Radola Gajda

Radola Gajda
Radola Gajda
Doğum	14 Şubat 1892(1892-02-14) Kotor, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm	15 Nisan 1948 (56 yaşında) Prag, Çekoslovakya
Bağlılığı	Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (1910-11; 1914-15)  Karadağ (1915-1916)  Rusya (1919)  Çekoslovakya (1917-19; 1920-26)
Hizmet yılları	1910-1926
Rütbesi	Yüzbaşı (Karadağ) Tümgeneral (Çekoslovakya)
Çatışma/savaşları	I. Dünya Savaşı Rus İç Savaşı

Radola Gajda veya Rudolf Geidl (14 Şubat 1892, Kotor, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu – 15 Nisan 1948, Prag, Çekoslovakya) Çek komutan ve siyasetçi.

Gidl'in babası Avusturya-Macaristan Ordusunda subaydı. Kotor'da bulunan birlikte görev yapıyordy. Annesi ise Karadağlı bir yoksul asilzadeydi. Ailes Moravya'daki Kyjov'a yerleşince Geidl eğitimine burada devam etti. 1910 yılında Mostar'da bir yıllık zorunlu askerlik eğitmini aldıktan sonra 1912-13 yılındaki Balkan Savaşlarına katıldı. I. Dünya Savaşı'nın başında Avusturya-Macaristan Ordusuna katıldı ve Dalmaçya'da, Saraybosna'da görev yaptı. 1915 Eylül ayında Bosna'da düşmana esir düştü.

Yakalanmasının ardından hemen saf değiştirir ve Karadağ Ordusuna yüzbaşı olarak atanır. 1916 yılındaki bozgundan sonra, Rusya'ya kaçar ve buradaki Sırp birliğine katılır. 1916 yılının sonlarına doğru bu birliğin de yenilgisinden sonra 30 Ocak 1917 tarihinde Rusya'daki Çekoslovak Lejyonuna katılır. Burada çeşitli muharebelerde kendisini gösteren Gajda hızla rütbe alır ve yükselir. Rus İç Savaşı sırasında bölgede bulunan ve Batı Cephesindeki muharebelere katılmak için Rusya'dan Avrupa'ya getirilmek istenen lejyonun Sibirya üzerinden Vladivostok'a oradan da ABD üzerinden Avrupa'ya getirilmesi planlanır. Ancak Trans-Sibirya Demiryolu hattı boyunca ilerleme sırasında özellikle Bolşevik karşıtı Beyaz Ordu yanlısı Çekoslovak Lejyonu ile Bolşevikler arasında çatışmalar çıkacak ve lejyon iç savaşa dahil olacaktır. Kızıl Ordu'nun kurulma aşamasında olmasından istifade eden lejyon tren hattı boyunca tüm kentlerde iktidarı Bolşeviklerden alarak Beyazlar verecektir. Gajda bu şekilde Novosibirsk'den İrkutsk'a kadar bölgeye hakim olacaktır. Gajda, Bolşeviklere karşı şiddetli şekilde savaşacak ve Rus İç Savaşı'na bu kadar dahil olması lejyonun Çekoslovakya'nın bağımsızlığı için bir an önce Avrupa'ya dönmesini isteyen siyasetçi Tomáš Garrigue Masaryk ile arasının açılmasına sebep olacaktır.

Gajda'nın yürüttüğü en başarılı askerî harekât Perm'in 24 Aralık 1918 günü ele geçirilmesidir. Çekoslovak Lejyonu şehirde 20 bin esir, 5 bin vagon, 60 top, 1000 makineli tüfek ve donmuş Kama Nehri üzerinde küçük çaplı bir filo ele geçirir. Gajda özellikle Bolşevik karşıtı saldırıları sonucu Beyaz Ordu komutanları arasında aranır olacaktır ve general rütbesine terfi ettirilecektir. Gajda bundan sonra Amiral Aleksandr Kolçak'ın davetine icabet ederek Kolçak birliklerinin komutasını alır.

Sibirya'daki iktidarı çözülmekte olan Kolçak Ordusu Kızıl Ordu birlikleri karşısında yenilecek ve cephe gerisinde partizan ayaklanmalarıyla boğuşmak zorunda kalacaktır. Başarısız olan Gajda, Kolçak ile anlaşamayacak ve 5 Temmuz 1919 günü azledilecektir. Kolçak'a karşı SR'lar tarafından düzenlenen başarısız ayaklanmaya da katılan Gajda Sibirya'dan gemiyle Avrupa'ya kaçar.

1920 yılı başlarında Çekoslovakya'ya gelen Gajda'nın general rütbesi tanınsa da herhangi bir askerî birlik komuta görevi verilmez. 1920 Kasım ayında Fransa'daki École Supérieure de Guerre Harp Akademisine ve aynı zamanda Institute Technique de Practique Agricole Enstitüsünde ziraatçılık derslerine katılır.

