čada, Egipta, Libije, Maloga, Mauritanije, Nigera, Zapadne Sahare, Sudana i Tunisa. Ona pokriva 9,000,000 km2 (3,500,000 sq mi), odnosno 31% cele Afrike. Ako bi bile obuhvaćene sve površine sa godišnjim padavinama manjim od 250 mm, Sahara bi obuhvatala 11,000,000 km2 (4,200,000 sq mi). To je jedna od tri izrazite fiziografske pokrajine Afričke masivne fiziografske podele.
Sahara je uglavnom kamenita pustinja (hamada, kamena visoravan), peskovite pustinje (peščana mora – velike površine pokrivene pečanim dinama) formiraju samo manji deo, ali mnoge od peščanih dina su više od 180 metres (590 ft).[7] Vetar ili retke kiše oblikuju pustinjske karakteristike: peščane dine, polja dina, peščana mora, kamene visoravni, ravnice šljunka (reg), suve doline (wadi), suva jezera (oued) i slane površine (shatt ili chott). Neuobičajene oblike zemljišta uključuju strukturu Ričata u Mauritaniji.
Planine
urediNa severozapadu Afrike, u Alžiru i Maroku, uzdižu se planine Atlas, koje predstavljaju barijeru između mediteranske i aridne klime. Najviši vrh je Tubkal – 4.165 metara. U unutrašnjosti Sahare uzdižu se dve ostrvske planine, Ahagar u Alžiru (najviši vrh Tahat – 3.005 metara) i Tibesti u Čadu (Emi Kusi – 3.415 metara). Obe planine su vulkanskog porekla.
Reljef
urediSahara je najveća pustinja na svetu, sa površinom od oko 9 miliona km². Oko 1,2 miliona km² je peskovita, dok je ostatak kamenit i šljunkovit. U Africi se peskovite pustinje nazivaju ergovi, kamenite su hamade, a šljunkovite, kojih ima u plitkim depresijama u Libiji, poznate su pod imenom — seriri.
Erozivni oblici
urediU alžirskom delu Sahare u hamadama se javljaju stenoviti ostenjaci, formirani delovanjem peska nošenog vetrom. Ovi oblici se u Alžiru nazivaju – „gur“. Brojne su i suve rečne doline – uadi, ostaci nekadašnjih reka, kojima samo nakon iznenadnih pljuskova poteče voda. U delovima pustinje gde je vetar pojačanog intenziteta, a podloga slabije vezana javljaju se tzv. „izduvne (deflacione) kotline“. Jedna od najvećih na svetu nalazi se jugoistočno od planine Tibesti i zahvata površinu od oko 90.000 km².
Akumulativni oblici
urediNa mestima gde je izdanska voda u blizini površine dolazi do formiranja slanih jezera u depresijama. Ona su brojna i nestalna, ima ih oko 1.000 širom Alžira i Tunisa. Nazivaju se šotovi, a najpoznatiji takvi su Šot DŽerid i Šot-eš-Šergi. Najkarakterističniji oblici su, svakako, dine koje dostižu značajne dimenzije (do 180 metara) i barhani (srpaste dine), kojih najviše ima u Libijskoj pustinji. Dostižu visine oko 30-40 metara. Poseban oblik dine – sif, karakterističan je za Saharu, nastaje delovanjem vetra promenljivog pravca i brzine kretanja.
Klimatske osobnosti
urediKlima Sahare nije oduvek bila aridna. U prošlosti se na osnovu pronađenih fosila zaključuje da je ovde vladala izuzetno vlažna klima i vegetacija je bila bujna. Krajem poslednjeg ledenog doba, pre oko 8.000 godina, u pustinji su kiše bile česte, danas je ona jedno od najsušnijih predela na svetu. Prosečne padavine u Sahari su manje od 20 mm godišnje. Dnevno kolebanje temperature vazduha iznosi oko 35 °C, dok su sezonska kolebanja čak 56,5 °C. Temperatura peska u pustinji dostiže 81 °C. Najviša temperatura na Zemlji izmerena je u oazi Azizi, u Libijskoj pustinji i iznosila je 57,8 °C.
U Sahari duvaju snažni vetrovi koji formiraju peščane oluje. Karakteristični lokalni vetrovi su gibli, samum i sarat u Alžiru i Tunisu, hamsin u Egiptu i šerguj u Maroku.
U Sahari je pao sneg januara 2012. godine, prvi posle 1978. godine.[8]
Hidrografija
urediNajveća i jedina prava reka u Sahari je Nil. Protiče kroz Sudan i Egipat i uliva se u Sredozemno more, praveći veliku deltu. Podzemne izdan i formiraju oaze, koje su okružene bujnim rastinjem. Takve su Baharija, Dakla i Siva u Egiptu, zatim Kufra u Libiji, Tidikept i Gurara u Alžiru. Brojna su i povremena slana jezera – šotovi, kojih ima najviše u Alžiru i Tunisu. Najpoznatiji su Šot DŽerid, Šot-eš-Šergi i Šot el Hodna. U koritima nekadašnjih reka – uadima mestimično se nakon iznenadnih pljuskova javljaju povremeni tokovi.
