Ellen Terry

Ellen Terry
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Coventry, 1847ko otsailaren 27a
Herrialdea	Erresuma Batua
Heriotza	Small Hythe (en) eta Tenterden, 1928ko uztailaren 21a (81 urte)
Heriotza modua	: istripu zerebrobaskularra
Familia
Aita	Benjamin Terry
Ama	Sarah Ballard
Ezkontidea(k)	Edward William Godwin (en) George Frederic Watts  (1864ko otsailaren 20a -  1864) Charles Clavering Wardell Kelly (en)  (1877ko azaroa -  ezezaguna) James Carew  (1907, 1907ko martxoaren 22a -  1910)
Bikotekidea(k)	ikusi Edward William Godwin (en)
Seme-alabak	ikusi Edith Craig (en) Edward Gordon Craig
Haurrideak	ikusi Kate Terry (en) Marion Terry (en) Fred Terry (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	ingelesa
Ikaslea(k)	ikusi Edith Craig (en)
Jarduerak
Jarduerak	antzerki aktorea, zinema aktorea, antzerki enpresaburua eta idazlea
Jasotako sariak	ikusi Britainiar Inperioko Ordenaren Gurutze Handiko dama

Ellen Terry (1847ko^[1] otsailaren 27tik 1928ko uztailaren 21era) antzerki-aktore ingelesa eta ekintzaile sufragista izan zen, Actresses' Franchise League taldeko kidea. Terry aktore nagusia izatera iritsi zen Shakespeareren britainiar interpreteen artean.

Alice Ellen Terry Coventryn jaio zen, Ingalaterran, antzerki-eremuko familia batean. ^[2] Haren gurasoak, Benjamin eta Sarah Ballard, bira-konpainia bateko aktoreak izan ziren, egoitza Portsmouth-en^[3] zutenak, eta hamaika seme-alaba izan zituzten. Horietatik bost, gutxienez, aktoreak izan ziren: Florence, Fred, Kate eta Marion. Beste bi anaiak, George eta Charles, antzerki-zuzendaritzan aritu ziren.^[4] Kate aktore arrakastatsua izan zen, 1867an ezkondu eta eszenatik erretiratu zen arte. Seme ez-legitimoa izan zuen Edward Godwin arkitektoarekin. Bera izan zen, seguruenik, bere zurtoin ezagunena: Gordon Craig aktore, zuzendari eta eszenografo bikaina.

Terryren lehen antzezlana zortzi urte zituela izan zen, Charles Kean lagunarekin batera. Mamilliusen papera egin zuen Shakespeareren Cuento de invierno izeneko obra batean, eta 1856an Londreseko Teatro Princesan antzeztu zuen. Horrez gain, Printze Arthur interpretatu zuen El rey Juan-en eta Puck rola izan zuen El sueño de una noche de verano lanean. El Princess-en antzezten jarraitu zuen, 1859an Kean erretiratu zen arte.^[5] Hurrengo bi urteetan, Terry eta Kate obrak eta sketchak antzezten joan ziren, gurasoek eta musikari batek lagunduta.

1861etik 1862ra bitartean, Terry Londreseko Royalty Antzokian egon zen, Madame Albina de Rhonak zuzendu zuen, eta Madge Kendalek antzeztu egin zuen, beste hainbat famaturen artean. 1862an, bere ahizpa Kate-rekin elkartu zen Bristolen, eta J. H. Chuteren konpainiarekin hasi zen lanean. Harekin paper ugari interpretatu zituen, burlesque generoko pertsonaiak barne, kantatu eta dantzatzea eskatzen zutenak, Mucho sonido y pocas nueces, Otelo eta El mercader de Venecia-ko pertsonaiak esate baterako. 1863an, Chutek Bath-eko Royal Antzokia inauguratu zuen Royal Antzokia. Han, Terryk, 15 urte zituela, Titania interpretatu zuen Udako gau bateko ametsetan, eta, ondoren, Londresera itzuli zen Haymarket Antzokiko konpainiara, Shakespearen lanekin.

