Europese Unie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Europese Unie
Basisgegaevens
Officieel taal	De drei wèrktaole (Ingels, Duits en Frans), de 21 euvereg officieel taole vaan de Europese Unie (boe-oonder Nederlands) en mie es 60 minderheids- en streektaole erkènd door 't Europees Handves (boe-oonder Limbörgs)
Huidsjtad	Breusel (de-facto de hoofstad), officieel ouch Straotsbörg en Luxembörg
Sjtaotsvörm	supranationaol staoteverboond vaan gelieksoortege democratieë
Sjtaotshoof	President vaan d'n Europese Raod: António Costa
President vaan de Europees Kemissie	Ursula von der Leyen
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	Christelek (69,6%) (Katheliek 44,5%, Ortedox 10,2%, Prottestant 9,9% en euverege Christene 5,0%); atheïs/agnos/gein relizjie (26,3%); Mohammedaon (2,1%); Boeddhis (0,6%); Juuds (0,2%); Aander religie (1,2%)
Opperflaakde – % water	4.475.757 km² 3,08%
Inwoeners – Deechde:	447,7 miljoen (2020, zoonder VK) 106/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Euro en 10 aander munteinhede vaan de Europese Unie (EUR of €)
Tiedzaone	UTC 0 bis +3[1]
Nationale fiesdaag	9 mei (Europadaag)
Vouksleed	Ode an die Freude (Ood aon de Vräög)
Web | Code | Tel.	.eu | EUR | +388 (bekans euveral weurt evels veurkäör gegeve aon nationaol tillefooncodes)

De Europese Unie of EU is 'n oet 27 Europese len bestaond staoteverband. De EU vind häören oersprunk in de Europese Gemeinsjap veur Kole en Staol en de Europese Economische Gemeinsjap, in 1958 gevörmp door zès len (Belsj, Duutsland, Fraankriek, Italië, Luxembörg en Nederland). In de jaore daonao greuide de EU in umvaank door de Oetbreiing vaan de Europese Unie, in de vörm vaan nui lidstaote en in mach door 't oetbreiie vaan häör cómpetenties. 't Verdraag vaan Mestreech vörmde in 1993 de allewijl EU. De lèste aonpassing aon de consitutionele fong waor in 2009 mèt 't in 2007 oonderteikende Verdraag vaan Lissabon. Daonao is de Europese Gemeinsjap officieel opgegaange in de EU.

De EU opereert via e stèlsel vaan oonaofhenkeleke, supranationaol institute en door intergouvernementeel beslute gemaak door de lidstaote. Veurnaom instèllinge vaan de EU zien oonder aandere de Europese Kemissie (soms wel verkierd de 'EU regiering' geneump) en d'n Europese Raod (de raod vaan nationaol leiers); die same de executieve of oetveurende mach ripprizzentere. 't Europees Hof vaan Justitie, (deil vaan 't Hof vaan Justitie vaan de Europese Unie) besleit de judicieel of rechterleke mach. 't Europees Parlemint weurt eeder vief jaor gekoze door de Europeane (de lui mèt Börgersjap vaan de Europese Unie) en vertegeweurdegd same mèt de Raod vaan de Europese Unie (de raod van alle nationaal ministers) de legislatieve of wètgevende mach. Wijers is de Europees Centraol Baank belaangriek veur 't ikkenomisch beleid.

De EU heet 'nen Europesen interne merret ('ne gemeinsjappeleke merret) oontwikkelt via e gestandaardiseerd rechsysteem dat in alle lidstaote geld. Via de Verdrage vaan Schengen (de len die hei bis behure zien deil vaan 't Schengengebeed, bestande oet EU- en neet-EU-staote) zien paspoortcontroles aofgesjaf. 't EU-beleid riech ziech op 't vrij laote bewege vaan arbeid, geujere, deenste en kapitaol, 't oetveerdege vaan wètgeving oppe gebeed vaan justitie en binnelandse zake en 't aonhawwe vaan e gemeinsjappelek beleid oppe gebeed vaan handel, landbouw, vès en regionaol oontwikkeling. 'n Monetair unie, de eurozone, is gevesteg in 1999 en besteit sinds jannewarie 2014 oet achtien len. De EU heet permanente diplomatieke vestiginge euver de ganse wereld en weurt vertegewoordeg in de Vereinegde Naties, de WTO, de G7 en de G20. In 2012 woort aon de EU de Nobelpries veur de Vrei touwgekind, dee woort oetgereik op 10 december 2012 en naomes de EU in oontvangs genome door Herman van Rompuy, Martin Schulz en José Manuel Barroso.