Flora i fauna
urediU priobalnim područjima Sahare, na obalama Mediterana i Atlantika, javlja se žbunoliko rastinje, garig i makija. U njegovom zaleđu su oblasti prekrivene sukulentnim biljkama i lišajevima. U podgorinama planina Ahagar i Tibesti javljaju se palme i srodne vrste, dok se u povremeno vlažnim i slanim područjima oko šotova formiraju halofitne biljke. U samom središtu pustinje nema nikakve vegetacije usled vrlo nepovoljnih uslova za razvoj života.
Uprkos negostoljubivosti prostora, Sahara je dom za brojne životinjske vrste prilagođene pustinjskom načinu života. Brojne su jednogrbe kamile, zatim koze i škorpioni. U Sahari žive tri vrste pustinjskih lisica i mali sisari, nalik glodarima, poznati kao damani. Kamenite prostore nastanjuje nekoliko vrsta otrovnih zmija. Karakteristične su i adaks antilope, zatim afrički divlji psi i gepardi. Ovde žive i gazele, a nekada veoma brojna vrsta – nojevi, danas se retko viđa u Sahari.
Društvene odlike
urediIstorija
urediNajstarijim narodima u Sahari smatraju se Berberi i Tuarezi, koji ove prostore naseljavaju od njenog postanka. Pre 9.000-6.000 godina ppre nove ere u slivu reke Nil razvila se civilizacija starih Egipćana i Nubijaca, a oko 1200. p. n. e. i Feničana. Pred početak nove ere Saharom su zavladali Grci, Rimljani i Kartaginjani. U VII veku u ove prostore prodire islam. Do XIX veka većinu prostora današnjeg Egipta, Libije i Sudana držalo je Osmansko carstvo, kada otpočinje evropska kolonizacija. Francuzi su zauzeli Alžir, Tunis, Maroko, Niger, Mali i Čad. Španci su osvojili Zapadnu Saharu, a Italijani Libiju. Velika Britanija uspostavila je svoju vlast na prostoru Egipta i Sudana. Prvi se za nezavisnost izborio Egipat, 1922. godine, a ostale zemlje Sahare u periodu 1951—1975. godine.
Stanovništvo
urediZbog loših klimatskih uslova u Sahari nema velikih naselja. Sve ukupno u pustinji živi oko dva miliona ljudi, pretežno po oazama ili u njihovoj blizini. Najviše je Berbera, Tuarega, Kopta i Beduina. Najveći gradovi svih država saharske podoblasti su raposređeni po obalama Sredozemlja i Atlantika.
Slike
uredi-
Saharski krajolik (Tunis) -
Zalazak Sunca u Sahari (Tunis)
Povezano
urediReference
uredi- ↑ „Largest Desert in the World”. Pristupljeno 7. 3. 2018.
- ↑ Cook, Kerry H; Vizy, Edward K (2015). „Detection and Analysis of an Amplified Warming of the Sahara Desert”. Journal of Climate 28: 6560. DOI:10.1175/JCLI-D-14-00230.1.
- ↑ „Origin and meaning of Sahara” (en). Pristupljeno 7. 3. 2018.
- ↑ „English-Arabic Online Dictionary”. Online.ectaco.co.uk. 28. 12. 2006. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-09. Pristupljeno 12. 6. 2010.
- ↑ Wehr, Hans (1994). A Dictionary of Modern Written Arabic (Arabic-English) (4. izd.). Wiesbaden: Otto Harrassowitz. str. 589. ISBN 0-87950-003-4.
- ↑ al-Ba'labakkī, Rūḥī (2002) (ar). al-Mawrid: Qāmūs ‘Arabī-Inklīzī (16 izd.). Beirut: Dār al-‘Ilm lil-Malāyīn. str. 689.
- ↑ Strahler, Arthur Newell (1987). Modern physical geography (3 izd.). New York: J. Wiley. ISBN 0471850640. OCLC 14357841.
- ↑ U Sahari pao sneg („Blic“, 20. januar 2012), Pristupljeno 24. 4. 2013.
Literatura
uredi- Brett, Michael; Prentess, Elizabeth (1996). The Berbers. Blackwell Publishers.
- Bulliet, Richard W. (1975). The Camel and the Wheel. Harvard University Press. Republished with a new preface Columbia University Press, 1990.
- Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Signal Books (UK), Oxford University Press (USA).
- Julien, Charles-Andre (1970). History of North Africa: From the Arab Conquest to 1830. Praeger.
- Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Longman.
- Laroui, Abdallah Laroui (1977). The History of the Maghrib: An Interpretive Essay. Princeton.
- Scott, Chris (2005). Sahara Overland. Trailblazer Guides.
- Wade, Lizzie (2015). Drones and Satellites Spot Lost Civilizations in Unlikely Places. Science (American Association for the Advancement of Science).