Terry hiru aldiz ezkondu zen eta harreman sentimental ugari izan zituen bizitzan zehar. Londresen, Terryri eta haren ahizpa Kateri erretratu bat egin zien George Frederick Watts artista bikainak, eta hark ezkontzeko proposatu zion. Watts-ek Terry-ren erretratuak margotu zituen eta horien artean daude, "Choosing", "Ofelia" eta "The Sisters", azken hau bere ahizpa Katerekin batera. 1864ko otsailaren 20an ezkondu ziren, 17 urte bete baino pixka bat lehenago, eta Watts-ek 46 urte zituela. Terry eta Watts banandu egin ziren, hamar hilabetez ezkonduta egon ondoren. Hilabete horietan, Terryk atseden hartu zuen interpretazio-lanetik, eta 1866an berriz ere itzuli zen.^[6]

1867an, Terryk John Taylorren hainbat pieza antzeztu zituen, besteak beste, A Sheep in Wolf's Clothing, Adelphi antzokian, The Antipodes, Drury Lane Royal antzokian eta Still Waters Run Deep, Queen antzokian. Urte horretan bertan, Henry Irvingekin egin zuen lan Katherine and Petruchio-n, eta David Garrick-ek idatzitako eta Queen's Theatre-k ordezkatutako La fierecilla domada obraren bertsioa landu zuen. 1868an, Terry, Edward William Godwin arkitekto eta diseinatzailearekin harremanetan hasi zen. Urte batzuk lehenago ezagutu zuen Edward, eta harekin joan zen bizitzera Pigeonwick izeneko etxe batera, Harpendanen, Hertfordshire-n, sei urtez interpretaziotik erretiratuta. Ez ziren ezkontzera iritsiko, Terry Wattsekin ezkonduta baitzegoen oraindik, eta 1877ra arte ez ziren dibortziatu. Horrek egoera iskanbilatsua ekarri zuen garai horretarako. 1869ko abenduan Godwin-ekin Edith Craig izeneko alaba bat izan zuen, eta 1872ko urtarrilean seme bat, Edward Gordon Craig.

Zailtasun ekonomikoko giro batean, Godwin-en harremana 1874an hoztu egin zen, eta Terry bere interpretazio-karrerara itzuli zen, 1875ean Goodwinengandik bananduz. 1874an, Terryk Charles Readeren hainbat lanetan jardun zuen, besteak beste: The Wandering Heir-en Philippa Chesterren papera egin zuen, It's Never Too Late to Mend-en Susan Merton-en papera, eta Our Seamen-en Helen Rolleston-en papera. Urte berean, Charles Wyndhamekin lan egin zuen The Crystal Palacen Volante interpretatuz John Tobinen The Honeymoon lanean eta Kate Hardcastle interpretatzen Oliver Goldsmith-en She Stoops to Conquer lanean.

1875ean, Terryk emanaldi bikaina izan zuen: Portia El Mercader de Venezian, Prince of Wales antzokian. Oscar Wildek soneto bat idatzi zuen paperean ikusi ondoren: "No woman Veronese looked upon / Was half so fair as thou wllamado I behold". Ondoren, bere ibilbidean behin eta berriz ekin zion lanari, 1917an Londreseko Old Vic Antzokian azkena izan zen arte. 1876an Lady Teazle izan zen The School for Scandal-en eta William Gorman Wills Olivia obran, besteak beste. Terry berriz ere ezkondu zen, 1877ko azaroan, Charles Clavering Wardell Kelly aktore eta kazetariarekin, baina 1885ean hil aurretik banandu ziren.

1878an, 30 urte zituela, Terry Henry Irvingen konpainiarekin elkartu zen Londresko Lyceum Antzokian, lehen aktore gisa, eta Ofeliaren papera egin zuen Irving Hamleten. Handik gutxira, Terry Shakespeareren lehen interpretetzat hartu zuten Britainia Handian, eta, Irving-ekin batera, 20 urtez baino gehiagoz erreinatu zuen, ^[7] 1902an Lyceum utzi arte. ^[8] Bere produkzioa 1879an El mercader de Venecia kartelean 250 gauez egon zen, ezohiko zerbait izan, eta horren atzetik beste arrakasta batzuk izan zituen, bai Shakespearerekin baita lehen mailako beste obra batzuekin ere.