Op dit momint is Ursula von der Leyen de president vaan de Europees Kemissie en Charles Michel de president vaan d'n Europese Raod. Allebij weure dèks in de media geneump bij de bijnaom President vaan Europa, evels zalle zie ziech noets zoe profilere in 't opebaar. Umtot in 't Nederlands de wäörd voorzitter (veurzitter) en president dèks es oondersjeiende terme weure gebruuk, die dus neet noedzakelek synonieme vaan mekaar zien (president is doorgaons 'n väöl belaangriekere en polletiek-gekleurde positie es veurzitter), weurt in Nederlandstaolege media 't hoof vaan de Kemissie dèks veurzitter geneump en 't hoof vaan de Raod president. Evels gebäört dat noets in formeel contekste zoewie officieel polletieke en legaole tekste. Daoneve gief 't gein officieel bevèsteging tot de twie presidente vaan mekaar versjille wat betröf belaangriekheid.

De de-facto (officieus) hoofstad vaan de EU is Breusel. Evels gief 't ouch belaangrieke institute vaan de Unie in Straotsbörg, Luxembörg en Fraankfurt. Wijers gief 't nog e groet aontal EU-liechaome en agenture verspreid euver 't kontinènt.

Betrach Historie vaan de Europese Unie veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

Veur d'n Twiede Wereldoorlog goof 't al versjèllende meujtes um Europa polletiek te integrere. Zoe waor dit ideaol 'n dominant veurnumme achter de Verdrage vaan Locarno in 1925. Pas mèt de val vaan 't fascisme aon 't ind vaan d'n Oorlog, woorte door ummertouw mie Europeane 't ideaol geaccepteerd tot Europese integratie de einsegste meneer waor um aof te rekene mèt 't wiedgaond nationalisme wat euver 't gaans kontinint heersde seer de Romantiek. Jean Monnet, Robert Schuman en Konrad Adenauer prizzentierde in 'n reie in 1950 't zoegenaomp Schumanplan. e Jaor later woort de Europees Gemeinsjap veur Kole en Staole (EGKS) opgeriech door 't teikene vaan 't Verdraag vaan Paries door Belsj, Wes-Duitsland, Fraankriek, Italië, Luxembörg en Nederland.

De EGKS bleek zoe succesvol tot in 1957 woort beslote bis wijer integratie. 't Verdraag vaan Roeme, geteikend door dezelfde zès len, riechde Euratom en de Europees Ikkenomische Gemeinsjap op. In 1967 woorte de drei organisaties, door 't teikene vaan 't Fusieverdraag, samegevoog, boenao ze wijer wèrkde oonder de naom Europese Gemeinsjappe (EG). Dit brach de len tot de opriechting vaan de Europees Kemissie, d'n Europese Raod en 't Europees Parlemint. Door 't Fusieverdraag woort vaanaof 1979 't Parlemint subjek aon direkte Europees verkiezinge, boebij Europese börgers direk hun Europarlemintariërs koste verkeze. In veurbereiing vaan dees verkiezinge woorte versjèllende Europese partije opgeriech, die in feite allianties woorte vaan nationaol polletiek partije, wie de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) en de sociaaldemocratische Socialiste & Democrate (S&D). Wel zou 't Parlemint nog veur drei decennia veural 'nen adviserende rol speule in de Europese integratie. Inkel e klein deil vaan 't Europees budget waor subjek aon 't Parlemint zien direk inspraok.

