Terni

Terni
Alministración
País	Italia
Rexón	Umbría
Provincia	Provincia de Terni
Tipu d'entidá	villa
Cabezaleru/a del gobiernu	Leopoldo Di Girolamo
Nome oficial	Terni (it)
Nome llocal	Terni (it)
Códigu postal	05100
Xeografía
Coordenaes	42°34′N 12°39′E / 42.57°N 12.65°E / 42.57; 12.65
Terni Terni (Italia)
Superficie	212.43 km²
Altitú	130 m
Llenda con	Acquasparta, Arrone, Colli sul Velino (es) , Labro (es) , Montecastrilli, Montefranco, Narni, Rieti, San Gemini, Spoleto (es) y Stroncone
Demografía
Población	106 370 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	49.16% de Provincia de Terni
Densidá	500,73 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	0744
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Cartaxena, Saint-Ouen-sur-Seine (es) , Praga 8 (es) , Dunaújváros (es) , Praga y Kōbe
comune.terni.it

Terni ye una ciudá italiana de 112.735 habitantes (2009), capital de la provincia de Terni, na rexón d'Umbría.

La ciudá, asitiada nuna llanura ente los ríos Nera y Serra, foi yá morada na Edá del Bronce y del Fierro, como testifiquen dellos afayos. La primer presencia humana ta fechada nel sieglu X e. C. En 1884, mientres se construyía la acerería, foi topada una vasta necrópolis umbra, que se piensa utilizada hasta'l sieglu VI e. C. Cerca del pobláu de Rocca San Zenone atopábase seique'l oppidum umbro de Vindena.

L'orixe de la ciudá remonta al 672 e. C., como testifica una placa en llatín del tiempu de Tiberio. El nome de Interamna Nahars fai suponer que los ríos arrodiaren la ciudá, formando una defensa natural.

Tres de la conquista romana del 299 e. C., Terni constituyó un desenvueltu municipium con templos, teatros, termes y anfiteatru, favorecíu tamién pola construcción de la via Flaminia, carretera que travesaba tola Italia central. Ye nesta dómina que se construyeron les muralles. Nel 271 e. C. el cónsul romanu Curio Dentato empezó obres pa la bonífica del ríu Velino, creando asina la cascada delle Marmore.

A lo llargo de la segunda guerra púnica, Terni, alliniada con Aníbal, tuvo que gastar munchos tributos a los vencedores romanos. Ocupada por Sila, mientres les lluches del sieglu I e.C. qu'adelantraron el fin de la edá republicana, Terni, sol Imperiu romanu, amplió la so estructura urbanística, faciéndose tamién sede d'una comunidá cristiana (Sieglu III d.C.) liderada pol obispu Valentín. Nel 253 d.C. equí morrió, asesináu polos sos mesmos soldaos, l'emperador Treboniano Gallu.

Cuando se derrumbar l'Imperiu romanu, ente los sieglos VI y VII, la ciudá sufrió devastaciones y saqueos: nel 546 polos ostrogodos de Totila, nel 554 polos bizantinos de Narsés y nel 755 polos lombardos del ducáu lombardu de Spoleto. Lluchando contra Spoleto, Terni recibió al emperador Federico Barbarroja, qu'acababa de ser entronizado en Roma; ésti, nel 1159, punxo Terni a feudu, otorgándolo al cardenal Octaviano de Monticelli que poco dempués se convirtió nel antipapa Víctor IV. Los ternanos, fieles al papa, remontáronse y, de resultes, l'emperador unvió al arzobispu Cristianu de Mainz con un fuerte exércitu que, nel 1174, destruyó la ciudá.

Reconstruyida, Terni travesó un periodu buriu, poles lluches ente Güelfos y Guibelinos y poles guerres coles ciudaes cercanes pal dominiu de los castiellos y de los centros de mayor comerciu. Sufrió por mano de les milicies de Federico II, tamién un llargu asediu que perxudicó la fuercia económico de la ciudá.