Irvingekin gehien ospatutako paperen artean, Portia, Beatriz Mucho ruido y pocas nueces obran, bere pertsonaia bereizgarrietako bat (1882 eta harrezkero), ^[9] eta Pauline Edward Bulwer-Lyttonen The Lady of Lyons obran (1878). Egin zituen beste paperetako batzuk honako hauek izan ziren: Julieta, Cordelia Rey Lear-en, Jeanette The Lyons Mail-en (Charles Reade-ren obra, 1883), Margaret Fauston-en (William Gorm Wills-ena, 1885), Lady Macbeth Macbeth-en (1888), Katalina Erregina Enrique VIII.enean (1892), ^[10] Rosamund de Clifford Becket-en (Alfred Tennyson, 1893), Ginebra King Arthur-en (J. Comyns Carr, Sir Arthur Sullivan-en musikarekin, 1895), ^[11] Imogena Cimbelino-n (1896), Victorien Sardou-eko pertsonaia nagusia eta Émile Moreau Madame Sans-Gêne-n (1897).

Terryk 1883an egin zuen debuta Estatu Batuetan, Henrietta erreginak Irvingen aurka Charles I.an egindako lanarekin. Biran entsaiatu zituen paperekin eta beste batzuk Irvingekin Jeanette-renak daude: The Lyons Mail, Ofelia, Beatriz, Viola eta bere pertsonaiarik famatuena: Portia. ^[12]

1903an, Terryk abentura berri bati ekin zion: Teatro Inperialaren zuzendaritza hartu zuen semearekin, Irving bazkideak Lyceumarekiko konpromisoa 1902an amaitu ondoren. Hemen erabateko kontrol artistikoa zuen eta zein lanetan arituko zen aukera zezakeen, Irvingek Lyceumean egin zuen bezala. Enpresa berriak George Bernard Shaw eta Henrik Ibsen-en lanak hartu zituen ardatz, azken honen Los guerreros de Helgeland pieza sartuz, 1903an Terryrekin Hiordis gisa irudikatua. Denbora horretan, Terry Shaw-rekin adiskidetu eta korrespondentzia famatua izan zuen. Antzerki-zuzendaritza porrot ekonomikoa izan zen azkenean Terryrentzat. Ondoren, Ingalaterran zehar bidaiatu zuen, konpromisoak hartuz Nottinghamen, Liverpoolen eta Wolverhamptonen, eta 1905ean James Matthew Barrieren Alice-Sit-by-the-Fire lanean jardun zuen. Irving 1905ean hil zen eta, haren heriotzak jota, Terry berriz erretiratu zen.

1906ko apirilean berriro jo zuen, Lady Cecily Wayneflete arrakasta handiarekin interpretatuz Shaw Captain Brassbound's Conversion obran, Court antzokian, eta Britainia Handian eta Estatu Batuetan bira arrakastatsu batean antzeztuta. 1906ko ekainaren 12an, 50 urte eszenan eman ondoren, gala bat egin zen Drury Lane antzokian, aktorearen alde, eta bere urteurrena lanbidean ospatzeko. Enrico Carusok abestu zuen, eta W. S. Gilbertek Trial by Jury-ren antzezpen bat zuzendu zuen. Eleonora Duse, Mrs. Patrick Campbell, Lillie Langtry, Herbert Beerbohm Tree eta Terryren familiako hogei kide baino gehiagok antzeztu zuten.

Aurrerago Terryk, Herbert Beerbohm Tree-ren Cuento de invierno bertsioan antzeztu zuen Hermiona gisa. 1907an, Estatu Batuetan zehar bidaiatu zuen, Charles Frohmanen zuzendaritzapean. Bidaia horretan, 1907ko martxoaren 22an, James Carew-ekin ezkondu zen, eta Court antzokian jo zuen harekin. Carewek baino hogeita hamar urte gehiago zituen. Terryren karrerak indartsu jarraitu zuen, baina bere ezkontza hautsi egin zen bi urteetan. ^[13] Nance Oldfield izan zen Pageant of Famous Women lanean, C. Hamiltonek eta haren alaba Edithek 1909an idatzia. 1910ean Estatu Batuetara bidaiatu zuen berriro, eta arrakasta handiz, Shakespeareren heroinei buruzko emanaldiak eta hitzaldiak eman zituen.