In 1973 woorte Denemarke, Ierland en 't Vereineg Keuninkriek lid vaan de EG. Griekeland woort lid in 1981, Spanje en Portugal in 1986. In 1990 troje de deilstaote oet de veurmaolege DDR touw tot 't nuij-vereineg Duitsland en daomèt ouch tot de EG. 't Verdraag vaan Mestreech, geteikend in 1992, beteikende de opriechting vaan de Europese Unie oonder häören allewijle naom. 't Loog de basis veur wijer vörm vaan samewèrking oppe gebeed vaan gemeinsjappelek boeteland- en veilegheidspolletiek, op juridisch en intern vlaak en in de vörming vaan de Ikkenomisch en Monitair Unie (Economic & Moneterian Union, EMU). De Verdrage vaan Schengen zörgde veur 'nen Europesen interne merret en de Schengenzone: heidoor hoof 'nen Europese börger neet mie belemmerd te weurde door de sjraome binne de Unie. In 1995 woorte Oosteriek, Finland en Zwede lid vaan de EU.

D'n euro woort ingeveurd in 2002. In 2004 woorte tien nui len lid vaan de Unie: Cyprus, Esland, Hongarije, Lètland, Litouwe, Malta, Pole, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. In 2007 kaome Bulgarije en Roemenië debij, boenao de EU 27 staote tèlde. Um te zörge tot de Unie nao dees oetbreiing good bestuurbaar bleef, woort in 2007 't Verdraag vaan Lissabon geteikend. Heidoor kroog de Europees Kemissie mie mach te opziechte vaan d'n door nationaol leiers geleiden Europese Raod en kroog 't Europees Parlemint veur d'n ierste kier direkde polletiek mach umtot 't veurtaon alle besluitvörming vaanoet de Kemissie en de Raod kos tegehawwe. Op 1 juli 2013 trooj Kroatië tot de Unie touw. Daomèt kaom 't totaal aontal staote op 28 te stoon.

In 2008 kaom de Eurozone in gevier. Door de kredietcrisis, die in 2007 vaanoet de Vereinegde Staote in d'n imploderenden hoezermerret veur 'n ikkenomische kèttingreactie zörgde euver de ganse wereld, bleek 't hendeg meuilek veur de EU te zien um gezameleke ikkenomische polletiek te bedrieve veur 't redde vaan d'n Euro. Regieringe in Griekeland bleke decennia laank te höbbe geloge euver d'n ikkenomische staot vaan 't land. Dees periood góng bekènd stoon es de Europese staotssjöldecrisis (in de volksmoond dèks de Eurocrisis geneump). Oonder 't leiersjap vaan de President vaan de Europees Kemissie, Jean-Claude Juncker, en de Veurzitter vaan d'n Europese Raod, Herman Van Rompuy, woorte versjèllende polletiek initiatieve aongenomme binne de EU um d'n Euro te redde. Zoe kroog d'n Europese Centraole Baank (ECB) väöl mie kapitaolsmach, woort 't Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) aongenomme wat financieel garantie vaanoet ikkenomisch gezoonde EU-lidstaote kin biede um de staotssjöld vaan ikkenomisch wankelende lidstaote (tijelek) euver te nömme en kaom 'n Europees Fiscaol Kompak boe-in lidstaote garant mooste gaon stoon tot ze noets mie es 3% budgettekort mochte höbbe. D'n aonpak vaan de EU oonder Juncker zörgde d'r veur tot d'n Europesen interne merret weer begos te stabilisere roond 2014. Evels goof 't ouch hendeg väöl kritiek op dezen aonpak. Zoe kenmèrkde dit tiedperk ziech mèt strenge austeriteit-polletiek boe-in len die de Eurozone in gevier bringe fors motte bezuinege zoonder daoveur op väöl financieel steun kinne reikene.

Roond 2015 goof 't 'n nui crisis in de EU, deze kier binne de Schengenzone: de Europese migrantecrisis. Umtot 't gein intern sjraome gief binne de Schengenzone vaan de EU, kin me bij binnetreie vaan Griekeland gemekelek door nao rieker regio's wie Duitsland en de Benelux. Wie de Syrische börgeroorlog zörgde veur groete vlöchtelingestruime, woort de EU euverstruimp mèt migrante. Roond 2018, binne de euvergensperiood vaan d'n ierdere President Juncker en d'n opvolgende President Ursula von der Leyen, stabiliseerde de migrantegolve. Dit kaom groetendeils door 'n migrantedeal mèt Törkije en de opriechting vaan Frontex, wat zörgde veur 'n hellere en gemilitariseerde boetesjraom vaan de EU.