Nel sieglu XIII llevantar de nuevu, faciéndose'l centru del tránsitu del comerciu de los Florentinos col Abruzzo y volviendo escontra un nuevu bienestar económico. Nel 1408 pasó sol dominiu de Ladislao de Nápoles, tres de Braccio de Montone, nel 1420 del Estáu de la Ilesia, nel 1433 y 1445 de Francisco Sforza pa volver, definitivamente, sol papa. Ye nesti periodu qu'hubo les lluches ente nobles y burgueses, qu'acabaron cola sangrienta nueche del 25 d'agostu de 1564, na cual asocedió la "matanza" de los nobles por mano de los Banderari (facción na cual tomaben partíu casi tol burgueses), de la mesma reprimida pol comisariu apostólicu Monte Valenti, unviáu por papa Pio IV. Quedóse asina'l dominiu papal, constituyendo'l texíu pal desenvolvimientu industrial, qu'empezó a lo llargo del sieglu XIX.

Nel 1860, amiesta al Reinu d'Italia, contribuyó a la unificación siendo'l llugar onde quedaben les espediciones contra'l morrebundu estáu Pontificiu. Nel pobláu de Collescipoli caltiénse'l barcu col que Giuseppe Garibaldi consiguió de fuxir de Caprera.

A la fin del 1800 fueron construyíes les acererias que llevaron un gran desenvolvimientu a la ciudá, llegando a tener más de 10.000 trabayadores, procedientes non solo de tola rexón, sinón tamién de tola Italia central y meridional. Anguaño los trabayadores son sobre los 3.000, y tol establecimientu pertenez a la multinacional alemana Thyssen-Krupp.

Destruyida casi integralmente na Segunda Guerra Mundial, pol nucleu industrial, de nuevu se "arremangó" pa volver ser la más importante ciudá de la economía rexonal y una de la más importante d'Italia.

Evolución demográfica de Terni

1951	1961	1971	1981	1991	2001	2006	2013
84,403	95,072	106,927	111,964	108,248	105,018	108,999	113,423
(Fonte: [necesita referencies])

L'área urbana formada pola Conca ternana algama casi los 372.782 habitantes.

Gráfica d'evolución demográfica de Terni ente 1861 y 2011

Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia

Ente'l final del sieglu XIX y los primeros años del sieglu XX la ciudá conoció un importante procesu de industrialización pol establecimientu de munches fábriques.

Primer foi la Fabbrica d'armi nel 1875, establecimientu militar estatal (inda activu) de notable valor arqueolóxicu industrial. Siguió la Società degli altiforni, fonderie y acciaierie di Terni nel 1884, les Officine Bosco nel 1889 y un establecimientu de la Società di Carburu di Calcio que, nel 1907, empezó a producir calciocianamidis. Esti procesu de industrialización y un paralelu desenvolvimientu económicu-empresarial, llevó la ciudá a faese un importante polu siderúrxicu, metalúrxicu y químicu de la economía italiana.

• La carretera estatal 675 - Autovía Umbro-Laziale enllaz Terni cola Autopista A1, al traviés de la salida d'Orte; cola ciudá de Viterbo y dientro d'unos años cola ciudá de Civitavecchia.
• La carretera estatal 3bis - Autovía Tiberina l'enllaz con Perugia, Cesena y Rávena
• La carretera estatal 209 Valnerina con Cascia y Norcia
• La carretera estatal 3 Flaminia con Espoleto, Foligno y les Marche
• La carretera estatal 79 Ternana con Rieti y el Abruzzo

• Asitiar a lo llargo de la llinia Roma-Ancona. El trayeutu escontra la capital lleva non más d'una hora de tren.
• Llinies secundaries son la Terni-Rieti-L'Aquila, y la Terni-Perugia-San Sepolcro.

• 14 de febreru - San Valentín obispu y mártir, patrón de la Ciudá y proteutor de los namoraos, la so basílica ta allugada a 2,5 km del centru y caltién el cuerpu del mártir.
• 30 d'abril - 1 de mayu - Cantamaggio Ternano, desfile de máquines alegóriques, antigua tradición amestada al espertar de la primavera.
• Últimu domingu de xunu - Festa delle acque – a la cascada delle Marmore y al llagu di Piediluco
• Xunu - Ephebia Rock Festival manifestación musical xuvenil
• Dellos momentos a lo llargo del añu - Terniinjazz, festival de jazz.
• Payares - CortoFonino Film Festival, eventu l'el cual apúrrense gallardones a los meyores curtiumetraxes rodaos con teléfonos móviles.