Ingalaterrara itzulita, Christopher St. Johnen The First Actress-en Nell Gwynne izan zen (Christabel Marshall; 1911). 1911an ere, Shakespeareren bost papereko eszenak grabatu zituen Victor Talking Machine Company-rentzat. ^[14] 1914an, Terry Australian eta Estatu Batuetan zehar ibili zen, Shakespeareren heroinei buruzko hitzaldiak errezitatzen eta ematen. 1916an, Darling izan zen Barrieren The Admirable Crichton (1916) lanean. Lehen Mundu Gerran, borrokarekin lotutako ongintza-ekitaldietan parte hartu zuen.

1916an, bere lehen filmean, Her Greatest Performance-n, Julia Lovelaceren papera egin zuen, hala ere, Londresen eta biretan antzezten jarraitu zuen. 1922ra arte hainbat film gehiago egin zituen, besteak beste, The Invasion of Britain (1918), Pillars of Society (1918), Victory and Peace, Potter's Clay (1922) eta The Bohemian Girl, non Buda umezaina interpretatzen zuen, Ivor Novello eta Gladys Cooper-ekin batera (1992). Ingalaterran, Estatu Batuetan eta Kanadan Shakespeareri buruzko hitzaldiak ematen jarraitu zuen. Antzokiko azken papera Romeo eta Julietako Nodriza bezalakoa izan zen, 1919an Lyric antzokian. 1920an atera zen eszenatik, eta 1922an zinematik.

1925ean Terry Inperio Britainiarraren Ordenako dama handia izendatu zuten. Azken urteetan, ikusmena pixkanaka galtzen hasi zen eta zahartasuna zuen. Terry Tenterden (Kent, Ingalaterra) inguruan hil zen bere etxean 81 urte zituela. Erraustu egin zuten, eta haren errautsak St Paul elizan (Covent Garden, Londres) dagoen zilarrezko kutxa batean gorde zituzten. Bere ondorengoen artean Sir John Gielgud aktorea eta Helen Terry abeslaria dira aipatzekoak.

• Auerbach, Nina. Ellen Terry: Player in Her Time (1987) W. W. Norton; (1997) University of Pennsylvania Press ISBN 978-0-8122-1613-4
• Scott, Clement. Ellen Terry (1900) Frederick A.Stokes, New York
• "Drama: This Week." The Athenæum. 19 de enero de 1895, p. 93.
• Goodman, Jennifer R. "The Last of Avalon: Henry Irving's King Arthur of 1895." Harvard Library Bulletin, 32.3 (Summer 1984) pp. 239-55.
• Hartnoll, Phyllis and Peter Found, The Concise Oxford Companion to the Theatre. (1992) Oxford University Press ISBN 0-19-866136-3
• Manvell, Roger. Ellen Terry. New York: G. P. Putnam's Sons, 1968.
• Prideaux, Tom. Love or Nothing: The Life and Times of Ellen Terry (1976) Scribner.
• Scott, Clement. Ellen Terry. New York: Frederick A. Stokes Company, 1900.
• Shearer, Moira. Ellen Terry (1998) Sutton.

Autobiografiak eta korrespondentzia

• The Story of My Life: Recollections and Reflections (1908) London: Hutchinson & Co.; (1982) Schocken Books
• The Heart of Ellen Terry (1928) Ed. Stephen Coleridge [anon.] London; Mills & Boon, ltd.
• Ellen Terry and Bernard Shaw: A Correspondence; and The Shaw-Terry Letters: A Romantic Correspondence (Christopher St. John, Editor)

• Wikimedia Commons-ek Ellen Terryri buruzko multimedia-kategoria bat du.
• Ellen Terry Internet Movie Database-n (ingelesez).
• Ellen Terry Family Records Centre-n
• Find-A-Grave argazkiak eta biografia
• Ferryren lanen deskribapenetarako estekak, argazkiekin
• Terryren perfila eta argazkiak
• Terryren inguruko bibliografia
• Terryri buruzko materialetarako estekak
• Terryren eta haren hiletaren argazkiak. Artxibatua, 2016ko martxoaren 6an, Wayback Machine-n.
• Terryren pinturak eta bestelako irudiak, 2008ko irailaren 14an artxibatua, Wayback Machine-n.
• Terryren marrazkia, Portia gisa, Veneziako merkataritzan. Artxibatua, 2012ko martxoaren 6an, Wayback Machine-n.
• Terry eta Irving (Ofelia eta Hamlet) eta People Play webguneko informazioa
• Terryren etxeko argazkiak Smallhyth-en eta Terryn