Op 23 juni 2016 besloot 't Vereineg Keuninkriek in e rifferendum veur de EU te verlaote, wat in de volksmoond bekind zou goon stoon es de Brexit. De nipte mierderheid vaan stömme veur de Brexit weurt dèks gezien es e gevolg vaan de migrantecrisis. 't Is d'n ierste kier tot 'ne zelfstendege lidstaot de Unie verlaot (veurheer heet allein Greunland dat gedoon, in 1985, meh Greunland is 'n otonoom gebeed binne 't Keuninkriek Denemarke). Nao lang oonderhandelinge en väöl intern ooninsegheid binne 't land woort de Brexit ingeveurd op 1 jannewarie 2021.

Door de pandemie vaan 't COVID-19-virus, wat sinds miert 2020 in de EU hiers, zien ierder verworpe ideeë vaan de Europees Kemissie noe toch aongenomme. Oonder 't presidentssjap vaan Ursula von der Leyen weurt oonder aandere de Eurobonds geïntroduceerd, boebij lidstaote staotssjölde kinne make door middel vaan 'n gecentraoliseerd Europees budget. Volges versjèllende experts is dit 't begin vaan 'n Europese fiscaol unie, get wat oonder de Eurocrisis al woort geopperd mer toen woort verworpe. Ouch gief 't mie discussie euver 'n geïntegreerde gezoondheidsunie.

Betrach Europa veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

Sinds 31 jannewarie 2020 gief 't in Europese Unie 27 lidstaote, e groondgebeed vaan 4.233.262 km² en naovetrint 447 miljoen inwoeners. Es me de EU es ei land besjouwt, nump zie qua groondgebeed de zevende plaots in op de wereldlies en qua bevolkingsaontal de daarde, nao China en India. 't Hoegste punt vaan de EU is de Mont Blanc in de Alpe (IT, FR), mèt get mie es 4807 meter. De liegste punte in de EU zien Lammefjorden (DK) en Zuidplaspolder (NL), allebij 7 meter oonder 't zieniveau. 't Landsjap, klimaot en economie vaan de EU zien hendeg beïnvlood door häör kös, dee 65.993 kilometer laank is. De meiste lui woene in 't gedeilte mèt maritiem kilmaat (Wes-Europa, Centraol-Europa), e Mediterraon klimaot (Zuid-Europa) of e werm continentaol klimaat (de Noordeleke Balkan, of 't zuie vaan Centraol-Europa). Es de EU weurt mètgetèld es e land is 't ei vaan de meis geurbaniseerde len ter wereld (op e paar klein len wie Singapore nao), mèt zoe'n 75 % vaan de Europeane woenechteg in de urbaan gebede.

Op basis vaan oonderzeuk zal in 2020 90% vaan de inwoeners in zeve EU-staote in de stad leve. Stei zien hendeg verspreid euver de EU, al gief 't 'n opvallende urbanisering es me mie nao 't noordweste geit. De meis ikkenomisch actieve regio in Europa steit bekind es de blauw banaon: blauw riffereert euver 't algemein nao ikkenomisch activiteit en banaon nao 't feit tot die regio de vörm vaan 'n banaon heet. Die regio geit, vaan noordwes nao zuidoos, vaan Oos-Ingeland (inclusief Londe), de Benelux, Hauts-de-France, Ile-de-France, Noordrien-Wesfale, de Elzas, Baden-Württemberg, Beiere, Zweitserland en Noord-Italië. Dit is dus inclusief Limbörge.

Betrach Lidstaote vaan de Europese Unie veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

Dit zien de 27 lidstaote vaan d'Europese Unie op 't momint:

Betrach Oetbreiing vaan de Europese Unie veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