9 Ekim 1922'de ülkesine geri dönen Gajda'ya Kösice, Slovakya'daki 11. Alayın komutası verilir. Bölge halkının gündelik hayatına dair ilgi göstermesi yöre halkı tarafından sevilmesine yol açacaktır. 1 Aralık 1924 günü Prag'daki Genelkurmay Başkanlığının Başkan Yardımcılığına atanır. Genelkurmay Başkanı olan Fransız askerî ataşesi Eugéne Mittelhauser'den sonra aynı göreve gelen Maurice Pellé ile geçinemeyecektir. 1926 yılında Fransız komutanların ülkeden ayrılmasının ardından 20 Mart 1926 günü Genelkurmay Başkanı olur. Görevdeyken özellikle eski lejyon askerlerine sahip çıkacaktır.

Siyasi olaylarda aldığı tavırlar ve bu dönemde yükselişte olan İtalyan faşizmini açıkça desteklemesinden dolayı Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Tomáš Garrigue Masaryk tarafından zorla emekli edilir. Masaryk'in Gajda'nın Benito Mussolini benzeri bir faşist darbe yapmasından korktuğu düşünülmektedir.^[1]

34 yaşında emekli olan Gajda siyasete atılır. 1926 yılı sonunda Ulusal Faşist Birliği (Çekçesi: Národní Obec Fašistická, NOF) partisine katılır. Parti Mussolini'nin Ulusal Faşist Partisi örnek alınarak oluşturulmuştur. Gajda 2 Ocak 1927'de bu partinin lideri olur. 1929 seçimlerinde parti parlamentoya girecektir.

21-22 Ocak 1933 gecesi Brno'da Židenice Ayaklanması patlak verir. 70-80 yerel faşist hükûmeti devirmek için bir askerî darbe girişiminde bulunur. Ayaklanma derhal bastırılacak ve Gajda ertesi gün ayaklanmayı teşvik etmekten dolayı tutuklanacaktır. İlk başta darbeyle bir bağlantısı bulunamayan Gajda'nın suçsuz bulunması kamuoyundan büyük tepki görünce altı aya mahkûm edilecek ve rütbeleri sökülerek emekli maaşı kesilecektir.

Gajda'nın faşist partisi 1935 yılındaki seçimlerinde başarılı olacak ve Gajda parlamentoya seçilecektir. Faşist partisi etkilendiği İtalyan faşizminin etkisiyle Almanya'daki Nazilerin karşısındadır. Bu dönemde Adolf Hitler tarafından Çekoslovakya'dan talep edilen Sudetenland bölgesinin verilmemesini savunan parti Nazi Almanyası ile savaşı savunmaktadır.^[2] Savaşın yaklaşmakta olduğu 1939 yılında hakları iade edilerek general rütbesi iade edilir. Bu dönemde yeni kurulan Ulusal Birlik Partisine (Çekçesi: Strana Národní Jednoty) katılır. Nazi işgalinde olan ülke siyasi olarak da kaos içindedir. Çok sayıda darbe girişimi olsa da hepsi bastırılacak ve kalan Çek toprakları da Nazi işgali altına girecektir. İşgal döneminde Gajda siyasi hayattan uzaklaşacaktır. Çek direnişçilerine ve Çek askerlerinin Polonya'ya geçmesine yardımcı olacaktır. Oğlunun da direniş üyesi olduğu bilinmektedir. Bu faaliyetlerinden dolayı Gestapo tarafından soruşturulsa da faşist geçmişinden ötürü tutuklanmayacaktır.

II. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Kızıl Ordu tarafından Nazi işgalinden kurtarılan Çekoslovakya’da bulunan Gajda NKVD tarafından 12 Mayıs 1945 günü tutuklanır. Çok ağır koşullarda sorgulanacak ve tutuklu kalacaktır. Nisan 1947’de faşizm ve Nazizm propagandası suçlamasından dolayı mahkemeye çıkacak ve savcılık tarafından hakkında ömür boyu hapis cezası istenecektir. Gajda’nın hapiste yattığı iki yıl göz önüne alınarak serbest bırakılmasına karar verilir. Parasız ve unutulmuş bir şekilde birkaç ay sonra ölür.

• The Czech Fascist Movement: 1922-1942 by David Kelly (Columbia University Press, 1995, ISBN 0-88033-327-8)
• Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890 edited by Philip Rees (1991, ISBN 0-13-089301-3)
• "Radola Gajda of Czechoslovakia" by Joseph F. Zacek in East Central European War Leaders: Civilian and Military edited by Bela K. Kiraly (Columbia University Press, 1988, ISBN 0-88033-140-2)
• Antonín Klimek and Petr Hofman: "Generál Radola Gajda, vítěz, který prohrál" (General Radola Gajda, the winner who lost), 1995, ISBN 80-7185-033-0, excerpts.
• "The Would-Be Führer: General Radola Gajda of Czechoslovakia" by David Kelly in Issue 12.3 of The Journal of Slavic Military Studies
• Jiří Fidler: "Generálové legionáři" (Generals of the legion), 2001, ISBN 80-7242-043-7
• Milan Nakonečný: Zneuctěný a zapomenutý hrdina