• Cartaxena  España
• Saint-Ouen  Francia
• Praga 8  Chequia
• Dunaújváros  Hungría

• Kōbe  Xapón
• Auserd Pueblu saḥarianu

Dende'l 1974 hai un campus de la Universidá de Perugia - Polu científicu y didácticu de Terni - que cunta coles facultaes de:

• Medicina *

Inxeniería * Económica * Ciencies Polítiques

• Filosofía y Lletres
• Ciencies de la Formación

Son munches les películes que fueron rodada nes cercaníes de la ciudá, arriendes de la ciudá mesma. Ente elles caben destacar les películes de direutor italianu, ganador del Oscar Roberto Benigni: La Vida ye Bella y Pinocho. Nos vieyos pabellones industriales abandonaos foi establecida una Ciudá del Cine, que xunto al CentroMultiMediale podría camudar la vida económica y el desenvolvimientu de la ciudá, dende un agora yá vieyu sistema industrial escontra un terciariu siempres más especializáu.

• Palazzo Manassei col Muséu Arqueolóxicu de Terni
• L'anfiteatru Fausto del 32 e. C.
• Les Ilesies de San Francisco (XIII sec.), de San Salvador (sieglu XI), de Sant'Alò (sieglu XI) y de San Pedro.
• Palazzo Spada (sede del conceyu) del sieglu XVI.
• La basílica de San Valentín
• El Duomo (Catedral, (sieglu VI)
• El Muséu Municipal Orneore Metelli
• El Muséu A. De Felice
• El parque A. De Felice, Torreorsina
• El Muséu Paleontolóxicu *

La cascada delle Marmore

• El Llagu di Piediluco
• Los restos arqueolóxicos de Palazzo Carrara
• La torre románica de los Barbarasa y la torre de los castiellos
• Los restos de la ciudá romana de Carsulae, de probable orixe célticu, onde inda queda visible un tramu de la perantigua Via Flaminia, que dende Roma conducía hasta'l mar Adriáticu
• Los monumentos d'arqueoloxía industrial (Obeliscu "Lancia di Lluz" d'Arnaldo Pomodoro, la pressa de Plaza Dante, los estudios Cinematográficos de Papiño, el Grande Hyperion)

• 
  Les cascaes "delle Mármore"
• 
  "Palazzo Spada" El Conceyu

Estes son los más importantes instalaciones deportives:

• Estadiu Llibero Liberati (fútbol);
• Pabellón Di Vittorio (voleibol, balonmano, fútbol sala);
• Pabellón De Santis (tenis de mesa, artes marciales);
• Piscines de Via Trieste, Via delle Palme, Via Vulcano, Piediluco (natación);
• Estadiu A. Casagrande (atletismu);
• Parque La Passeggiata (atletismu y jogging);
• Parque Viale Trento (jogging);
• Velódromu R. Perona (ciclismu, ḥoquei sobre patinos, patinaxe)
• Pista Rafting & Hydrospeed -y Marmore
• Pabellón Waro Ascenzioni (esgrima)

Pa un llistáu más detalláu, encamiéntase visitar esta páxina: páxina

Nel 13 de mayu de 1995 la 1ᵉʳ etapa del Giro d'Italia 1995 terminó en Terni cola victoria de Mario Cipollini.

L'equipu de fútbol ye la Ternana, fundada nel 1925.

Otros deportes tán representaos pol ThyssenKrupp Terni de fútbol sala y de voleíbol y el Terni Rubgy. Ye la única ciudá italiana onde nacieron dos campeones del mundu de motociclismu: Llibero Liberati, primer campeón mundial italianu de motociclismu na categoría 500 nel 1957 y Paolo Pileri campeón del mundu na categoría 125 nel 1975

El llagu de Piediluco ye unu de los centros principales de la Federación Italiana de Piragüismu

El Pabellón DeSantis foi Centru Federal de Tenis de mesa

• Páxina oficial
• Axencia promoción turística
• Diócesis de Terni - Narni - Amelia
• Universidá
• Ternana Calcio Archiváu 2007-09-29 en Wayback Machine
• Cámara de Comerciu Archiváu 2007-12-18 en Wayback Machine
• Hospital
• Umbria Film Commission (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).