't Gief zès lidstaotkandidate, wat meint tot zie de kans höbbe in de touwkoms ouch lid te weure vaan de Unie. Op force vaan 't EU-verdraag kin eder Europees land in aonmerking komme mèt kandidaatsjap. Wat 'n Europees land is, is opgenomme in de door de EU-gehanteerde Lies vaan Europese len. Hei mót wel bij weure gezach tot de zoegenaomde Rössische len tenminste in dees politiek situatie, die al hiers sinds de Kawwen Oorlog, noets in aonmerking zölle komme. Wat de Rössische len zien is ummertouw de vraog. Zoe woort in ierste instantie alle len die bij de veurmaoleg Sovjet-Unie zote gezeen es deil vaan dees categorie. Evels gief 't noe al väöl verdrage tösse de Unie en Armenië, Georgië en Azerbeidzjan. Rösland op ziech zal veural in de vörm die 't land noe heet noets kinne, en woersjijnlek noets wille touwtreije bis de Unie. Aander Rössischtaoleg len zien betwis. Wit-Rösland zal, boete zien dictatoriaal staot, neet gauw oonderhandelinge beginne mèt de Unie door de geveulege relatie mèt Rösland. Mèt Oekraïne is gezoch nao kontak mer op 't lètse momint is dit aofgebroke en hiers d'r door de spanninge tösse Europa en Rösland noe zelfs groete opstande in 't land, die nog ummertouw bezeg zien. Vaan e land wie Moldavië dat zien wortele heet in zowel Roemenië (dus EU) en Rösland, is de status oonbetwis. Wijer is de EU-visie vaan wat Europa noe percies is zoewel geografisch es cultureel gezeen de breids gehanteerde visie vaan wat me Europa kin neume.

't Gief vief officieel kandidaote veur de EU. Die zien al in de percessie vaan 't aonnömme vaan EU-wètgeving in hun eige wètgeving.

• Albanië (Sinds juni 2014 kandidaat, mer voldeit nog aon weinig criteria. EU-touwtreijing heet evels topprioriteit veur de Albaneze)
• Montenegro (De euro is al zoonder touwstömming aongenomme, Bölgarije heet de taak gekrege Montenegro in de kommende jaore te leijde nao touwtreijing)
• Noord-Macedonië (Oonderhandelinge zien bezeg, zoewel mierderheid vaan regiering es mierderheid vaan regiering neump EU-touwtreijing hoegste prioriteit)
• Servië (Oonderhandelinge zien sinds 2014 bezeg. Groete obstakels, wie 't oetlevere vaan oorlogsmisdadigers zien in de aofgelaope jaore geslaag, boenao 't land officieel kandidaat woort. Servië heet evels nog 'n lang weeg te goon)
• Törkije (Oonderhandelinge al bezeg sinds 1987. De relatie tösse de EU en Törkije is ein vaan ups en downs. Rizzeltaot blijf oondudelek)

Um aongenomme te weure es kandidaat mót me aon alle punte voldoen vaan de Criteria vaan Kopehage.

't Gief drei len die aon bekans alle veurweerdes voldoen (en zeker de basisveurweerders, wie 't functionere vaan de democratie en de rechstaot) um lid te kinne weure vaan de Unie, die hei evels (nog) neet op in wille gaon:

• Iesland - Oonderhandelinge zien halverwege in 2013 stil gelach door de Ieslandse regiering.
• Noorwege - Heet veer kier geperbeerd in de Unie te komme. De ierste twie kiere - 1962 en 1967 - had Fraankriek tege Britse touwtreijing gestömp, heidoor mooste aander kandidate - Noorwege, Denemark en Ierland - ouch vaan kandidaatsjap aofzeen. De twie lètste kiere - 1972 en 1994 - had de bevolking, ummertouw mèt 'n nipte minderheid, tege gestömp.
• 't Vereineg Keuninkriek - In 2020 is 't VK oet de Unie gestap naotot 'n nipte mierderheid in e rifferendum veur 't verlaote oet de EU stömde.
• Zweitserland - Mierderheid laot in eder rifferendum weite gein lid te wille weure vaan de EU. Toch heet Zweitserland zier sterke ban mèt de EU. De groetste partner vaan de EU boete de VS is Zweitserland. Zweitserse ikkenomie is hendeg aofhenkelek vaan de Unie.

't Gief 2 len die in de touwkoms kans höbbe op kandidaatsjap:

• Bosnië en Herzegovina (Officieel Potentieel Kandidaatsjap EU verkrege. Bosnië heet euvereges 'ne groete weeg te goon nao welverendheid, minder corruptie en veilegheid.)
• Kosovo (Zaw eigelek al in aonmerking kinne komme mèt kandidaatsjap, waor 't neet tot sommege EU-staote 't land neet erkinne. Dit heet te make mèt 't feit tot Kosovo neet weurt erkind door Servië es oonaofhenkelek, mer es 'n opstand vaan 'n mierderheid. Groete minderheije in Spanje - de Catalane en Baske - en Cyprus - de Noord-Cypriote - zörgde d'r veur tot Spanje, Cyprus en - groete vrund vaan Cyprus - Griekeland bang zien veur binnelandse rizzeltaote es ze 't land erkenne. Veur de twie aander len die Kosovo neet erkinne - Slovakije en Roemenië - kump 't door hun ikkenomische bande mèt Servië)

't Gief 12 len die oets potentieel kandidaatsjap kinne kriege, umtot de Europese Unie hun bestömpeld es "Europees" ^[2]. Dees officieel erkènning vaan wat Europa en wat neet Europe is, is significant, umtot de EU de applicatie veur kandidaotsjap vaan Marokko heet geweigerd op basis vaan 't idee tot 't land neet es Europees bestömpeld kin weure. Dit gilt evels neet veur dwergstaote (hei-oonder sjuingedrök), umtot die stäötsjes mèt mer inkel tiendoezende inwoeners 'n disproportioneel groete stöm zawwe höbbe in bestuurszakes.

• Andorra (dwergstaot: te klein)
• Armenië (Groete mierderheid vaan de bevolking is veur touwtreijing, parlemint heet verklaord tot Armenië "mie Europees es Aziatisch is". 't Heet evels wel perbleme mèt de hendeg depe bande mèt Rösland, dat Armenië neet snel zal "opgeve" aon de Unie. Ouch is 't land erg erm vergeleke mèt de Unie en veural hendeg corrup.)
• Azerbeidzjan (Parlemint heet dèkser laote weite gere kandidaat te wille weure en de "bande mèt de Europese femilie te versterke", evels wil Azerbeidzjaan zien economie combinere mèt Europa en zien regio: mèt naome Iran en Rösland. Dat kin nog 's veur perbleme zörge veur touwkomsteg kandidaatsjap. Ouch heet Azerbeidzjan te make mèt corruptie en ermooi die hoeger ligk es in de Unie. Daoneve weure väöl minserechte, wie homoseksualiteit, slech behandeld in 't land.)
• Georgië (Heet miermaols laote weite gere kandidaat te wille weure, 77% vaan de bevolking is 't hei mèt eins. 't Land kamp mèt väöl perbleme meh is wel 't innegste land in de Kaukasus dat dudelek is in oet de Rössische sfeer te wille manoevrere en mie de Europese kant op te wille gaon.)
• Liechtenstein (dwergstaot: te klein; en euvereges mèt 'ne té politiek betrokke voors boedoor 't lendsje neet voldeit aon de democratische basisprincipes vaan de EU)
• Moldavië (Heet recent nui verdrage oonderteikend. Wil gere bij de EU mer dat zal door zien status es ermste en corrupste land vaan Europa neet realistisch zien in de naobij touwkooms)
• Monaco (dwergstaot: te klein, en mèt té politiek betrokke voors en gein belastinge)
• Oekraïne (Heet recent nui verdrage oonderteikend. Kamp evels op dit momint mèt 'n börgeroorlog die deils is oontstaon door ooninnegheid tösse pro-EU- en pro-Rösland-beweginge)
• Rusland (noets serieus planne gewees um lid te weure vaan de EU, groete polletieke spanninge mèt de EU die zelfs höbbe geleid tot de nog altied in stand gehawwe sancties vaan beij kante en forse EU-kritiek op 't tekort aon besjerming vaan democratische weerdes en minserechte in Rusland)
• San Marino (dwergstaot: te klein)
• Vaticaanstad (theocratie en dwergstaot)
• Wit-Rusland (dictatuur)

Betrach Instellinge vaan de Europese Unie veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

De zeve instellinge vaan de Europese Unie zien:

• 't Europees Parlemint: De volksvertegeweurdiging vaan de Unie, bestande oet 766 parlemintariërs, die um de vief jaor weure verkoze in de Europese Parlemintsverkezinge. 't Deilt same mèt de Raod de wetgevende mach vaan de EU. 't Kin wette, opgesteld door 't Europees rech (zoewie riechlijne en verordeninge) aonnumme, wijzege en aofwieze. 't Parlemint bedisselt same mèt de Raod euver de Europees begroeting. De benaoming vaan alle leije vaan de Kemissie, dus inclusief de Veurzitter vaan de Europees Kemissie en d'n Hoege representant vaan de Unie veur Boetelandse Zake en Veilegheidsbeleid (de lèste heet ouch häör/zien eige instelling, de Gemeinsjappelek Boetelands- en Veilegheidsbeleid of CFSP), mót weure goodgekäörd door 't Parlemint veurtot ze aon de slaag kinne.
• D'n Europese Raod besteit oet de regieringsleijers vaan de 28 lidstaote. De ER geef de nudege impulse veur de oontwikkeling vaan de Unie en bepaolt de algemeine politieke beleidslijne en prioriteite.
• De Raod vaan de Europese Unie (ouch wel Raod vaan Minister of sömpelweeg Raod geneump) varieert vaan samestèlling, aofhenkelek vaan welk oonderwerp besproke weurt. Heer besteit oet de betrèffend ministers vaan alle 28 lidstaote. De Raod oefent same mèt 't Parlemint de Wetgevende mach en de begrutingstaak oet. Ouch oefent heer zekere beleidsbepaolende en coördinerende take oet. De Raod besleet meisten mèt gekwalificeerde mierderheid vaan de stömme.
• De Europees Kemissie is de Oetveurende mach vaan de EU en besteit oet 28 eurocommissarisse, eine oet edere staot. De Kemissie is de innegste instelling die nui wette kin veurstèlle, 't zoegenaomp rech vaan initiatief. Ouch controleert ze of de lidstaote de Europees reigelgeving wel good naoleve. De Kemissie wirk oonaofhenkelek vaan de belange vaan de lidstaote, de eurocommissarisse mótte in 't Europes belang wirke.
• De Hof vaan Justitie vaan de Europese Unie heet de rechterleke mach. 't Controleert of de Europees wètte korrek weure naogeleef. 't Zörg d'rveur tot de Europees wètte weure geïnterpreteerd en touwgepas weure in edere lidstaot.
• De Europees Centraol Baank: same mèt de nationaal Centraol Baanke vörmp zie 't Europees Stèlsel vaan Centraol Baanke
• De Europees Reikenkamer controliert de financieje vaan de Europese Unie

• 
  't Europa-gebouw in Breusel, boe d'n Europese Raod (de nationaal leiers) en de Raod vaan de EU (de nationaal ministers) bij-ein kaome
• 
  't Berlaymont in Breusel, boe de Europees Kemissie samekump
• 
  't Espace Léopold in Breusel, 't aander Parlemintsgebouw
• 
  De Europees Centraol Baank in Fraankfurt
• 
  De Europees Reikenkamer in Luxembörg

Polletieke leiers in d'n Europese Raod: regeringshoufde (RH) of sjtaotshoufde (SH) van de lidjstaote van de Europese Unie
António Costa, President vaan d'n Europese Raod (gein sjtömrech), Ursula von der Leyen, President vaan de Europees Kemissie (gein sjtömrech)
Belsj: De Croo (RH) | Bulgarieë: Glavchev (RH) | Cyprus: Christodoulides (SH) | Daenemarke: Frederiksen (RH) | Duutsjlandj: Scholz (RH) | Eslandj: Michal (RH) | Finlandj: Orpo (RH) | Frankriek: Macron (SH) | Griekelandj: Mitsotakis (RH) | Hongarieë: Orbán (RH) | Ierlandj: Harris (RH) | Italië: Meloni (RH) | Kroatië: Plenković (RH) | Letlandj: Siliņa (RH) | Litouwe: Nausėda (SH) | Luxembörg: Frieden (RH) | Malta: Abela (RH) | Nederlandj: Schoof (RH) | Oesteriek: Nehammer (RH) | Pole: Tusk (RH) | Portugal: Montenegro (RH) | Roemenië: Iohannis (SH) | Sjlowakieë: Fico (RH) | Sjlovenië: Golob (RH) | Sjpaanje: Sánchez (RH) | Tsjechië: Fiala (RH) | Zjwaeje: Kristersson (RH)

't Gief ouch e groet aontal EU-liechaome die dèks zien ingestèld door twiedegraods wètgeving en e speciaal dool veur ouge höbbe, wie Frontex - 't liechaom wat geit euver de externe grenze vaan de Unie en verantweurdelek is um 't Europees asielbeleid aldao oet te veure. Dees liechaome wuere de Agenture vaan de Europese Unie geneump.

• 
  De Warsaw Spire in Warschau, boe Frontex samekump

Allewijl gief 't 'n jaorlekse begroeting vaan de EU vaan umtrint 130 miljaard euro, gefinancierd door aofdrechte (betaolinge) oet de 28 staote. 't Gief groetendeils EU-oetgaves oonder 't reikesjap vaan de lidstaote. De ieder geneumde Europees Reikenkamer verloert jaorleks of dees oetgaves volgens de reigels, en dus reigelmaoteg, zien gedoon. Véúr 2012 waor dit oordeil nog noets positief gewees, umtot 't te väöl foute goof gedeurende de besteiing door de lidstaote en umtot geconstateerd woort tot de control die 't goof naoder de besteiing oontouwreikend waor. Zoe'e dreikwaart vaan de recette vaan de EU vertoent ziech in aofdrachte door de lidstaote. De res vörmp eige moyem. De eige moyem is inveursrech. Dat gief 't umtot de EU-len taks zètte op neet-Europees produkte (heibij weurt e land wie Zweitserland dus ouch mètgetèld es neet-Europees), mer ouch landbouwtask op beterkoupde landbouwprodukte die vaan boete de EU weure geïmporteerd en e vas percentaasj vaan de aofzèttaks- (of btw-)opbrings vaan de staote. De aofdrachte vaan de lidstaote zien gerelateerd aon de umvaank vaan de nationaal ikkenemie, 't bruto nationaal inkoume (BNI). De BNI-aofdrach vaan edere lidstaot is vaan twie factore aofhenkelek:

• De begruting vaan de EU maag gein mankasie (naodeileg saldo) höbbe. De BNI-aofdrach is daorum variabel en dèk 't versjil tösse alle oetgaove en de eige moyem vaan de EU.
• 't Aondeil vaan 't BNI vaan de lidstaote in 't EU-gehiel weurt gehanteerd es verdeilsleutel.

Wat betröf Limbörg is 't aondeil in 't gans EU-BNI vaan 2013 0,43%. Aon de Neerlandse kant 0,45 percent, boedoor dit deil vaan Limbörg dus 0,45 persent vaan 't bereikend versjil betaolt, en aon de Belzje kant 0,4 persent.

De EU goof in 2011 zoe'n 130 miljaar oet. Dat is umtrint ein percent vaan 't bruto binnelands produk vaan de 27 len same. Es vergelieking, 't nationaal budget vaan Fraankriek is umtrint 800 miljard euro. Es tegestèlling vaan de nationaal begrutinge, maag de EU gei begrutingstekort höbbe. Alle oetgaves mótte door de inkoumes weure gedèk.

Umtrint veerteg percent vaan de gans Europees begruting geit nao de agrarische sektor en plattelandsoontwikkeling. Daomèt is 't de groetse oetgavepos oppe begruting.

'n Aander belaangrieke oetgaaf vaan de EU weurt gevörmp door de structuur- en cohesiefoondse. Dees foondse veur däörzaom greui höbbe es dool de oonderling ikkenomische versjille tösse de rezjio's kleiner te make en de ikkenomische struktäör vaan de Unie beter te make. Wat betröf de struktäör speule de aonlègk vaan infrastruktäör, plattelandsoontwikkeling en bevördering vaan de wèrkgelegeheid 'n ról vaan beteikenis. De doemekroed geit veurnaomelek nao de ermste regio's vaan de Unie, evels ouch de rijkere, beveurbeeld veur de herstruktäöriering vaan aw industriegebeijer en oonderwies.

1. ↑ Inkel de kontinentaole Unie weurt hei mètgereikend. De Franse euverziese departeminte, die ouch deil oetmake vaan de EU, gaon vaan UTC -4 bis +4
2. ↑ https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_en